ماهنامه اکتشاف و تولید نفت و گاز
پیاپی 203 (آبان 1401)

از آنجا که اکتشاف و توسعه نفت و گاز به سمت مخازن غیر متعارف با نفوذپذیری کم، سازندهای عمیق و سایر منابع پیچیده هیدروکربوری سوق پیدا می کند، با کاهش کیفیت منابع زیر زمین، بدتر شدن محیط عملیاتی، بیشتر تشدید می شود و مهندسی حفاری از نظر ایمنی، اقتصادی و بهره وری با یکسری مشکلات و چالش روبرو است. بنابراین اکتشاف نفت و گاز از طریق فناوری حفاری هوشمند محقق می شود. فناوری حفاری هوشمند ترکیبی از فناوری های پیشرفته مانند کلان داده ها و هوش مصنوعی است که با بهره گیری از آن ها، انتظار می رود که فناوری حفاری هوشمند بتواند قابلیت تشخیص پیشرفته، فرمان هوشمند، کنترل حلقه بسته و تصمیم گیری هوشمند را در روند حفاری به کار گیرد و در نتیجه باعث افزایش بهره وری و نسبت بازیابی نفت و گاز و کاهش هزینه های حفاری شود. در این مقاله به طور مفصل فناوری های کلیدی در حفاری هوشمند و تجهیزات حفاری هوشمند توضیح داده شده و تجهیزات و فناوری های موجود به منظور توسعه این فناوری در کشور مورد تجزیه و تحلیل و بررسی قرار گرفته است. توسعه فناوری حفاری هوشمند در کشور نیاز فوری به ادغام نیروهای تحقیقاتی علمی داخلی و خارجی بر اساس آموزش از تجربیات پیشرفته کشورهای خارجی و ایجاد یک سیستم کلی برای حفاری هوشمند دارد. در عین حال، تقویت نوآوری مشترک و ایجاد همکاری بین صنعت و دانشگاه و تحقیقات نیز ضروری است. همچنین بسترهای نرم افزاری، بهبود آموزش پرسنل و ارتقا بیشتر هوش، برای دستیابی به حفاری هوشمند باید فراهم شود. در فناوری حفاری هوشمند با توجه به بهبود کارایی حفاری، ساده شدن ساختار چاه و کاهش زمان غیر مولد، در آینده مطمینا چرخه حفاری را به طور قابل توجهی کوتاه می کند و همچنین هزینه های حفاری را به میزان قابل توجهی کاهش می دهد. حتی اگر قیمت نفت بین المللی تا آن زمان همچنان کاهش یابد، بیشتر پروژه های نفت و گاز هنوز می توانند به توسعه اقتصادی و کارآمد دست یابند.

روش ‌‌پامپ و دامپ و پس از آن استفاده از گل سنگین مصرف‌شدنی، تا سال‌های زیادی استاندارد و روش معمول حفاری قسمت‌های ابتدایی چاه در حفاری فراساحلی تلقی می‌شد. مشکلات متعدد به کارگیری این روش‌ها، به تدریج راه را برای معرفی تکنولوژی‌های جدیدتر هموار کردند. با معرفی و به کارگیری تجاری سیستم RMR توسط شرکت AGR، روش استاندارد جدیدی برای حفاری قسمت‌های اولیه چاه معرفی شد که هرساله جنبه‌ی جدیدی از مزایای آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این پژوهش، در پنج بخش اصلی، ابتدا به مطالعات اولیه‌ی پیش از اولین استفاده تجاری سیستم RMR پرداخته شده، سپس قدم‌های اصلی در توسعه این تکنولوژی برشمرده شده و تحقیقات و مدل‌سازی‌های پیاده‌‌‌سازی شده در این زمینه تشریح می‌شوند. سپس تجربه‌های عملیاتی حاصل شده در گذر زمان بیان می‌شوند و در انتها به دیگر تکنولوژی‌های تلفیق شده با این سیستم نیز اشاره می‌شود. به کارگیری RMR در حفاری قسمت‌های سطحی، صرفه جویی‌های چند صد میلیون دلاری در حفاری میادین مختلف دنیا به ارمغان آورده، هزینه توسعه میادین را کاهش داده، چا‌ه‌هایی با کیفیت و ایمنی بالاتر در اختیار گذاشته که ظرفیت تولید بالاتری نیز نسبت به چاه‌های معمول دارا هستند.

دشت آبادان یک پهنه حد واسط وسیعی بین پلتفورم عربستان در جنوب غربی و فروافتادگی دزفول در شمال شرقی بشمار می آید. این ناحیه از دیدگاه ذخایر هیدروکربوری حایز اهمیت فراوانی است و در بخش جنوب غربی کمربند چین خورده زاگرس (جنوب غرب ایران) واقع شده است [1]. در این مقاله به بررسی دستاوردهای اجرای تکنولوژی پایداری دیواره چاه در یکی از چاه های اکتشافی دشت آبادان اشاره شده است. مطابق برنامه در این چاه اکتشافی، بعد از راندن لوله جداری "8/3 13 در عمق 1885 متری، برنامه حفاری حفره "12 تا عمق 3061 متری در دستور کار قرار گرفت. در این مرحله عملیات مغزه گیری و سپس ادامه حفاری تا عمق 3400 متری انجام شد. به دلیل مشاهده شیل های ریزشی فراوان تا حدود 80 درصد در گردش سیال حفاری بروی الک لرزان و درون نمونه های زمین شناسی، این امر سبب چالش در عملیات حفاری، عملیات پیمایش چاه، تراش و شستشوی مکرر، گیر مکرر لوله ها و عدم امکان نمودارگیری شد. با توجه به فعال شدن لایه های شیلی، استفاده از سیال حفاری پایه روغنی بعنوان یکی از گزینه ها جهت ادامه حفاری و پایداری دیواره چاه پیشنهاد گردید. از طرفی به منظور رعایت موازین زیست محیطی، کاهش هزینه های ساخت سیال و مدیریت پسماند، جایگزینی سیال پایه روغنی با استفاده از تکنولوژی های نوین در سیال حفاری پایه آبی، مورد بحث و بررسی قرار گرفت. پس از بررسی وضعیت چاه و مشکلات موجود در حفاری، استفاده از تکنولوژی های نوین پایداری شیمیایی چاه از طریق استفاده از افزایه های ویژه شیمیایی شرکت سیالات حفاری پارس مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت. این افزایه ها با هدف ایجاد مکانیزم های مختلفی از قبیل ارتقاء پایداری دیواره چاه، کاهش میزان شیل های ریزشی و به صورت کپسول درآوردن رس حفاری شده به منظور جلوگیری از تغییرات شدید خواص سیال حفاری به کارگرفته شد. پس از استفاده از افزایه های مذکور، نتایج این آزمایش میدانی نشان داد که تکنولوژی های نوین به کار رفته سبب بهبود شرایط عملیاتی از جمله عدم اثر نامطلوب بر روی خواص ریولوژیکی سیال حفاری، عدم تاثیر نامطلوب در میزان صافاب در شرایط API و شرایط دما فشار بالا ، کاهش میزان درصد رس به اندازه 10 درصد، کاهش میزان هرزروی های جزیی بین 50 تا 100 درصد، کاهش شیل های ریزشی از 80 درصد به 5 درصد، بهبود شرایط در زمان پیمایش چاه، امکان راندن ابزارهای نمودارگیری و ادامه حفاری شد.

هدف اصلی نوشتار حاضر شناسایی ذینفعان در شرکت‌های گازرسانی بوده و در این راستا، شرکت گاز مازندران به عنوان مورد مطالعه انتخاب گردید. انتخاب مورد مطالعه به این دلیل بوده است که تاکنون در خصوص شناسایی ذینفعان هیچگونه پژوهشی در سطح شرکت‌های گازرسانی انجام نشد. فلسفه پژوهش حاضر از نوع اثبات‌گرا، از حیث هدف کاربردی و از حیث جمع‌آوری داده‌ها از راهبرد یمایشی (زمینه‌یابی) استفاده گردید. به منظور شناسایی و تحلیل ذینفعان از ماتریس علاقه - قدرت استفاده گردید و منطق بهره‌گیری از این ماتریس، به دلیل تواتر استفاده از آن در سایر پژوهش‌ها بوده است. بر اساس تحلیل داده‌ها، تعداد 28 ذینفع در شرکت مورد مطالعه شناسایی گردید که سه ذینفع به ترتیب در طبقه اصلی و اولیه، دو ذینفع در طبقه ثانویه و 20 ذینفع در طبقه کم اهمیت قرار گرفتند.

کشور ایران دارای منابع عظیمی از مواد هیدروکربوری است. اما با وجود این ثروت عظیم، در ایجاد شرکت یا شرکتهای بین المللی نفتی ایرانی پیشرفت قابل قبولی نداشته ایم. امروزه شرکتهای بزرگی در دنیا به عنوان غولهای نفتی شناخته شده اند که توجه به روند پیشرفت آنها بسیار آموزنده است. ایجاد و توسعه شرکت های نفتی بین المللی داخلی، نیاز کشور به شرکتهای خارجی را محدود نموده و موجب مقاوم سازی صنعت نفت کشور در برابر تحریم ها خواهد شد. تحقیق حاضر به بررسی سه شرکت BP، توتال و اکسون موبیل در محورهای تخصص و توانمندی ها، منابع مالی و نحوه تامین مالی، پرتفوی شرکتها و نحوه مواجهه با نااطمینانی های حوزه اکتشاف و تولید می پردازد. پس از مقایسه این شرکتها در محورهای فوق، توصیه هایی برای شرکت های داخلی ارایه میشود. استفاده کمتر از 40درصد از منابع مالی داخلی شرکت برای پروژه ها، تکمیل زنجیره ارزش نفت و گاز و ادغام عمودی و تنوع نیروی انسانی و تخصص های موجود در این شرکتها از جمله مواردی است که شرکت های E&P داخلی باید به آن ها توجه نمایند.

دو شرکت مهم قطر پترولیوم و قطر گاز (بزرگترین تولید کننده LNG جهان) تولیدکننده مهم گاز در قطر هستند. چشم انداز تولید گاز قطر روند افزایشی را نشان می‌دهد. در سال گذشته میزان افزایش تولید 1 درصد بود که با توجه کاهش تقاضا در بازار جهانی و تاخیر در تولید میدان بارزان (Barzan) رخ داد و انتظار بر این است که با رشد تقاضا در سال 2021 میزان افزایش به 5 درصد و در حدود 174.6 میلیارد متر مکعب برسد. پیش بینی دلالت بر این دارد که بیشترین میزان رشد از سال 2025 رخ خواهد داد که 12 درصد رشد در سال‌های 2025 و 2026 و 6 درصد در سال‌های بعدی تا 2029 مورد انتظار است و در نهایت تولید در سال 2029 به حدود 260 میلیارد متر مکعب خواهد رسید. قطر در سال 2019 در حدود 18 درصد صادرات LNG جهان را به عنوان رتبه نخست داشته است. صادرات LNG در سال 2020 به میزان 104 میلیارد متر مکعب بود که نسبت به سال قبل که در حدود 106 میلیارد متر مکعب بود کاهش داشت که به دلیل کاهش تقاضای جهانی بود ولی انتظار بر این است که در سال 2021 به 107 میلیارد متر مکعب افزایش یابد. افزایش قابل توجه در صادرات LNG از سال 2025 مورد انتظار است که به 130 میلیارد متر مکعب خواهد رسید و با ادامه رشد سالانه در سال 2029 به 175 میلیارد متر مکعب خواهد رسید. در این مطالعه به دنبال این هستیم که وضعیت صنعت گاز قطر را ارزیابی نموده و با توجه به چشم انداز تولید گاز طبیعی این کشور، تاثیر آن بر منافع انرژی ج. ا.ایران را تحلیل نماییم.

گستره و پیچیدگی رو به رشد موجود در عرصه توسعه فناوری و نیازمندی‌های فناورانه صنعت در دنیای رقابتی امروز بگونه‌ای است که هیچ سازمان پژوهش و فناوری به صورت منفرد نمی‌تواند نیازهای فناورانه و نوآورانه صنعت را فراهم نماید و نیازمند همکاری و هماهنگی با سایر بازیگران زنجیره نوآوری فناورانه می‌باشد. بنابراین گسترش همکارهای بین سازمانی و به تبع آن شکل‌گیری شبکه‌های همکاری از الزامات نوآوری فناورانه در کسب و کار بازیگران نوآور امروزی است. شواهد نشان می‌دهد همکاری‌های تحقیقاتی موفق با همکاری افقی سازمان‌های پژوهش و فناوری آغاز و با غلبه بر چالش‌های اولیه خود، با تغییر تاکید از همکاری افقی (رقابتی) به همکاری عمودی (پیش رقابتی) و سپس به شکل همکاری ترکیبی افقی - عمودی (هم رقابتی) تکامل ‌یافته‌اند. این مسیر تکاملی در ساختار و استراتژی دارای پیامدهای گسترده‌ای در روابط آینده همکاری‌های تحقیقاتی بین سازمان‌های پژوهش و فناوری و بنگاه‌های صنعت به عنوان یک مجموعه و همچنین کنسرسیوم‌های تحقیق و توسعه صنعت به طور کلی است. این مقاله به بررسی دلایل، انتظارات و اهداف همکاری‌های تحقیقاتی در میان اعضای زنجیره نوآوری فناورانه می‌پردازد. همچنین دیدگاه‌هایی در خصوص استراتژی‌ها و ساز و کارهای مشارکت برای همکاری‌های تحقیقاتی، حالت‌های همکاری، و فرایند انتقال فناوری، جذب دانش و کاربرد در داخل اعضای مشارکت کننده فراهم می‌کند. در پایان با اشاراتی برای همکاری‌های تحقیقاتی در صنعت نفت ایران به نتیجه‌گیری پرداخته می‌شود.