مجله پژوهش های مرمت و معماری ایرانی و اسلامی
پیاپی 14 (پاییز 1401)

نوساز ی و احیا سایت های صنعتی تار یخی جهت استفاده مجدد مستلزم شناخت کافی از شرایط و بررسی وضعیت سامت بنا به منظور اطمینان از ایمنی آن میباشد. در این مقاله ویژگی های دینامیکی برای سازه یک دودکش بنایی صنعتی مربوط به دوره پهلوی اول استخراج میشود. دودکش مورد بررسی در این پژوهش دودکش شماره یک کارخانه چرم خسرو ی تبریز میباشد که با ورود مدرنیزه و معمار ی صنعتی به ایران در دوره پهلوی اول به سبک معماری آلمانی ساخته شده است. در این پژوهش دودکش برای مطالعه رفتار دینامیکی پایش شده و نتایج حاصل از آزمایش ارتعاش محیطی و مودال در مقاله ارایه شده است. برای این هدف، تحلیل مودهای  عملیاتی  (OMA) جهت تعیین ویژگی های دینامیکی دودکش از جمله فرکانس طبیعی هر مود و اشکال مودی استفاده میشود. نتایج تجزیه و تحلیل تجربی جهت انجام بررسی های لرزهای و به روزرسانی مدل عددی به منظور انجام اقدامات حفاظتی مورد بررسی قرار میگیرد. که بر این اساس نتایج نشان میدهد باتوجه به تقارن محور ی در دودکش مورد بررسی مودهای خمشی سازه به صورت جفت فرکانسهای نزدیک به هم اما در جهات عمود بر هم ایجاد میشود همچنین مدول الاستیسته سازه در حالت استاتیک و دینامیکی متفاوت بوده و میتواند به عنوان پارامتری جهت بهروز رسانی مدل عددی مورد استفاده قرار گیرد.

شهرستان درهشهر یکی از شهرهای تار یخی استان ایالم است که دارای آثار تار یخی فراوانی است. قلعه های متعددی از دوره های مختلف تار یخی در این شهرستان به ت جغرافیایی تار یخی این منطقه، تحوالت ه به موقعی جای مانده است که با توج سیاسی و اجتماعی این دوران را در خود منعکس میسازند و از ویژگی های معمار ی خاصی برخوردارند. قلعه جهانگیر آباد یکی از مهمترین قلاع دوره قاجار یه این شهرستان واقع در روستای جهانگیر آباد است که در راستای نیل به اهداف فرهنگی و سیاسی حکام محلی بنا نهاده شده است. این پژوهش بر اساس مطالعات کتابخانه ای و میدانی و با روش توصیفی- تحلیلی و با رو یکرد تار یخی انجام گرفته است. بررسی ویژگی ساختار ی و کالبدی قلعه جهانگیر آباد و اجزای مختلف این بنا حا کی از این است که این بنا هم کاربرد مسکونی داشته و هم در مواقع ضرور ی کاربرد نظامی داشته است. اجزای سازنده بنای جهانگیر آباد شامل قسمت شاه نشین و اتاقکها، تیرکشها، اصطبل درونی قلعه، چاه آب،، محل اسکان و استقرار نظامیان، بخش ادار ی و محل ذخیره مواد غذایی میباشد. بخشهایی از این بنا به مرور زمان تخریب شده است و بررسیها نشان داد عمده آسیبهای وارد به قلعه آسیبهای انسانی و عمدی و آسیبهای طبیعی میباشد که نیاز به احیا ومرمت دارد.

هدف از انجام این پژوهش تا کید بر مفهوم احیاء و ارز یابی قابلیت آن جهت بازگرداندن زندگی دوباره به یکی از خانه های تار یخی شهر قزوین میباشد که میتوان عالوه بر شناسایی هویت و شالوده ی فرهنگی خود، شاهد بازپیمایی نقش و عملکرد جدید درآنها باشیم. روش این پژوهش توصیفی - تحلیلی و روش گردآور ی اطلاعات کتابخانه ای، اسنادی و میدانی  مشاهدات میدانی و پرسشنامه  میباشد. پنج خانه تار یخی در سه مرحله: از دیدگاه کارشناسان میراث فرهنگی و دانشجویان معمار ی به منظور تبدیل به خانه معمار و انتخاب مناسبترین خانه مورد ارز یابی قرار گرفتند. معیارهای مرحله اول: 1-بر مبنای شناسایی های صورت گرفته توسط اداره کل میراث فرهنگی استان قزوین 2-برمبنای تجربیات کارشناسان حوزه حفاظت و مرمت، معیارهای مرحله دوم: 1-برمبنای وضعیت مناسب الگوی معمار ی خانه و امکان تبدیل به کاربری جدید 2 -برمبنای وضعیت مناسب کالبدی و امکان تبدیل به کاربری جدید 3 -بر مبنای مالکیت بخش خصوصی و معیارهای مرحله سوم: معیارهای شاخص و معیارهای عمومی است. نتایج پژوهش نشان داد با توجه به معیارهای معرفی شدهی انتخاب گزینه های مناسبتر ، خانه های تار یخی سید حسین بهشتی، رضوی 1 ،رضوی 2 ،مظاهری و شیر خورشیدی به عنوان گزینه های مناسب برای تبدیل شدن به خانه معمار انتخاب شدند و از میان این 5 خانه، خانه تار یخی رضوی 1 به عنوان مناسبترین گزینه شناخته شد.

بافت های مسکونی تار یخی قسمت عمدهای از شهرهای ما را تشکیل میدهند و در طی سه دهه اخیر با مشکلات اجتماعی فراوانی مانند طرد شدن و محرومیت از خدمات و امکانات شهری رو به رو شده اند و به یکی از نگرانیهای اصلی در طرحهای نوساز ی وحفاظت شهری تبدیل گشته اند. به همین منظور این پژوهش در نظر دارد در شهر  و فنر تا با بررسی تجربه ی معاصرسازی و حفاظت دو محله تار یخی باالت استانبول دلایل موفقیت این طرح را به عنوان یک نمونه موفق معرفی نماید. زیرا یکی از دلایل شکست طرحهای نوساز ی و حفاظت شهری در ایران فقدان الگوی مشخص و یا تجربهای مناسب در زمینه مداخات در بافت های تار یخی است. از این رو با استفاده از روش تحقیق توصیفی - تحلیلی به بررسی و تحلیل تجربه ی حفاظت شهری در این دو محله میپردازد. همچنین این تحقیق برای تکمیل اطالعات از اسناد ومنابع معتبر منتشر شده در این زمینه سود جسته است. نتایج این بررسی نشان میدهد که برای دستیابی به تعادل پایدار بین نیازهای جامعه و سیاستهای حفاظت شهری، میتوان از طریق ایجاد یک مرکز اجتماعی به عنوان یک راه حل ابتکار ی، به ارتقاء شرایط فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی و محیطی محله تار یخی کمک نمود. همچنین برای تداوم و پایدار ی این امر استفاده از استراتژی چند بعدی بسیار مهم است؛ استراتژی که براساس آن همکار ی و مشارکت نزدیکی بین سازمان ها، ساختار مدیریتی و مالی برقرار گردد. زیرا امکان حفاظت پایدار از طریق طرحهای نوساز ی شهری به تنهایی میسر نمیگردد.