فهرست مطالب
مجله تاریخ و تمدن اسلامی
پیاپی 41 (زمستان 1401)
- تاریخ انتشار: 1402/03/03
- تعداد عناوین: 6
-
-
صفحات 3-32
در برخی منابع حدیثی شیعی مانند بحار الانوار، روایتی طولانی نقل شده که بنابر آن عبدالله بن عمر بن خطاب پس از شهادت امام حسین (ع) اعتراض گسترده ای بر ضد یزید بن معاویه به راه می اندازد. یزید در پاسخ ابن عمر، نامه ای را که خلیفه دوم برای معاویه بن ابی سفیان فرستاده، نشان می دهد. او در این نامه، بسیاری از حوادث صدر اسلام و به ویژه اقدامات منافقین برای غصب خلافت را شرح داده است. در این مقاله اعتبار و اصالت این روایت و خاستگاه و ریشه آن بررسی شده است. افزون بر ذکر شماری از نادرستی های تاریخی و ادبی راه یافته به این روایت، با تحلیل متن و سند به روش تطبیقی نشان داده شده که مسیول پردازش این داستان، به احتمال زیاد حسین بن حمدان خصیبی است؛ هر چند نام او در سند روایت نیامده است. تقدم خصیبی در اشاره به این عهدنامه، اشتراکات متنی و سندی برجسته با روایات خصیبی، نمود ویژگی های سبکی و منفردات خصیبی در متن عهدنامه، از جمله دلایل این مدعا است. تحریر دیگری از این داستان نیز در نسخ خطی وجود دارد که نسبت آن با تحریر خصیبی بررسی و فرضیه استقلال و تقدم آن مطرح شده است. گزارش مرتبطی نیز به بلاذری منسوب است که اصالت آن قابل دفاع نیست و احتمالا در اثر نقل به معنا و خلط پدید آمده است.
کلیدواژگان: نامه عمر بن خطاب، عمر و معاویه، یزید و ابن عمر، حسین بن حمدان خصیبی، دلائل الامامه -
صفحات 33-57
مقاله پیش رو ادامه مقاله دیگری درباره مشروعیت تبارشناختی و تاثیر آن بر نظریه امامت است. در حالی که در مقاله پیشین ناسازگی ها میان فرهنگ تبارشناختی پیشااسلامی اعراب و موضوع انتقال امامت به علی (ع) و فرزندانش بررسی شد، در این مقاله اختلاف دیدگاه میان امامیه و زیدیه در تبیین تبارشناختی امامت در بازه سده های سوم تا پنجم هجری واکاوی خواهد شد. نشان خواهیم داد که این دو گروه در تلاش برای تبیین زنجیره امامان با نظریه ای منسجم، برداشت های متفاوتی از مشروعیت تبارشناختی پیش نهادند و به فراخور آن و هنگام تفسیر نصوص مهم حدیث ثقلین، آیه تطهیر و نیز رویداد مباهله، تعریف های گوناگونی از اصطلاح های تبارشناختی «اهل بیت» و «عترت» ارایه کردند. با توجه به دادوستد فکری معتزله با شیعیان امامی و زیدی و مشارکت آنان در این گفت وگوها، دیدگاه قاضی عبدالجبار معتزلی نیز بررسی شده است. در نهایت می توان گفت درحالی که در شیوه استدلالی زیدیه سازوکار ارث با تکیه بر مفهوم «ذریه» به عنوان بن مایه مشروعیت تبارشناختی پذیرفته شد، امامیه برای تبیین زنجیره امامان که اغلب و نه همیشه از سازوکار پدر فرزندی پیروی می کرد، سنجه های مرکب از فضیلت و نص را هم به کار گرفتند.
کلیدواژگان: عترت، اهل بیت، مشروعیت تبارشناختی، زیدیه، امامیه، معتزله -
صفحات 59-87
در منابع رجالی، جغرافیایی و تاریخی از پنج مکان در شهر بغداد که نام «شونیزیه» داشته اند، یاد شده : گورستان شونیزیه، مسجد شونیزیه، رباط شونیزیه، محله شونیزیه و خانقاه شونیزیه. از این میان، گورستان و سپس رباط بسامد بیش تری در این منابع دارند. با این همه، آنچه در منابع صوفیانه بازتاب بیشتری یافته، مسجد و سپس گورستان شونیزیه است. صوفیان نامداری با مسجد شونیزیه پیوند داشته و پس از وفات در گورستان مجاور آن به خاک سپرده شده اند. در این مقاله ضمن بررسی تاریخی و موضع نگاری این مکان ها، نقش و جایگاه مسجد و گورستان شونیزیه در تاریخ تصوف بررسی خواهد شد. بر پایه یافته ها می توان گفت که از حیث تاریخی گورستان شونیزیه از همه کهن تر، و نزد صوفیه مسجد شونیزیه دارای شهرت و محبوبیت بیشتری بوده است. گورستان و مسجد دست کم تا سده هشتم برقرار بوده، ولی از آن زمان به دلایلی که بر ما پیدا نیست، به مرور از رونق و اشتهار افتاده اند. با وجود اطلاع از مکان هایی به نام رباط، محله و خانقاه شونیزیه، این جای ها هرگز به پای شهرت گورستان و مسجد شونیزیه نرسیدند.
کلیدواژگان: شونیزیه های بغداد، مسجد شونیزیه، گورستان شونیزیه، خانقاه شونیزیه -
صفحات 89-117این مقاله بر موضوع مناسبات طغاتیموریان و سربداران متمرکز شده و می کوشد برپایه داده های سکه شناختی تحلیلی دقیق تر از روابط این دو حکومت محلی به دست دهد. بنابر یافته ها، سربداران در مناسبات خود با طغاتیمور سیاستی مسالمت جویانه در پیش گرفتند و سکه های طغاتیمور در گستره قلمرو آنان، در شهرهایی مانند سمنان، دامغان، اسفراین و سبزوار ضرب می شد. علت اصلی این امر شرایط سیاسی جامعه آن روز به خصوص تهدیداتی است که حاکمان آل کرت بر سربداران اعمال می کردند و در نتیجه سربداران به منظور توسعه قلمرو خود و حفظ امنیت در مرزها، با طغاتیمور سیاست تعامل درپیش گرفتند، اما پس از مرگ طغاتیمور سیاست تقابل و رویارویی و تلاش سربداران در زمینه استقلال و گسترش آموزه های شیعی تبلور بیش تری یافت.کلیدواژگان: طغاتیموریان، مناسبات طغاتیموریان و سربداران، مسکوکات
-
صفحات 119-139رضاشاه پهلوی پس از دستیابی به قدرت با سیاست های تمرکزگرایانه و تجددآمرانه دست به اصلاحات سیاسی، اداری و اجتماعی زد. مدیریت امور شهری و شهرداری ها از جمله حوزه هایی بود که در آن اصلاحات ساختاری و اداری صورت گرفت. یکی از وظایف بلدیه ها در آن دوره نظارت بر قیمت نان بود. احتکار غلات و آرد و کمبود و گران شدن نان در تهران وضع نابسامانی به وجود آورده بود. این مقاله، با تکیه بر منابع مکتوب و به ویژه اسناد رسمی، به این پرسش پاسخ داده که بلدیه تهران برای رفع مشکل کمبود نان و نظارت بر قیمت آن چه راهکاری در پیش گرفت و دست به چه اقداماتی زد؟ حکومت پهلوی کوشید با برگزیدن فردی نظامی، سرهنگ کریم خان بوذرجمهری، به ریاست بلدیه تهران امور شهری به ویژه مسیله نان را مدیریت کند. این اقدام موثر افتاد و بلدیه تهران تا حد زیادی اختیار امور را در دست گرفت و دست به اصلاحاتی اساسی زد. اصلاحاتی که شامل صدور دفترچه بهداشت، بازرسی از دکاکین نانوایی، تعیین ساعات کار نانوایی ها، کاهش قیمت و نوشتن آیین نامه کیفر گران فروشان و تصویب و اعمال نظام نامه های صنفی و ارزاقی بود.کلیدواژگان: نان در تاریخ ایران، بلدیه در دوره پهلوی، مسئله نان، قیمت نان
-
صفحات 141-167معماری آذربایجان در سده هفتم هجری نمود شکوه هنر اسلامی در ایران بوده که با وقوع تحولات سیاسی و مذهبی در دوره ایلخانی و تغییر در اسلوب های پیشین به ویژه در آرایه پردازی و تزیینات ابنیه، با زیبایی و غنای بیشتری بروز یافته است. این مقاله در پی شناخت این تغییرات و مفاهیم نهفته در آن است که با مطالعه آرایه های هندسی، به عنوان تزیینات غالب در ابنیه این دوره، در یکی از بناهای شاخص مکتب تبریز، یعنی گنبد سلطانیه صورت پذیرفته است. بررسی مضامین عرفانی نهفته در آرایه های هندسی، نشان دهنده تاثیرپذیری آرایه های هندسی گنبد سلطانیه از عرفان است. افزون بر مفاهیم نمادین متجلی در نقوش هندسی، همراهی این نقوش با اسماء الهی و نام انبیاء و اولیا و مضامین قرآنی، گواه دیگری بر تایید نقش عرفان در آرایه پردازی های این اثر معماری است.کلیدواژگان: مکتب معماری تبریز، عرفان و معماری، معماری دوره ایلخانی، گنبد سلطانیه
-
Pages 3-32
In some sources, such as Biḥār al-Anwār a long narrative has been related, according to which Abdullah ibn ʿUmar started a protest movement against Yazīd ibn Muʿāwiya after the martyrdom of Imam Ḥusayn (a.s.). As a response to ibn ʿUmar, Yazīd showed the letter that the Second Caliph had sent to Muʿāwiya ibn Abī Sufyān. In this letter many events of the Early Islam have been described, especially the actions of the hypocrites to usurp the caliphate, and there has been some recommendations for Muʿāwiya. In this report, there are many historical and literary errors. In this article, by conducting a thorough search and examining the Isnad and the text of the narrative, it has been proved that al-Ḥusayn ibn Ḥamdān al-Khaṣībī is the main accused of falsifying this narration. Although his name has not been mentioned in the Isnad. Furthermore, based on manuscripts, another version of the story has been presented, which may have been unrelated to al-Khaṣībī's version and based on an earlier source. In this research, other topics such as the related account attributed to al-Balādhurī have also been discussed.
Keywords: ʿUmar ibn al-Khaṭṭāb, Muʿāwiya ibn Abī Sufyān, al-Ḥusayn ibn Ḥamdān al-Khaṣībī, Ghulāt -
Pages 33-57
The following article is a continuation of another article about genealogical legitimacy and its effect on the theory of Imamate. While in the previous article, the inconsistencies between the pre-Islamic genealogical culture of the Arabs and the issue of the transfer of the Imamate of Ali and his descendants were investigated, in this article, the difference between the Imāmīyyah and the Zaidīyyah in the genealogical explanation of the Imamate in the period of the third to fifth century A.H. will be analyzed. It shows that those two groups, in an attempt to explain the chain of imams with a coherent theory, put forward different understandings of the genealogical legitimacy, and based on it, when interpreting the important texts of the Ḥadith of Ṯhaqlayn and the verse of Taṭhīr, as well as the story of Mubāhilah, presented various definitions of the genealogical terms Ahl al-Bayt and 'Itrat". Regarding the mixing of Mu'tazila with Shiites and their participation in these discussions, the opinion of Qāzī 'Abdul Jabbār Mu'tazilī has also been examined. Finally, it can be said that while in the general attitude of Zaidīyyah, the mechanism of inheritance was accepted based on the concept of Zurrīyyah as the basis of genealogical legitimacy, Imāmīyyah In order to explain the chain of imams, which usually but not always followed the paternal mechanism, also use the criteria of virtue and Naṣṣ.
Keywords: 'Itrat, Ahl al-Bayt, Genealogical Legitimacy, Zaidīyyah, Imāmīyyah, Mu'tazilah -
Pages 59-87
The term “Shûnȋzȋyya” is derived from Persian term “Shūnīz” (Nigella Sativa) that frequently mentioned throughout Sufi writings. According to the biographers, geographers, and historians, Shûnȋzȋyya is the name of five places in Baghdād: the cemetery, mosque, convent, district and the monastery of Shûnȋzȋyya. But the Shûnȋzȋyya cemetery and mosque are mentioned in Sufi writings more than others. Famous Sufis who had close ties with Shûnȋzȋyya mosque were buried in the Shûnȋzȋyya cemetery. In spite of the fact that the mosque was distinguished and characterized by Sufi congregations, and the cemetery was well known in the history of Sufism, but their history, geography, and situation in Sufism have not been examined so far. The present study focuses on so-called locations as Shûnȋzȋyya and particularly studied the situation and significance of Shûnȋzȋyya mosque and cemetery in the history of Sufism.
Keywords: Baghdād, the mosque of Shûnȋzȋyya, the cemetery of Shûnȋzȋyya, the monastery of Shûnȋzȋyya, Junayd al-Baghdādi -
Pages 89-117The process of coinage system is considered as an important part of bureaucracy in local government of Tughā Timurs (737-812 A.H) who governed some regions of Khorasan after the death of Abu Saeed Ilkhanid in 736 A.H. This monetary system was based on metal coin which provides some comprehensive information about territory governed by governors, regional slogans, competitions and their relations. Using a historical method based on an analytic - descriptive approach and historical sources especially the available coins, the present study tries to answer the following question: how were the relationships between Tughā Timurs and Sarbidārāns and what were the factors which influenced those relationships? The findings based on coins about the kind of relations between Tughā Timurs and Sarbedarans indicate that given the establishment of Sarbedaran`s government and their political life, the Mongol identity of Tugha Timur had not been noticed by Sarbidārān`s governors and then in the time of battle between Tughā Timur and sarbidārān it was recognized and a coin with his name was minted. The main reason of this case was political circumstances of society in those days especially the threats of Kurt dynasty. So, as a result Sarbidārāns used the policy of interaction with Tughā Timur in order to develop their territory and maintain security in borders, but after the death of Tugha Timur, Sarbidārāns tried to gain independence and develop Shiite doctrines.Keywords: Tughā Timurs, the relationships between Tughā Timur, Sarbidārāns, Coins
-
Pages 119-139After gaining power, Reza Shah Pahlavī started political, administrative and social reforms with authoritarian centralist policies and modernization. The management of urban affairs and municipalities was one of the areas where structural and administrative reforms took place. One of the duties of municipalities in that period was monitoring the price of bread. The hoarding of grain and flour and the shortage and increase in the price of bread had created a chaotic situation in Tehran. This article, relying on written sources and especially official documents, has answered the question, what solution did Tehran municipality take to solve the problem of bread shortage and monitor its price and what actions did it take? The Pahlavī government tried to manage urban affairs, especially the issue of bread, by choosing a military person, Colonel Karim Khan Bouzarjamhari, as the head of Tehran municipality. This measure was effective and Tehran municipality took control of the affairs to a large extent and started a fundamental reform. Reforms that included the issuance of health booklets, inspection of bakery shops, determination of working hours of bakeries, reduction of prices and the writing of regulations for the punishment of high-priced sellers, and the approval and application of trade union and food regulationsKeywords: Municipality, Tehran, Urban Management, bread price control, hoarding
-
Pages 141-167The architecture of the 7th century in Azerbaijan is the manifestation of the glory of Islamic art in Iran, and the peak of it is the Tabrīz school of architecture, which has become more beautiful and richer with the emergence of political and religious developments in the Ilkhanate period and changes in previous styles, especially in the arrangement and decoration of buildings. Therefore, the aim of the above research is to know those changes and the concepts hidden in them, which have taken place by examining the geometric arrays, as the dominant decorations in the buildings of this period, in one of the prominent buildings of the Tabriz school, namely the Sultanīyah dome. The building, which is used as a tomb, is a manifestation of the religious and religious beliefs of its era and is considered a window to reach the secrets hidden in the arrangement of the remaining works of this school. In this regard, the recognition of linguistic commonalities in mysticism and architecture and the investigation of mystical themes hidden in geometric arrays are among the goals of the above research, and the results show the influence of mysticism on the geometric arrays of Sultanīyah Dome.Keywords: Tabrīz School of Architecture, Mysticism, architecture, Ilkhanid Architecture, Sultanīyah Dome