نشریه جامعه شناسی ارتباطات
پیاپی 1 (پاییز 1399)

فصل نامه "جامعه‌شناسی روابط‌عمومی" بر آن است که فصلی نوین را در بازخوانی و بازتعریف چیستی روابط‌عمومی از منظر جامعه‌شناسی آغاز نماید. غرض از کند و کاو و پویش علمی، کشف علل و عوامل موثر در ضعف عملکرد سازمانی و پرده برداشتن از رازهای نهفته‌ای است که غالبا به ناکارآمدی بسیاری از روابط‌عمومی‌ها در تحقق هدف‌های راهبردی و ارزشمندی که پیش روی داشته‌اند، انجامیده است. بی شک هر چند تا کنون تحقیقات و ژرفکاوی‌های اندیشمندان بزرگ و بلندآوازه در حوزه دانش ارتباطات، دریچه‌های نو و افق‌های روشنی را به روی جوامع توسعه یافته امروزی گشوده است، لیک این حقیقت تلخ و جانکاهی است که پس از گذشت چند دهه از پیدایش روابط‌عمومی‌ها در کشور، هنوز در تطبیق اصول و مبانی این دانش با شرایط خود ویژه جامعه، بافتار فکری مردمان و ساختار جامعه‌ای که به آن تعلق داریم، وامانده‌ایم تا بدین‌سان شوربختانه به رغم جار و جنجال‌های رسانه‌ای، شاهد گسست و شکاف عمیق بین مردم در مقام مخدومین جامعه از یک سو و سازمان‌ها و نهادهای مدنی از دیگر سو باشیم و بر این نمط در دریای موج خیز و ناآرام ارتباطات که جهان امروز را از هر کران در بر گرفته است، کشتی به خشکی برانیم! به راستی چرا؟! آیا این راه بی نشان ما را به پرسه زدن در کویر نامرادی نخواهد کشاند؟! طی شماره های آتی در این باب بیشتر سخن خواهیم گفت و بخشی از جستارها و نوشتارها را به تولید فکری برای برون رفت از این بیراهه ها اختصاص خواهیم داد. اما تا طبع و نشر دومین شماره فصلنامه به ذکر چند نکته در خور تامل و تعمق بسنده می شود: 1-روابط‌عمومی‌ها به عنوان پل‌های ارتباطی، از همان پگاه پیدایش خویش استوار، تزلزل ناپذیر و مبتنی بر اراده و مشارکت مردمی پی‌ریزی نشده‌اند و مسیر عبور از آنها دوسویه نیست. تاسف انگیزتر اینکه غالبا افراد خاص بدون احراز شرایط و قابلیت‌های لازم در حوزه دانش و تجربه روابط‌عمومی، از سوی مسوولان تراز اول سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی و نظارتی به عنوان مدیر روابط‌عمومی منصوب می‌شوند تا نه تنها آیینه‌دار خود شیفتگی مدیران متبوع شده، بلکه به سبب بیگانگی با آرزوها و آلام مشترک مردم و نیز گسست ارتباطی از فرودست ترین لایه‌های جامعه، موجب ایجاد تنش و تشدید بحران‌های اجتماعی شوند. البته ناگفته نماند که تعداد اندکی از روابط‌عمومی‌ها با سر انگشت تدبیر مدیران خلاق، کارآزموده و مجرب، بر این سپهر تیره و تار، خوش درخشیده‌اند و موجبات عزت و سربلندی خود و سازمان متبوع خویش را فراهم آورده‌اند. 2-ایمان بیاوریم که بهره گیری از فن‌آوری‌های نوین ارتباطی، نظرسنجی‌های جامع، حتی اتخاذ روش‌های علمی بنا نهاده شده بر آینده پژوهی، به ویژه برگزاری همایش‌های باشکوه و نمایشی برای توصیف و تمجید عملکردها و پاسداشت افتخارآفرینان روابط‌عمومی‌ها و...، هرگز دلالت بر اقتدار و اعتبار حقیقی آنها و توانمندی در انجام رسالت‌های تاریخی ندارد! بلکه روابط‌عمومی‌ها افزون بر وجوب و لزوم بهره‌گیری از فن‌آوری‌های ارتباطی، آشنایی با دانش ارتباطات و مولفه‌های دیگر، باید سه خصیصه ممتاز انسانی را در سرشت بی قرار و اخلاق سازمانی خویش پرورش دهند... ادامه سخن باشد تا طلوع دومین شماره از این فصل‌نامه. / با تقدیم احترام - عباس زمانی

این تحقیق نقش روابط عمومی کارآمد را بعنوان یک واسطه اثر گذار درون و برون سازمانی در دانشکده علوم توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان مورد بررسی قرار داد.

مطالعه بررسی راندمان کار روابط عمومی از منظر دریافت کنندگان خدمت و ارتباط آن با مشخصات جمعیت شناسی جامعه دریافت کننده خدمت بود.

روش پژوهش:

 این تحقیق بصورت میدانی و از طریق پرسش‌نامه‌ی محقق ساخته با روش نمونه گیری سرشماری با در نظر گرفتن معیارهای ورود و خروج انجام شد. از آزمون اسپیرمن و آنالیز داده‌ها به روش غیر پارامتری (توصیفی) استفاده شد. جامعه آماری در این تحقیق 600 نفر بود اما از بین 600 پرسشنامه تنها 345 نفر از اساتید، کارکنان و دانشجویان دانشکده علوم توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به پرسش‌نامه پاسخ داده‌اند.

یافته‌ها:

 پاسخ سوال"راندمان کار روابط عمومی دانشکده علوم توانبخشی را چگونه ارزیابی می‌نمایید"، با جنسیت، مطالعه، دوره تحصیلی تفاوت معنی داری وجود نداشت (05/0>p). بین سیوال راندمان کار روابط عمومی و سن (001/0<p)، سابقه خدمت (045/0 =p) ، سابقه تحصیل (001/0<p)، مدرک تحصیلی (001/0<p)، رشته تحصیلی (025/0=p)، پست سازمانی (001/0<p)، آشنایی با برنامه ها و وظایف روابط عمومی (004/0=p) و کار مستقیم با روابط عمومی (001/0<p) تفاوت معنی داری وجود داشت.

به نظر می رسد در ارزیابی راندمان واحد روابط عمومی، دانش زمینه‌ای افراد و میزان ارتباط حرفه‌ای ایشان با این واحد بیش از مدرک تحصیلی سطح مطالعه روزانه و جنسیت می‌تواند بر گزارش حمع آوری شده تاثیر کذارد. بنابراین، پیشنهاد می شود در سیستم‌های مدیریتی جهت ارزیابی عملکرد این واحد از افرادی در سازمان نظر سنجی شود که دارای سمت‌های اداری و ارتباطات شغلی مرتبط با این واحد می باشند.

پژوهش حاضر با هدف شناسایی شاخص های روابط عمومی از نظر کارشناسان سازمان های صنعتی (مطالعه ی موردی سازمان های صنایع فولادی اصفهان) به روش آمیخته، انجام مصاحبه های مقدماتی و توصیفی- پیمایشی انجام شده است. جامعه آماری کارشناسان بخش های روابط عمومی و نظام بهبود و پیشنهادات شرکتهای صنعتی (فقط تولیدکنندگان فولاد) اصفهان بودند. از 340 نفر بر اساس فرمول کوکران حجم نمونه 90 نفر محاسبه شدکه به صورت تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه محقق ساخته بود و از طریق مصاحبه مقدماتی با چند کارشناس و مطالعه مبانی نظری گویه های پرسشنامه استخراج شد. پرسشنامه 5 بعد ارتباط با رسانه ها، تبلیغات، تحقیق و پژوهش، مدیریت رویداد و مدیریت بحران را مورد بررسی قرار داد. روایی پرسشنامه با بررسی 5 استاد دانشگاه تایید و جهت محاسبه پایایی آلفای کر و نباخ معادل 85% بر آورد شد. تجزیه و تحلیل اطلاعات با نرم افزار spss در دو سطح توصیفی و استنباطی صورت گرفت. نتایج آزمون فریدمن نشان داد که ارتباط با رسانه ها و تبلیغات از نظر کارشناسان مهمترین عوامل هستند. با استفاده از آرمون t و مقایسه میانگین ها مهمترین شاخص ها ،تهیه گزارش تلویزیونی از سازمان، تبلیغات و بازار یابی جهانی، تاثیر نظر سنجی بر امکان سنجی، حفاظت از محیط زیست و کنترل آلودگی و شناسایی مخاطبان سازمان های صنعتی بود.

جایگاه کنونی روابط عمومی ها به لحاظ ساختاری و تشکیلاتی و میزان اثربخشی آن در رویارویی با بحران ها ضرورت نظامی مدون و نهادی جامع نگر را به منظور سازماندهی رویدادها واطلاع رسانی مناسب به مخاطبان می طلبد. لذا برای برجسته سازی نقش روابط عمومی در مقابله با بحران هدف از پژوهش حاضر بررسی موانع و چالش های ساختار کارکردی روابط عمومی در زمان بحران است. روش تحقیق بکارگرفته در این پژوهش، کیفی و از نظر هدف کاربردی است وجامعه آماری پژوهش را مدیران روابط عمومی های صنعت برق و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تشکیل می دهند. در این تحقیق برای جمع آوری اطلاعات مربوط به سوالات پژوهش، از روش مصاحبه حضوری با 20 تن ازخبرگان جامعه مورد نظر بهره گرفته شده است و به منظور تحلیل نظرات خبرگان نیز از روش تحقیق کیفی "داده بنیاد" استفاده شده و در نهایت با دسته بندی و بخش بندی پاسخ های جامعه هدف به عنوان مولفه های احصا شده؛ الگو و مدل فرایندی موانع و چالش های کارکرد ساختاری روابط عمومی" در قالب جداول تطبیقی تبیین شده است. نتایج به دست آمده از پژوهش حاکیست با توجه به موانع پیش رو، روابط عمومی هنگامی میتواند نقش راهبردی خود را ایفا کند که ساختار تشکیلاتی روابط عمومی بر اساس راهبردهای سازمان در مواجه با بحران ها و رویدادهای احتمالی با نیروی انسانی متخصص، توانمند و کارآمد سازماندهی شود از این رو برای تجلی نقش اثربخش روابط عمومی در زمان بحران ،لازم است روابط عمومی ها از جایگاه ویژه ای در نمودار تشکیلاتی سازمان، ساختار نیروی انسانی آموزش محور و نظام مدون اطلاع رسانی در راستای اعتماد ساری مخاطبان برخوردار باشند.

در طول سال های گذشته کتاب ها و مقالات زیادی در مورد خلاقیت و نقش آن در حوزه های مختلف سازمانی،‌ اقتصادی، کارآفرینی،‌ اجتماعی و... به رشته تحریر درآمده است و هر یک از اندیشمندان این حوزه از دیدگاه خود راهکارهایی برای توسعه خلاقیت در جامعه پیشنهاد داده اند. بر این اساس این مقاله با هدف تبیین نقش روابط عمومی در توسعه خلاقیت سازمان‌ها به رشته تحریر درآمده تا با بررسی انواع مختلف نظرات و مدل های خلاقیت و منابع استنادی موجود، مدل و فرایند های مورد نیاز برای این هدف را شناسایی و معرفی نماید. این درحالی است که دو رویکرد اساسی در این زمینه وجود دارد؛ 1. خلاقیت ذاتی و غیرارادی و غیراکتسابی است و صاحب تفکر خلاق افرادی استثنایی هستند و2. خلاقیت یک موضوع قابل آموزش و اکتسابی است و با استفاده از روش هایی می توان زمینه پروش خلاقیت در تمامی افراد را مهیا نمود. همچنین دو نوع نگاه به خلق ایده های نو وجود دارد. اول اینکه ایده های جدید به یکباره خلق شده و حاصل ظهور دفعی از تفکر خلاق هستند و دیگری اینکه خلاقیت دارای فرایندی است که طی آن افراد می توانند ایده های جدید را خلق و به منصه ظهور برسانند. در این راستا بررسی های موجود نشان داد که روابط عمومی ها و واحدهای ارتباطی سازمان ها می توانند با بهره گیری از این مدل ها و تجربیات موجود، زمینه پرورش خلاقیت به ویژه خلاقیت فرهنگی را در سازمان های خود فراهم نمایند. همچنین به واسطه نقش و جایگاه این واحد ها به عنوان مدیریت های ستادی و مشاورین رسمی و غیررسمی مدیران ارشد سازمان ها؛ مدیران و کارگزاران روابط عمومی ها می توانند منابع و عوامل خلاقیت های سازمانی را تقویت و در جهت کاهش و رفع موانع خلاقیت در سازمان ها تلاش نمایند.

«دانش روابط عمومی درگذر از یکصد سال پیشینه، تجاربی گرانقدر را اندوخته است. تجاربی که می تواند در کنار حوزه نظریه پردازی علمی ، ساختاری منسجم و مستحکم به این دانش ببخشد. این دانش دیگر آنقدر نوبنیاد نیست که به تجربه هر رهگذری دلخوش دارد بلکه نیازمند متخصصانی است که با عینک ارتباطات به جهان پیرامون نگریسته و آثار اندیشمندان عرصه های مختلف علمی را رصد کرده تا بتواند جایگاه مشخص و معینی را در کنار سایر علوم برای آن تبیین نمایند. متاسفانه روابط عمومی به دلایل مختلف هرگز سیر علمی تبدیل مسیله به فرضیه و سنجش را آنگونه که سایر علوم اجتماعی طی نموده‌اند، پشت سر نگذارده است. بسیاری از فرضیه‌های دانش روابط عمومی تنها در عمل با اثبات کاربرد خود در مقطعی خاص خود را به عنوان یک اصل در دانش روابط عمومی جای داده‌اند. بخش عمده‌ای از آنچه که امروزه به عنوان فرضیه‌ها، اصول و الگوهای دانش روابط عمومی مطرح است، پیش از آنکه مراحل تحقیق علمی را طی کرده باشد در عمل کاربرد خود را به اثبات رسانده است. و لذا در سیر عملکردی این دانش در عرصه سازمانی فراز و نشیب های بی شماری را شاهد هستیم لذا در جهت ایجاد وحدت رویه و درک صحیح و متقابل مدیران دستگاه های اجرای و مسوولان روابط عمومی تدوین استاندارد روابط عمومی ایران ضروری می باشد. وظیفه اصلی این استاندارد ایجاد سطحی کیفی در رشد و توسعه دانش روابط عمومی است تا در آینده ضمن انجام مطالعات و تحقیقات علمی کاربردی در ویرایش این اثر زمینه تعالی این دانش در سازمان و جامعه فراهم گردد.»