نشریه پژوهش های نوین در گستره تاریخ، فرهنگ و تمدن شیعه
سال یکم شماره 1 (پاییز و زمستان 1401)

عصمت موهبتی الهی و ملکه‌ای علمی و نفسانی است که پیشینه آن به خلقت آدم ابوالبشر به عنوان حجت الهی برمی‌گردد. این ملکه، انسان را از بدی در فکر و عمل حفاظت می‌کند. هر یک از مفسران درباره مفاهیم و موضوعات همسو با عصمت که غالبا ذیل داستان‌های قرآنی انبیاء آمده، به میزان توان علمی، عقلی خود و متاثر از منابع روایی سخن گفته‌‌اند. امکان و گستره تاثیر شیطان بر معصوم، خوف، اجتهاد، پندار و ضلالت، موضوعات گزینش شده در این مقاله است که در آن‌ها نه تنها بین آراء مفسران اختلاف وجود دارد بلکه گاه دیدگاه یک مفسر در موضوعات مذکور دچار تعارض و نوسان است و نشان می‌دهد مبانی و دیدگاه مفسر در موضوعی مثل عصمت و مسایل مربوطه، معین و مشخص نیست. ضرورت پژوهش فراگیر آیات داستانی و توجه ثانویه به روایات مربوطه راه حل این تناقضات است. خروجی این پژوهش که به شیوه توصیفی و تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای فراهم آمده است، الگوپذیری انبیاء و حجج الهی را ممکن و از ورود پندارهای نادرست جلوگیری می نماید.

این پژوهش با هدف تبیین مبانی فقهی حقوقی، فروعات مرتبط با نفقه کودک را به روش توصیفی تحلیلی بررسی کرده است. تحلیل این موضوع نشان می‌دهد که ‌در فقه امامیه نفقه کودک دارای رتبه‌بندی بوده و ابتدا بر عهده پدر و در صورت نبود یا فقر، بر جد، مادر و... است که با رعایت الاقرب فالاقرب می‌باشد، اما در حقوق فرانسه بر عهده والدین یا زوجین مشترکا است و وقتی زوجین معذور از نفقه باشند، بر عهده حکومت است. برتری فقه امامیه بر حقوق فرانسه در خصوص واگذاری مسیولیت‌ تامین نفقه به وابستگان و حفظ کانون خانواده مورد توجه می‌باشد.

پس از حمله مغول، در زمان تیموریان با ثبات حاکمیت مراکز علمی از درون اجتماع مسلمانان و همچنین شیعیان نمایان شدند. مقاله حاضر در پی تبیین نقش علمای شیعه خراسان در گسترش علوم اسلامی در عصر تیموری است. یافته‌های این مقاله، که با بهره‌مندی از روش توصیفی-تحلیلی، انجام شده است، نشان می‌دهد عواملی نظیر همت و سخت‌کوشی عالمان شیعه، علم‌دوستی شماری از حاکمان تیموری، مهاجرت علما، تسامح دینی دولتمردان، گسترش قلمرو جغرافیای شیعی و پیوند تصوف و تشیع، در رونق علمی مراکز علمی شیعیان خراسان سهم بسزایی داشتند. شیعیان خراسان در شهرهای مشهد، نیشابور، هرات و سبزوار، مدارس دینی در اختیار داشتند. آن‌ها علاوه بر پرورش عالمان تاثیرگذار، در رشد و توسعه شاخه‌های متنوع از جمله فقه و اصول، فلسفه و کلام، اخلاق و عرفان، تاریخ و سیره و علم هیات و نجوم، گام‌های موثری برداشتند که رهاورد این تکاپوی علمی را می‌توان در تالیف و نگارش آثار تحول‌آفرین و اثربخش خلاصه کرد.

یکی از راه‌های تسهیل و تسریع رشد، استفاده از شیوه تربیتی الگوسازی است. امروزه ضرورت اقتضا می‌کند این روش پرورشی در طراحی برنامه درسی اسلامی مدنظر قرار گیرد تا در شریان‌های حیاتی آموزش و پرورش جاری شود. نهج‌البلاغه با بیان سبک زندگی پیامبران و به سیره نبی اکرم افضلیت الگوهای نورانی را نشان داده است. از آنجا که آدمی به طور طبیعی به تقلید روی می‌آورد و فطرت نیز از این مساله پشتیبانی می‌کند مراکز آموزشی می‌توانند با معیارهای نهج‌البلاغه اسوه حسنه را به طور غیرمستقیم در برنامه درسی بگنجانند تا نمونه رفتارهای مطلوب را در معرض دید متربیان قرار دهند. این حرکت خطر الگوهای باطل را که از دیر باز در صدد اسوه‌سازی بوده و به طور مستمر رفتارشان را در معرض نمایش و دید متربیان قرار می‌دهند، می‌تواند کمتر کند.

یکی از ارکان مناسک حج و عمره، طواف خانه کعبه و از موضوعات مطرح در طواف، طهارت است. طهارت، از شروط اختلافی فقهای مذاهب اسلامی بوده که در نظر مشهور، واجب و شرط صحت طواف و در دیدگاهی، مستحب و شرط کمال طواف است. با توجه به اهمیت این مساله و از آنجا که به این موضوع به صورت تطبیقی پرداخته نشده است، نویسنده بر این هدف است که موضوع طهارت و احکام مربوط به آن را به شیوه اسنادی از منظر فقهای امامیه و مذاهب اربعه اهل سنت بررسی کند. از جمله مسایل بررسی شده در مقاله، تکلیف بانوان حایض، نفساء، مستحاضه و کسی که به دلیلی، توان حفظ طهارت خویش را نداشته و باید به وظیفه مسلوس یا مبطون عمل نموده یا نایب بگیرد، می‌باشد.

یکی از راهکارهای برون‌رفت از بحران، توانمندسازی افراد برای بهبود‌ بخشیدن به اوضاع در هنگام وقوع اتفاقات پرمخاطره است. طلاب حوزه‌های علمیه نیز مانند سایر اقشار جامعه می‌توانند با مشارکت در دو حیطه علمی و عملی در بحران‌ها به دولت و سایر نهادها یاری برسانند. نقش طلاب در مسیر توانمندسازی اجتماعی، فرهنگی و دینی جامعه بسیار حایز اهمیت است. بر این اساس ایجاد زمینه مناسب از سوی حوزه‌های علمیه جهت برنامه‌ریزی و سازماندهی هر چه بهتر فعالیت‌ها و برنامه‌ها به منظور رشد و تعالی طلاب در ابعاد مختلف، ضرورت دارد. مقاله حاضر با هدف «شناخت نقش حوزه‌های علمیه در توانمندسازی طلاب در مدیریت بحران» با روش توصیفی‌ تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه‌ای گردآوری شده است.