نشریه سراج منیر
سال دهم شماره 40 (زمستان 1399)

یکی از شگردهای ابن تیمیه در مقام پاسخگویی به مخالفین خود و نیز در راستای اثبات مدعاهای خویش، تمسک به اجماع با تعابیر مختلف می باشد. ازجمله موضوعاتی که وی زیاد به اجماع، متوسل شده است، مباحث مربوط به فضایل اهل بیت می باشد. وی در این زمینه، گاهی ادعای اجماع و اتفاق اهل علم یا عالمان به حدیث و... مبنی بر جعلی و دروغ بودن روایات مربوط به فضایل اهل بیت می کند و گاهی هم ادعای اجماع بر افضل بودن دیگران، نسبت به اهل بیت دارد، بدون اینکه مستندی برای این اجماعات، ارایه کرده باشد؛ درحالی که با تتبع در منابع اهل سنت، این اجماعات، نقض شده و حتی اجماعاتی برخلاف اجماع مدنظر ابن تیمیه، یافت می شود. در ضمن، دو مقاله این قبیل از اجماعات ادعایی ابن تیمیه، راستی آزمایی می شوند.

یکی از مسایلی که مسلمانان از همان ابتدا با آن مواجه بودند، مسیله کج اندیشی برخی از افراد درباره حدود اسلام بود. چنین افرادی به سبب نداشتن درک درستی از ارکان اسلام، دیگر مسلمانان را تکفیر می کردند و در زمان حاضر نیز چنین اندیشه ای، به مراتب شدیدتر از گذشته، در جامعه اسلامی گسترش یافته است. در پژوهش پیش رو، دیدگاه ایمه مذاهب اربعه و وهابیت در مسیله تکفیر بررسی شده که با توجه به جایگاه ویژه ایمه مذاهب در میان اهل سنت، پژوهش در چنین موضوعی، از اهمیت بالایی برخوردار است. پژوهش پیش رو، به دنبال پاسخ به این سوال است که میان وهابیت و ایمه مذاهب درباره تکفیر مسلمانان چه تفاوت هایی وجود دارد؟ وهابیت، اکثریت مسلمانان را به سبب ارتکاب برخی از اعمال، مانند استغاثه، تبرک، طلب شفاعت، نذر، ذبح، قسم به غیر الله و... تکفیر می نمایند. از دید آنها ارتکاب این گونه اعمال، ناقض شهادتین است و مرتکب شونده چنین اعمالی از اسلام خارج می شود. چنین اندیشه ای مخالف اندیشه ایمه مذاهب چهارگانه است. آنها به سبب ارتکاب چنین اعمالی، تکفیر مسلمانان را جایز نمی دانستند.

وهابی ها معتقدند، شرک مشرکان مکه در عصر رسالت پیامبر اکرم$ فقط در الوهیت خداوند بود و در ربوبیت خداوند، موحد بودند. یکی از آیاتی که برای اثبات عقیده مذکورشان به آن استناد می کنند، آیه 5 سوره صاد است:]اجعل الآلهه الها واحدا إن هذا لشیء عجاب[؛ «آیا او چندین خدای ما را منحصر به یک خدا کرده و به خدای یگانه، دعوت می کند؟ این بسیار تعجب آور و حیرت انگیز می باشد». این نوشتار با بهره گیری از کتب تفسیری و با روش تحلیلی _ انتقادی به تبیین وجه دلالت آیه، وجه تعجب مشرکان و ارتباط معنای اله و رب، پرداخته است و نشان می دهد که اعتقاد مشرکان مکه به آلهه متعدد از اعتقاد به رب دانستن آلهه شان، نشات گرفته بود و آیه مذکور، افزون بر شرک الوهی بر شرک ربوبی مشرکان عرب جاهلی نیز دلالت دارد.

عناصر تکفیری  _وهابی، همواره به عموم مسلمانانی که با رویکرد یک جانبه گرایانه آنان، همراه و موافق نبوده اند، با بدبینی نگریسته و از هر فرصتی برای ابراز مخالفت و تخریب آنان استفاده کرده اند. گاهی به آنها حملات قلمی و لفظی داشته و مذاهب اسلامی را یهودی و بدعت گذار و متعصب و... نامیده اند، گاهی هم در عرصه علمی، مخالفت هایی با آنها داشته و نظراتی از آنان را رد کرده اند که آن نظرات، مورد تایید نصوص شرعی بوده است؛ لذا رویکردهای ناصحیح عناصر تکفیری _ وهابی، منحصر به مواجهه با شیعه نیست و وهابیان و تکفیریان، هر مسلمانی را که با خود، هم عقیده نیابند، به هر شکلی که بتوانند با وی مبارزه خواهند کرد. در این نوشتار، بعد از ذکر پاره ای اتهامات وهابیت نسبت به احناف ازجمله نسبت کفر، یهود و عالم پرستی به برخی از اختلافات منهجی آنها با احناف نیز پرداخته شده است.

یکی از مبانی نظری وهابیت در حوزه مسایل اعتقادی این است که خبر واحد اعتقادی، بسان اخبار فقهی حجت است. ایمان به آن واجب و عدم ایمان، به منزله مخالفت با سنت رسول خدا - محسوب می شود؛ از این رو، دست به تکفیر مسلمانان زده اند و مخالفان حجیت خبر واحد را در عقاید کافر شمرده اند، با بررسی کتب وهابیت در این مسیله روشن می شود که علمای نجد برای اثبات این نظریه خود به برخی احادیث تمسک کرده اند که از مهمترین آنان، روایت  فرستادن معاذ به یمن، تعلیم مردم یمن توسط ابوعبیده و خبر تغییر قبله، است. اصلی ترین اشکال این روایات این است که خبر واحد نمی تواند حجیت خود را اثبات کند؛ زیرا اثبات حجیت خبر واحد به وسیله خبر واحد مستلزم دور بوده و دور باطل است. علاوه بر اشکال فوق هر کدام از روایات با اشکالات دیگری نیز روبه رو هستند. اشکال روایت معاذ و ابوعبیده این است که مصداق خبر واحد بدون قرینه نیست. اشکال روایت تحویل قبله علاوه بر تعارض با اخبار تاریخی، موضوع آن یک فرع فقهی است که درباره حجیت خبر واحد در احکام شرعی اختلافی وجود ندارد.

کتاب التوسل و احکامه و انواعه، تالیف علامه شیخ محمد عابد سندی در 118 صفحه، توسط المکتبه المجددیه النعیمیه، در سال 1428 در کشور پاکستان، چاپ شده است. شیخ محمد، در سال 1190 قمری در پاکستان و در خانواده ای از اهل علم، به دنیا آمد. او در چهار سالگی، همراه پدربزرگ، پدر و عمویش که همگی از علمای حنفی مذهب بودند، به حجاز هجرت کرد. وی دوران نوجوانی و جوانی خویش را مشغول تحصیل علم بود و بعد از سال ها مجاهدت علمی، سرآمد علمای عصر خویش گردید و بعد از هجرت به یمن، سال ها در شهر زبید که پایگاه علم، فقاهت، حدیث و... بود، قاضی القضات آن دیار شد. وی به سبب مهارت در علم طب، طبیب مخصوص حاکم یمن شد و در دستگاه حکومت، جایگاه ویژه ای پیدا کرد. بعد از آنکه شیخ محمد عابد، تصمیم گرفت به مدینه هجرت کند، از طرف حاکم مصر و حجاز، به ریاست علمای مدینه، منصوب شد و تا زمانی که زنده بود، ملجا علما، فقها و قضات بود و مشکلات علمی، به دست او برطرف می شد. شیخ محمد، دوران اول حکومت آل سعود را درک کرده و با انحراف گروه ضاله وهابیت از نزدیک آشنا بود و در رد افکار آنان تلاش می کرد. کتاب حاضر، به صورت پرسش و پاسخ، نوشته شده و شبهه ای را که وهابیت در باب توسل، مطرح می کنند، بررسی کرده است.