نشریه معماری سبز
پیاپی 30 (پاییز 1401)

رویکرد بیوفیلیک از جمله رویکردهای بهروز در حیطه شهرسازی است که مورد توجه پژوهشگران و متخصصین این حوزه قرار گرفته و سعی در به کارگیری راهکارهای آن در حل معضلات پیشروی شهرها دارند. پژوهش حاضر با هدف بررسی و تحلیل 4 نمونه از بوستان های موفق شهری در پاریس، نیویورک و منهتن و انطباق چگونگی طراحی آنها با 14 الگوی بیوفیلیک و 3 مزیت سلامتی این رویکرد انجام گرفته است. در پژوهش حاضر از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است. در این مقاله ابتدا مبانی نظری پژوهش که شامل طراحی بیوفیلیک و طبیعت گرایی در فضاهای شهری، سه رکن طراحی بیوفیلیک و مزایای کاربرد آن در فضاهای معماری و شهری آورده شده و سپس به بررسی و معرفی بوستانها و در نهایت تحلیل آنها پرداخته شده است. یافته های پژوهش نشان میدهد که راهکارهای طراحی در هر 4 بوستان: پرومنید پلنتی، های لاین، پلی پارک و گرین آکر با الگوهای رویکرد بیوفیلیک انطباق کامل دارد و در هر بوستان به فراخور شرایط، از هر سه رکن: تجربه طبیعت در فضا، تجربه قیاسی طبیعی و تجربه سرشت و طبیعت فضا استفاده شده است. ما نیز در طراحی بوستان ها در شهرهای کشورمان میتوانیم از این رویکرد بهره برده و کارایی فضاهای شهری مان را افزایش دهیم.

در سطح جهانی، بخش ساختمان به ویژه بخش مسکونی، بیش از یک سوم کل انرژی اولیه را مصرف میکند. نگرانی ها در مورد انرژی در حال افزایش میباشد و بسیاری از کشورها سعی بر آن دارند که صنایع مصرفکننده انرژی به ویژه ساختمانها و ساختوساز را تنظیم کنند. این تنظیم، نه تنها برای ساختمانهای موجود بلکه برای ساختمانهای آینده نیز لازم است. مدیریت کارآمد انرژی و نوسازی هوشمند، میتواند عملکرد انرژی موجود را افزایش دهد. بهاینترتیب، با ارزیابی مصرف انرژی ساختمانهای موجود در جهت مدیریت انرژیکارآمد، صرفه جویی و کاهش مصرف ساختمانهای آینده گام موثری برداشته خواهد شد. چندین شهر در ایالات متحده قوانینی تصویب کردهاند که طبق آن صاحبان ساختمان های بزرگ، موظف به رتبهبندی بهرهوری و در معرض شفافیت قرار دادن انرژی ساختمانهای خود در بین عموم مردم با هدف تشویق بهرهوری بیشتر، میباشند. کمیسیون اروپا نیز با اتخاذ دو دستورالعمل اروپایی در مورد عملکرد انرژی ساختمانها، تلاشهایی در این زمینه کرده است. همه راهکارهای موجود، بر انجام ارزیابی مصرف انرژی ساختمان تاکید دارند که در این راستا، پیشبینی دقیق انرژی، و رده بندی و رتبه بندی مصرف انرژی، مورد توجه میباشد. هدف از این پژوهش، بررسی مصرف انرژی در ساختمان به ویژه ساختمان مسکونی و شناسایی اقدامات لازم برای بهینه سازی عملکرد انرژی و کاهش مصرف آن میباشد.

یکی از موضوعات مهم در طراحی ساختمانهای اداری توجه به ایجاد شرایط آسایش حرارتی با استفاده از روش های غیر فعال طراحی است. راهکارهایی که در این زمینه بسیار مورد توجه قرار میگیرد استفاده از نماهای دوپوسته در این ساختمان هاست. تعیین شرایط مناسب برای پوسته ساختمان متضمن دریافت مناسب نور طبیعی و بهرهمندی از تهویه طبیعی در پوسته ساختمان و در فضاهای داخلی است. نماهای دوپوسته، امکان تهویه طبیعی را فراهم میآورد. دوپوسته شدن نمای ساختمان اداری امکان تنظیم گرما، سرما، نور، باد و همچنین سر و صدای بیرون را میدهد، به طوریکه راحتی و رفاه کاربران را بدون اتلاف انرژی تامین مینماید. بدین منظور در این مقاله با توجه به عمق پوسته دوم، به کمک نرم افزار دیزاین بیلدر به مدلسازی و بررسی عددی نتایج دوپوسته شدن نما در منطقه معتدل و مرطوب رشت با هدف دستیابی به مولفهی عمق نمای دو پوسته ساختمان با تاکید بر عملکرد بهینه تهویه طبیعی با استفاده روش توصیفی- تحلیلی پرداخته شد. نتایج نشان میدهد دوپوسته شدن نمای ساختمان ادراری به افزایش بهرهگیری از تهویه طبیعی کمک کرده و استفاده از این فناوری در جهت کاهش استفاده از سیستمهای تهویه مطبوع مکانیکی و رسیدن به دمای آسایش اثرگذار خواهد بود.

امروزه با گسترش شهرها و افزایش رشد جمعیت شهروندان، زندگی شهری همواره همراه با تنش و دلهره است، که تلاش برای کاهش این فشارهای اجتماعی و ساخت محیطی مناسب یکی از دغدغه های مهم مدیریت شهری است، در این بین هنر گرافیک محیطی شهری بهعنوان یکی از هنرهای مهم در حوزه معماری شهری می تواند یاری رسان مدیریت شهری گردد. گرافیک محیطی نوعی طراحی است که رابط بین هنرهای تجسمی با محیط بیرونی پیرامونی ما هست. گرافیک محیطی شهری باعث افزایش ادراک و ساخت و شناخت هویت بصری و ملی یک منطقه میگردد که بنا به تقسیمات و تفاوت نژادی و قومی ممکن است دارای تنوع و تضادهایی نیز باشد. این هنر رشتهای است که به رفع آشفتگیهای بصری محیط شهری توجه دارد و یکی از رشته های نو در گرافیک است. مولفه های مختلفی در تبیین این هنر در سطوح و مراتب مختلف می تواند نقش داشته باشد هدف این پژوهش بررسی قابلیت کاربرد هندسه ایرانی اسلامی در گرافیگ محیط شهری می باشد این پژوهش از نوع پژوهش های کاربردی می باشد که با روش توصیفی تحلیلی انجام یافته - است. برای این منظور با استفاده از مطالعات کتابخانه ای اصول طراحی گرافیک شهری و ویژگی های هندسه نقوش ایرانی اسلامی استخراج و با یکدیگر مورد تطبیق قرار گرفت و با استفاده از ابزار پرسشنامه مورد آزمون میدانی قرار گرفت و مشخص گردید هندسه نقوش ایرانی اسلامی قابلیت به کارگیری در گرافیک محیطی را دارد. یافته های تحقیق نشان می دهد استفاده از گره های هندسی ایرانی اسلامی برای گرافیگ محیط شهری در بعد کالبدی می تواند موجب ایجاد نظم و آرامش بصری، زیبایی و ارتقای کیفیت بصری و در بعد اجتماعی موجب ارتقای فرهنگ تجسمی شهروندان، توسعه آثار هنری و تجارب تجسمی، ایجاد تنوع و سرزندگی فضاهای شهری، آموزندگی و پرورش ذهن و در بعد معنایی موجب خوانایی و ایجادهویت، هویت بصری و تشخص بخشی به فضاهای شهری و در بعد محیطی موجب ایجاد یکپارچگی و پیوستگی و انعطاف پذیری گردد.

امروزه یکی از اساسی ترین مسایل زندگی بشر، مصرف بیرویه انرژی است. حدود 40 درصد انرژی مورد استفاده بشر، در ساختمان ها مصرف میشود؛ بنابراین ساختمان ها، بزرگترین تهدید، برای منابع انرژی هستند. بهره گیری از نور روز در طراحی ساختمان، راه حلی برای صرفه جویی در مصرف انرژی است. برای بیان ضرورت پرداختن به موضوع این پژوهش، میتوان به اهمیت تاثیر کیفیت روشنایی در ارتقاءکارایی ذهن و ناکارآمدی ساختمانهای کشور در حوزهی طراحی مطلوب روشنایی اشاره نمود.با روی کارآمدن نور مصنوعی رفته رفته از اهمیت این موضوع کاسته شد تا جایی که بحران انرژی و مشکلات زیست محیطی حاصل از آن و همچنین مصرف بی رویه سوختهای فسیلی، بار دیگر انسان را متوجه نور خورشید و ارزش آن کرد. امروزه استفاده صحیح و مناسب از نور خورشید در طراحی معماری، مستلزم شناخت کامل از ویژگی ها و هندسه خورشید و همچنین استفاده به جا از راهکارهای مناسب برای طراحی میباشد. یکی از جنبه های نوآوری این تحقیق ارایه اصولی در مورد طراحی طبق معماری نور روز میباشد و همچنین ارایه راهکارهایی برای معماران که بر طبق نظریات جدید بتوانند در فضاهای مد نظر طراحی نمایند با توجه به نکات ارایه شده در خصوص اهمیت استفاده از معماری نور روز و طرح اندیشه های متعدد در این زمینه هدف اصلی این تحقیق دستیابی به بنایی با کاربری عمومی و فرهنگی است که با محیط اطراف خود از جهات مختلف سازگاری داشته باشد و حداکثر استفاده از نور طبیعی را داشته باشد؛ و همچنین برای رسیدن به تعریفی درست از فرهنگ سرا نیاز به شناخت ابعاد و سازمان فرهنگی داریم. از این رو در گام نخست به مطالعه سازمان فرهنگی که منجر به ساخت مجموعه هایی چون فرهنگسراها می شوند می پردازیم. چنانچه بافت معماری فرهنگ سراها با اقلیم و محیط خود همساز باشند و بتوانند از نور طبیعی بهره بگیرد، گرایش درونی بیشتری در شهروندان خود در راستای اقبال از برنامه های فرهنگی و بهره برداری بهینه از آن ها به وجود می آورد.

مسجد جامع ساوه یکی از قدیمیترین مساجد ایران، در طول ادوار گذشته هویت اصلی شهر ساوه به حساب میآمده است. اما با احداث مسجد، میدان و بازار در بخش شمالی، به مرور توجه به این بنا کاهش می یابد. متاسفانه این مسجد تاریخی در گذر زمان دچار آسیبهایی شدهاست لیکن باید توجه داشت که آثار تاریخی به عنوان نمادهای کهن و هویت یک کشور به همان اندازه از اهمیت و ارزش برخوردارند که شیوه های مرمت، حفظ و نگهداری آنها. لذا این مقاله در تلاش است تا ضمن معرفی مسجد جامع ساوه به بررسی آسیب ها دراین بنا و علل ایجاد آن بپردازد. روش این پژوهش، روش توصیفی تحلیلی بوده و شیوه گردآوری اطلاعات با استناد به منابع مکتوب و مطالعات میدانی است. نتایج پژوهش نشان میدهد آسیبهای مسجد جامع ساوه شامل ترک سازهای و ریز ترکها، فرسایش، فروریختن و اضمحلال، تغییر رنگ، پوسته شدن، ساییدگی، رطوبت صعودی و نزولی، ریختگی، نشست طاق و شکم دادگی ستون، موریانه، دوده، آلودگی بصری، وندالیسم و تخریب هستند. در میان علل آسیب ها، بی توجه ی مسیولین و مردم به مسجد که آن را به حال خود رها کرده و یا با طرح هایی که شایسته این بنا نیست با آن برخورد میکنند، پررنگتر است.

پوشش، قسمت بالایی حجم بناست که فضای واقع در زیر خود را می پوشاند. نظری اجمالی و نگرشی نیارشی، روشن می کند که پوشش بنا پیش اندیشیده ترین عامل موثر در شکل یابی بناست. در معماری ایران، پوشش از اولویت و اهمیت زیادی نسبت به دیگر اندام های معماری برخوردار است. در مقایسه با معماری نقاط مختلف جهان در اعصار مختلف، تنوع و غنای پوششها در معماری ایرانی خیرهکننده است. چوب به عنوان عنصر اصلی پوشش تخت بدلیل نداشتن استحکام کافی در ایران و همچنین بدلیل هزینه بر بودن حمل آن از سرزمین های اطراف سبب شد تا با استفاده از مصالح سازگار با اقلیم منطقه، به نوآوری و ساخت پوشش های سغ و گنبدی در دهانه های بزرگ و زمینه چهارگوش دست پیدا کنند. گستردگی انواع پوششهای ایرانی ازلحاظ فرم و ارتباط مستقیم نحوه عملکرد نیروها با چگونگی فرم هندسی سبب میگردد، نیاز به نگرشی مستقل در تعریف انواع پوشش احساس گردد که تمامی موارد را ازنظر فرم هندسی در برگیرد. لذا در این پژوهش سعی بر آن است تا با بررسی و تحلیل الگوی فرم هندسی پوشش های معماری ایرانی به دنبال ارایه ی دایره المعارفی جامع در راستای دسته بندی این الگوها ایجاد گردد. همچنین روش تحقیق بصورت توصیفی تحلیلی بوده - و با بررسی متون تاریخی موجود در زمینه پوشش های معماری ایرانی به عوامل و مولفه های موضوع تحقیق پرداخته شده است.

با مطالعه و تحقیق در تاریخچه ایده ها و نگرش ها در شهرسازی کشورهای مختلف جهان، به این نکته میرسیم که مذهب و ادیان، تاثیر زیادی بر هندسه حاکم بر شهر، گسترش و توسعه شهر داشته است. توسعه شهرها، از توجه و اهمیت دادن به دین و همچنین از اهمیتی که بناهای مذهبی در همان شهرها داشته تاثیر گرفته است. میتوان گفت ساخت یک بنای مذهبی و مقدس در یک مختصات از شهر، موجب شده که بافت اطراف آن محل مورد توجه و ارزش بالایی بخود بگیرد و تمرکز سایر فعالیتهای شهری در پیرامون آن انجام بگیرد و با گذشت زمان ساختار شهر شکل بگیرد. نوع نگرش به مکانهای مقدس در دو دین اسلام و مسیحیت متفاوت است و این دو دیدگاه متفاوت خود را در منظر مکان مقدس نیز متبلور کرده است. با مقایسه کردن تاریخی و تحلیلی این دو مکان مقدس، میتوانیم به تفاوتهای منظرین در دو دین اسلام و مسیحیت پیبرد. در این مقاله به قیاس تطبیقی بین دو نمونه مکان مقدس، مقبره کلیسای مقدس)کلیسای رستاخیز(در اورشلیم و مسجد جامع اشترجان در فلاورجان واقع در استان اصفهان، پرداخته خواهد شد و تاثیر این دو مکان در شکلگیری و توسعه فضاهای اطراف خود و نحوه ارتباطات با فضاهای پیرامون خودشان مورد بررسی قرار میگیرد.

امروزه مناسب نبودن فضاهای شهری سبب افول حضور شهروندان در عرصه های شهری است که کاهش تعاملات و حضور در محیط شهری را به دنبال دارد. از آنجایی که انسان به ارتباط با محیط نیاز دارد، این موضوع سبب بروز بیماری- هایی که سلامت وی را به مخاطره میاندازد، همچون آسیبهای روانی شده که بار روانی سنگین تری را به گروه آسیب- پذیر جامعه وارد میکند. در این میان زنان به عنوان بخشی از این گروه، بیشتر از مردان در معرض این بیماری ها قرار می- گیرند. به دلیل شرایط و ویژگی های جسمی و روحی بهخصوص، برای افزایش حضور و مشارکت آنان، درک تفاوتها و عوامل محدودکننده باید مورد توجه قرارگیرد. الگوهای رفتاری موثر بر سلامت روانی زنان در عرصه های شهری با به کارگیری از شیوه های یکسان با مردان پاسخ داده نمیشود. بدین منظور زنان در برخورد با مشکلاتی که به واسطه عدم کارکرد مناسب محیط پیرامون ایجاد میشود، خود را از آن محیط دور نگه میدارند که همین موضوع سبب تحت شعاع قرار گرفتن سلامت روانی آنان میگردد. این پژوهش در پی آن است تا نشاندهد برای دستیابی به محلاتی امنتر و حضور پذیرتر برای زنان، لازم است بر عوامل موثر بر کانونهای.فعالیت، عبور و مرور، فضاهای فراغت و کیفیت فضاهای شهری تاکید بیشتری داشت.

پژوهش حاضر بر آن است تا زیستگاه حیوانات شهری و سرگردان و بیخانمان را ارایه کند و در ساخت آن توسط شهرداری مناطق مختلف کشور از قبیل تهران و دیگر شهرهای ایران انجام گردد؛ درست است که رسیدگی به آنها اولویت اول کشور نیست و مسایل بسیاری هستند که باید به آنها رسیدگی گردد،اما قرار هم نیست از آنان غافل باشیم و تنها به منافع خویش از حیوانات بهره ببریم و دیگر گونه های جانوری که سود ندارند و مسیولیت بیشتری دارند برای بقای بیشتر خودمان خواسته یا ناخواسته نابودشان کنیم بلکه میتوان آنها را در محیط زیستی مناسب با امکانات صحیح، تا زمان به سرپرستی گرفتنشان در کمپ های ارایه شده حفظ و نگهداری کنیم؛ در موارد دیگر فضاهای بیشتر را برای حیوانات باغوحش باتوجه به عواطف و نیازهای زیستم حیطی آنها مطالعه و در نظر بگیریم و همچنین حیوانات حیاتوحش را می توانیم با مرزبندیهای مشخص و حفاظت شده بیش از پیش اجازه دهیم به زندگی طبیعی و محیطی خودشان برگردند. در ادامه موارد دیگر چون درنظرگرفتن سازه هایی برای پرندگان از قبیل کبوترها در نظر گرفته میشود، تا اینگونه شاهد نظم و سازماندهی بیشتر در کشور باشیم؛ زیرا انسان برای ادامه زندگی نیاز به یک محیط زیست سالم و بهداشت درست دارد درواقع آنچه را که برای خود میپسندیم نخست برای دیگر مخلوقات خدا اعم از انسان و غیر انسان بپسندیم: و ای کلمه حکم جامعه: ان تحب للناس ما تحب لنفسک، و تکره لهم ما تکره لها؟!)حضرت دوست، امام علی علیه السلام(بر این اساس نتایج حاصل از پژوهش نشان میدهد ارایه و نقش سازه های صحیح برای زیستگاه جانوران در مناطق سبز و اقلیم های مناسب با گونه های مختلف زیستمحیطی آنان را طبقه بندی کنیم تا آغازی باشد برای صلح بیشتر با محیط جانوری جهانی برای « و حفظ آنان در چرخه محیطزیست؛ افزون بر آن براساس تحقیقات که گفته میشود حمایت حیوانات با نام که بهتر است برای » ارایه خانه و آشیانه با کیفیت و مناسب برای همه « این پژوهش هدف دارد عنوان کند که » همه امنیت شهری و حس سرزندگی حیوانات تعبیه گردند.

بیمارستان ها و سایر مراکز درمانی به عنوان مکان هایی به شمار می روند که بیماران جهت تشخیص و درمان بیماری خود به آنها رجوع میکنند. طبیعت و فضاهای سبز نقش به سزایی در ارتقای سلامت افراد دارند. لذا تاثیر فضای سبز بر بیماران با توجه به شرایط حساس بیماران بسیار حایز اهمیت است. در بین فضاهای معماری، طراحی هیچ فضایی مانند مراکز درمانی از اهمیت بالایی برخوردار نمی باشد امروزه در طراحی فضاهای درمانی ، عملکردگرایی بخش اصلی طراحی را به خود اختصاص می دهد، به نحوی که توجه به کیفیات محیطی در طراحی، تاثیرات زیادی بر روند بهبود حال بیماران ایفا میکند. گذراندن ساعت های طولانی در بیمارستان ها برای بیماران بستری و همراهان بیماران و پرسنل تجربه ای استرس آور است. هدف از طراحی این است که بیمارستان ها بتوانند با ایجاد شرایط مناسب و آرام از بیماران و همراهان آن ها که در شرایط روحی نامناسب قرار دارند، حمایت نماید. دسترسی راحت و سریع به تراس سبز در داخل اتاق بیمار می تواند در کاهش استرس و بهبود حال بیمار تاثیر بسزایی داشته باشد. هدف از این پژوهش، بررسی راهکارهایی در رابطه با طراحی تراس های سبز در داخل اتاق بیماران در بیمارستان ها است که بتواند در ارتقاء کیفیت محیط اتاق بیماران موثر واقع بوده و در نتیجه باعث تسریع در روند بهبود حال بیماران شود. روش تحقیق این پژوهش به صورت توصیفی - تحلیلی خواهد بود این پژوهش، سعی در حذف عوامل بیمار کننده روح و جسم داشته است. مطالعات انجام شده در پژوهش نشان میدهد استفاده فضای سبز)تراس های سبز(در داخل اتاق بیمارها باعث کاهش استرس بیماران و همراه آنها و پرسنل و کاهش افسردگی بیماران، کاهش مدت زمان بستری، افزایش امید به زندگی و افزایش رضایت مندی پرسنل و... را داراست

بناهای مدرن بدلیل ماهیت متفاوت با گذشته میتوانند از اجزای هویت ساز در فضاهای شهری محسوب شوند که در رابطه ی مستقیم با درک شهروندان از هویت شهر، نقش ایفا میکنند. نگرش پدیدارشناسانه بدلیل داشتن وجه نشانه شناسانه در خوانش صحیح از حس مکان و وجه هستی شناسانه در خوانش صحیح از روح مکان، میتواند دلایل شکل گیری مفهوم مکان و هویت فضاهای شهری را با توجه به زمینه های فرهنگی، تاریخی و اجتماعی در ذهن شهروندان، هویدا نماید. جهان مدرن بدلیل ماهیت متفاوت با جهان سنت علاوه بر زدودن معنا از زندگی انسان ها، معنای جدیدی نیز به زندگی آنها بخشیده که نیازمند واکاوی است. پژوهش حاضر با نگرشی پدیدارشناسانه به بررسی ساختمان های مدرن در شهر رشت و نقش آن در ایجاد حس خاطره انگیزی در نزد شهروندان میپردازد و رابطه میان شهروندان با فرایند شکل گیری خاطره، در ساختمانهای مدرن و به تبع آن هویتمندی آنها را مورد بررسی قرار دهد. در این پژوهش، معیارهای نشانه های شهری، بر مبنای آراء پدیدارشناسان گردآوری شده و با طرح مصاحبه با شهروندان مبتنی بر، خاطره انگیزی در بناهای مدرن، به تحلیل آن پرداخته و عوامل ماهیتی دنیای مدرن را با تغییر و افزایش آگاهی همراه میداند و روح مکان در فضاهای مدرن را وابسته به زمان میداند.

منظر پدیدهای است که در دهه های اخیر به طور جدی وارد فضای علمی و حرفه ای شده و به دلیل همین نوپابودن، چالش ها و سوالات بسیاری در حوزه تعریف آن به وجود آمده است. امروزه رشته معماری منظربا گسترش درحوزه های تیوریک و حرفهای در سطح جهانی مواجه شده است. رشته ای که زمانی صرفا به طراحی پارک ها و فضاهای سبز شهری میپرداخت امروزه به طراحی و برنامه ریزی در کلیه سطوح شهری و فرا شهری میپردازد. از سویی دیگر به دلیل خاصیت میان رشته ای آن، تعریف مرز معماری منظر و طراحی شهری چالش برانگیز است. در این میان، نظریه پردازان گوناگون با رویکردهای متفاوتی این موضوع را مورد بحث و بررسی قرار دادهاند. در پژوهش حاضر شهرسازی منظر به عنوان رویکردی نوین و حایز اهمیت در طراحی شهری و معماری منظر مورد بررسی قرار گرفته است. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به بررسی مفهوم منظر و شهرسازی منظر میپردازد و در ادامه ویژگی ها، اهداف و رویکردها و - نظریه هایی که نسبت به این رویکرد را مورد بررسی قرار میدهد. نتایج نشان داد شهرسازی منظر ماهیتی میان رشته ای و تحت تاثیر معماری منظر و طراحی شهری دارد و تاکید این رویکرد بر منظر و فضای باز به عنوان عناصر اصلی ساخت شهر میباشد. ریشه این رشته در نقدهای پست مدرن از معماری و برنامه ریزی مدرنیستی است و اولین طراحی آن پارک دولاویلت اثر برنارد چومی در سال 1980میدانند.