نشریه مهندسی سیستم و بهره وری
سال دوم شماره 1 (بهار 1401)

امروزه با افزایش روز افزون تولید مواد صنعتی، زباله ها، پسماندهای بیمارستانی، مواد رادیو اکتیویته، مایعات قابل اشتعال و به طور کلی مواد خطرناک توسط بشریت، حمل و نقل مواد خطرناک اهمیت بسزایی دارد. چه بسا که حمل و نقل بعضی از این مواد برای کشورهای در حال توسعه جنبه ی اقتصادی در سطح ملی و بین المللی دارد. این حمل و نقل از مکانی به مکان دیگر و توسط مسیرهای مابین مکان ها انجام می شود. با توجه به اینکه علاوه بر موضوع اقتصادی، سلامتی انسان و محیط زیست را مورد توجه قرار می دهد، مکان یابی مراکز نگهداری یا دفن این مواد خطرزا بسیار حایز اهمیت است.ازاین رو در این پژوهش، یک شبکه ی زنجیره تامین با در نظر گرفتن مساله ی مکان یابی- مسیریابی تحت شرایط عدم قطعیت در دنیای واقعی توسعه داده شده است. مدل ارایه شده دوهدفه بوده که هدف اول به کمینه سازی هزینه ها شامل هزینه های حمل ونقل، مکان یابی و جریمه ی تجاوز از پنجره زمانی می پردازد و هدف دوم میزان ریسک مسیرهای حمل و-نقل را کمینه می سازد. در این تحقیق از پنجره زمانی نرم و سخت به طور توامان در فرموله کردن مدل استفاده شده است. برای اعتبارسنجی مدل، با استفاده از داده های در دسترس مربوط به هفت بیمارستان در شهر تهران استفاده شد. به دلیل وجود عدم قطعیت در دنیای واقعی، از بهینه سازی استوار سناریو محور استفاده گردید. توابع هدف مساله ی استوار نسبت به حالت قطعی افزایش یافت (بدتر شد)، پرواضح است که مقدار تابع هدف استوار که همان معیار تاسف است از میزان حالت قطعی بیشتر است اما لازم به ذکر است که جواب های حاصله از انعطاف بالایی برخوردار خواهند بود.

هدف، شناسایی و رتبه بندی عوامل موثر بر انتقال تکنولوژی از خارج به داخل، در صنعت نفت ایران با استفاده از تکنیک دیمتل (DEMATEL) و مدل تحلیل شبکه ای (ANP) بوده است. عوامل و شاخص های موثر بر انتقال تکنولوژی از خارج به داخل در حوزه صنعت حفاری نفت استخراج شد. مدل ANP مسیله طراحی گردید و با تایید نظر خبرگان حوزه، مبنای مطالعه قرار گرفت. با استفاده از تکنیک دیمتل، روابط بین عوامل شناسایی و تاثیرپذیری یا تاثیرگذاری عوامل مشخص شد. سپس با حل مدل شبکه ای ANP با استفاده از نرم افزار تخصصی SuperDecisions، عوامل فوق الذکر، رتبه بندی شد. در نهایت نتایج کلی و عوامل کلیدی انتقال تکنولوژی در ساخت تجهیزات صنعت نفت، به ترتیب اهم عبارتند از؛ 1- ظرفیت انتقال تکنولوژی، 2- ظرفیت یادگیری، 3- محیط انتقال تکنولوژی، 4- حالت انتقال تکنولوژی، 5- همکاری دولت، 6- دریافت کننده تکنولوژی، 7- ماهیت تکنولوژی، 8- انتقال دهنده تکنولوژی.

نگهداری و تعمیرات در سازمان ها، روز به روز اهمیت بیشتری پیدا می کند. با رشد روز افزون اهمیت نگهداری از تجهیزات، سیاست های مختلفی برای پیاده سازی نگهداری و تعمیرات بوجود آمده است. سازمان ها به دنبال انتخاب بهترین سیاست نگهداری و تعمیرات برای خود هستند تا ضمن کاهش هزینه های خرابی، هزینه های اجرای سیاست نیز بهینه شود. در نتیجه معیارهای متعدد برای انتخاب سیاست بهینه نگهداری و تعمیرات دخیل هستند. امتیازدهی به معیارها اغلب به صورت عدد قطعی امکان پذیر نیست در نتیجه نیاز به استفاده از منطق فازی احساس می شود. در این پژوهش روشی برای ارزیابی سیاست های نگهداری و تعمیرات با رویکرد فازی ارایه شده است. در گام اول برای وزن دهی به معیار از تکنیک دیمتل فازی استفاده شده است. سپس برای رتبه بندی گزینه ها روش تحلیل گروهی خاکستری بر پایه ی اعداد فازی بازه ای به کار رفته است. در پایان برای فهم بهتر روش، یک مطالعه موردی صورت گرفته است.

در این تحقیق مقایسه کارایی الگوریتم های فراابتکاری (4PSO و 5ICA) بر روی برخی توابع خاص، با انطباق پارامترهای فازی صورت گرفته است. این الگوریتم های فازی با در نظر گرفتن هر یک از این توابع تست به عنوان تابع هدف یا برازندگی ، کار خود را که رسیدن به مینیمم سراسری هر یک از این توابع تست هست را انجام می دهد . با در نظر گرفتن عدم قطعیت در این پژوهش، مدل سازی واقعی تری از مسیله ایجاد شد تا جواب های ایجاد شده از این مدل قابلیت بیشتری برای پیاده سازی داشته باشند. در این تحقیق به بهبود در سرعت همگرایی به مینیمم سراسری هر یک از این توابع پرداخته ایم و از دو روش PSO و ICA با پارامترهای فازی استفاده کردیم، که ضمن کاهش زمان محاسباتی و افزایش سرعت همگرایی ، مقایسه ای هم بین کارایی PSO فازی و ICA فازی انجام گرفت. به این نتیجه رسیدیم که الگوریتم ICA فازی نسبت به الگوریتم PSO فازی از سرعت همگرایی بیشتری برخوردار است.

امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان ابزار کلیدی در سازمان ها جهت دستیابی به اهداف و آرمان های سازمان شناخته میشود. با توجه به رقابتی شدن کسب و کار در دهه های اخیر و نقش بیش از بیش IT در بقا و پیشرفت سازمان ها، آن ها ناگزیر به سرمایه گذاری های سنگین در این حوزه هستند . حجم زیاد این سرمایه گذاری و مشکلات به وجود امده در این حوزه ، دغدغه جدیدی در خصوص میزان اثر بخشی و سودآوری این سرمایه گذاری ها برای مدیران سازمان ها پدید اورده است. ارزیابی بلوغ فناوری اطلاعات پاسخی مناسب در راستای این دغدغه و شناخت وضعیت کنونی سازمان است. هدف از پژوهش حاضر، ارزیابی سطح بلوغ فناوری اطلاعات در شرکت های زیرمجموعه شرکت توانیر به عنوان متولی صنعت برق ایران است. در این پژوهش دو نیروگاه از مجموع 89 شرکت زیرمجموعه به عنوان جامعه جهت بررسی انتخاب شده اند. پس از بررسی مدل های ارزیابی موجود مدل بلوغ کوبیت به عنوان مدل مرجع ارزیابی در صنعت برق انتخاب گردید. با توجه به اینکه در این مدل از منطق ارسطویی جهت ارتباط میان اهداف کسب و کار و اهداف IT و فرایندهای آن استفاده شده است. در پژوهش حاضر از مدل تحلیل سلسله مراتبی (AHP) جهت شناسایی دقیق تر حوزه ارزیابی استفاده شده است.پس از شناسایی حوزه ارزیابی و پیاده سازی مدل کوبیت نتایج حاصله نشان از عملکرد بهتر نیروگاه منتخب (الف) و سطح بلوغ بالاتر آن است. ضمن اینکه با بیان سطح بلوغ جاری، پیشنهاداتی جهت بهبود وضع موجود ارایه شد.

مدیریت بهره وری ماشین آلات نیازمند تصمیم گیری آینده نگر با رویکردی جامع است. در دنیای پررقابت امروز بهره وری ماشین آلات یکی از مولفه های اساسی و مهم تضمین موفقیت و سودآوری در پروژه های ساخت می باشد. با توجه به اینکه هرساله بیشترین بودجه عمرانی کشور صرف هزینه های مربوط به ماشین آلات ساختمانی می گردد، افزایش بهره وری در این زمینه نیازمند یک چارچوب مفهومی دقیق و نظام مند است. مدیریت ماشین آلات یک پدیده پویا می باشد که با گذر زمان تغییر می کند و عوامل متعددی روی آن تاثیرگذار است که هر یک از آن ها نیز درگذر زمان تغییر می کنند. درنتیجه این مدل ها را بر اساس تفکر سیستمی شکل می دهیم، علم پویایی سیستم، یک ابزار مدیریتی بر اساس این نگرش است. بنابراین در این تحقیق جهت پیاده سازی و درک بهتر مدل سازی مدیریت بهره وری ماشین آلات از ابزار پویایی سیستم (نمودارهای علت و معلولی) بهره بردیم. ازآنجایی که مدل هایی که به دوراز بینش خبرگان، کارشناسان و عوامل پروژه استفاده کننده از مدل باشند، کاربردی و قابل اجرا نخواهد بود. بنابراین با بررسی و شناسایی عوامل موثر بر بهره وری ماشین آلات توسط عوامل پروژه (کارفرما، پیمانکار و مشاور)، مدل های ارایه شده در این پژوهش، به وسیله تحلیل های آماری، تحلیل عاملی و معادلات ساختاری تاییدشده است. در همین راستا به عنوان مطالعه موردی، 20 پروژه بزرگ(بالای یک میلیارد) عمران شهرداری اصفهان در بین سال های 92 تا 95 با استفاده از توزیع 52 پرسشنامه در بین عوامل پروژه(کارفرما، پیمانکار و مشاور) موردبررسی قرار گرفت. همچنین نتایج تحقیقات نشان داد که نحوه مدیریت، عملکرد فنی ماشین، شرایط کارگاه، نیروی انسانی و آموزش، از مهم ترین عوامل موثر بر بهره وری ماشین آلات در پروژه ها می باشد.