نشریه معرفت سیاسی
سال چهاردهم شماره 1 (پیاپی 27، بهار و تابستان 1401)

ورود واژه «جهاد تبیین» در ادبیات سیاسی جهان اسلام در چند سال اخیر توسط امام خامنه‌ای فرمانده کل قوا و بالاترین مقام در نظام جمهوری اسلامی ایران، شناخت گستره آن را ضروری می‌نمایاند. «جهاد» در اندیشه مشهور فقها که فقط حمله مسلحانه به دشمن با سلاح خاص جنگی است، با جهاد با ابزار زبان و قلم تنافی دارد. همچنین در نگاه بدوی، حفظ کیان اسلام و مسلمانان در مقابل هجمه دشمن که مفهوم «دفاع» در اندیشه مشهور فقها و امام خامنه‌ای است، با به‌کارگیری واژه «جهاد تبیین» و کاربست آن در بیانات ایشان سازگاری ندارد. از سوی دیگر، به‌کار بردن تعبیر «جهاد» برای تبیین در زمان کنونی که کشور در حال دفاع از کیان اسلام و مسلمانان در برابر هجمه‌های گوناگون دشمن است، این سوال را مطرح نموده که گستره جهاد تبیین در اندیشه دفاعی امام خامنه‌ای چگونه است؟ پژوهش حاضر در پاسخ به این سوال، مفهوم و ابعاد «جهاد» و «دفاع» در اندیشه معظم‌له را به روش مقایسه‌ای تحلیلی با استفاده از منابع مکتوب و بیانات ایشان تبیین کرده و توسعه مفهومی واژه «جهاد» را اثبات نموده است. در نهایت، «جهاد تبیین» به‌مثابه یکی از مصادیق جهاد، نوعی دفاع است و دفع هجمه دشمن در تحریف حقایق و وقایع. جهاد تبیین به‌تبع گستردگی ابعاد گوناگون دفاع، گسترده بوده و تفاوت آن با سایر ابعاد دفاع، ابزار و روش دفاعی آن است.

از منظر امام خامنه‌ای روابط بین‌الملل موجود نبرد نظام سلطه و جهان اسلام و عرصه مقاومت اسلامی است. نظام استعمارگر با بهره‌گیری از دیپلماسی عمومی، ضمن جابه‌جایی حق و باطل، تصویری مناسب از خود در منظر جهانیان ایجاد ‌نموده و موجب ترغیب، اغوا و یا تضعیف بازیگران بین‌المللی گشته است. دیپلماسی عمومی نوع جدیدی از تبلیغات به معنای گسترش نظام‌مند اطلاعات در جهت تاثیرگذاری بر افکار عمومی و به منظور تغییر رفتار عمومی با رویکرد استعمار فرانو است. مقاومت اسلامی باید از ابزار دیپلماسی عمومی بهره گیرد. سوال اصلی این تحقیق آن است از منظر امام خامنه‌ای کاربست دیپلماسی عمومی در عرصه مقاومت اسلامی چیست؟ این پژوهش با روش تحلیلی توصیفی کاربست دیپلماسی عمومی در عرصه مقاومت اسلامی از منظر رهبر انقلاب را بررسی کرده است. از این منظر کاربست دیپلماسی عمومی بیدارسازی فطرت انسان‌ها، اتحادآفرینی بر محور آزادی بشریت و الگوسازی تعالیم انسانی اسلامی و ایجاد گفتمان‌سازی بر مبنای هویت انسانی اسلامی است.

براساس نظریه کارشناسان و نظریه‌پردازان سیاسی،‌ نظام سیاسی امریکا در عرصه‌های گوناگون فکری و عملی،‌ رو به افول است و جهان در آستانه شکل‌گیری نظمی نوین قرار گرفته است. افول قدرت امریکا هرچند معلول عوامل متعددی است، اما در اندیشه و مکتب دفاعی امام خامنه‌ای نقش انقلاب اسلامی در افول قدرت امریکا بسیار مهم و اساسی است. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و با هدف تبیین نقش انقلاب اسلامی ایران در افول قدرت امریکا در اندیشه و مکتب دفاعی امام خامنه‌ای سامان یافته است. براساس نتایج به‌دست‌آمده، انقلاب اسلامی ایران نه‌تنها در عرصه حیاتی ایدیولوژیک، بلکه در عرصه‌های چندوجهی سیاسی و نظامی هم توانسته است قدرت و امپریالیزم امریکا را در منطقه و جهان با چالش‌هایی جدی روبه‌رو کند.

شکوفایی و سربلندی هر کشور ارتباط وثیقی با اقتدار دفاعی آن در عرصه‌های سخت‌افزاری و نرم‌افزاری دارد؛ زیرا «اقتدار» عنصر اصلی بازدارندگی در مقابل تهدیدهای دشمن است. اما سوال اساسی آن است که از نگاه دین، پیشران‌های دستیابی‌به چنین اقتداری چیست؟ پژوهش برای پاسخ به این سوال بنیادین، ضروری است. نوشتار حاضر با ابزار کتابخانه‌ای و نرم‌افزاری و با روش «توصیف و تحلیل داده‌ها»، هفت پیشران یا عامل تاثیرگذار برگرفته از آموزه‌های دین را برای دستیابی ‌به اقتدار دفاعی نظام جمهوری اسلامی با تاکید بر اندیشه امام خامنه‌ای معرفی نموده و نتیجه گرفته که در محور نظری، تقویت معنویت، باور به امدادهای غیبی و تقویت اعتقاد به شکست‌ناپذیری مجاهدان و نیز در محور عملی، تربیت نیروی انسانی توانمند، تهیه تجهیزات کارامد، نهضت برتری علمی و عقل‌افزایی از عناصر تاثیر‌گذار در اقتدار دفاعی کشور در عرصه‌های گوناگون است.

براساس نظر کارشناسان و نظریه‌پردازان سیاسی،‌ سلطه امریکا با چالش‌های جدی روبه‌روست. انقلاب اسلامی ایران در طول حیات پربرکت خویش با راهبردهای حکیمانه و موثر رهبرش نقش مهمی در رویارویی با سلطه امریکا داشته است. بی‌تردید یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت انقلاب اسلامی ایران در این عرصه بهره‌مندی‌اش از هدایت‌های همسوی امام خمینی (ره) و امام خامنه‌ای بوده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و با هدف استنباط و تحلیل راهبردهای انقلاب اسلامی ایران در رویارویی با سلطه امریکا در اندیشه دفاعی امام خامنه‌ای سامان یافته است. براساس نتایج به‌دست‌آمده می‌توان این راهبردها را با توجه به مولفه‌های اندیشه دفاعی امام خامنه‌ای در چهار طبقه «گفتمان‌سازی»، «دفاع ترکیبی»، «مواجهه فعال در مقابل دشمن» و «دیپلماسی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای»، استنباط، دسته‌بندی و تحلیل کرد. کاربست دقیق راهبردهای شناسایی شده می‌تواند برتری جمهوری اسلامی ایران را در برابر همه قدرت‌های استکباری تضمین کند.

تفکر پایه عمل است و فکر می‌تواند جنگ‌طلبانه یا صلح‌آمیز باشد و در این دوگانگی انواع تفکر، تفکر صلح‌آمیز با شرایطی خاص، دارای فضیلت است. بنابراین سوال این است که اولا، منطق حاکم بر صلح از دیدگاه مقام معظم رهبری چیست؟ و ثانیا، راهکارهای دستیابی به تفکر صلح‌آمیز کدام‌هاست؟ البته پاسخ به این سوال از آن نظر اهمیت دارد که نوع مواجهه مذاهب اسلامی در طول تاریخ، متفاوت بوده و گاه بر محور عداوت قرار گرفته و همین موجب تضعیف جبهه اسلام در برابر دشمنان شده است. بنابراین پرداختن به مسیله تفکر صلح‌آمیز در میان مذاهب اسلامی، اهمیت و ضرورت دارد. فرضیه مقاله این است که منطق حاکم بر صلح، «صلح عدالت‌محور» بوده و مقام معظم رهبری برای دستیابی به تفکر صلح‌آمیز عدالت‌محور، راهکارهایی ارایه نموده ‌است. نتیجه اینکه هر صلحی دارای ارزش نیست و سکوت در برابر ظالم، مطرود است. همچنن راهکارهای دستابی به صلح، «همگرایی»، «تمرکز بر اشتراکات»، «حرکت بر پایه اصول»، «تکیه بر مظاهر وحدت»، و «داشتن نگاه تمدنی» است. تحقق این راهکارها در جامعه، موجب صلح ملت‌ها شده، تنازعات را کاهش می‌دهد. بیان نتایج و اثبات فرضیه از طریق مطالعه بیانات مقام معظم رهبری و برخی مکتوبات ایشان انجام شده، سپس با شیوه «تحلیلی» راهبردهای ایشان استنباط، استخراج و تبیین گردیده است.