فصلنامه مدیریت در اسلام (نخل شهداد)
پیاپی 47 (پاییز و زمستان 1402)

پژوهش حاضر به منظور بررسی نقش اطلاعات دقیق در فرایند کنترل و نظارت موثر در مدیریت اسلامی نگاشته شده است. این تحقیق از سلسله تحقیقات فقه الاداره بوده که به روش اجتهادی و بر مبنای فقه جواهری انجام گرفته است. بدین منظور، ساختار مقاله از پنج مرحله تشکیل شده است. در بخش فقه اللغه به بررسی واژه اطلاعات در زبان عربی و انگلیسی پرداخته ایم. در مرحله دوم با تجزیه و تحلیل آیه شریفه نبا، فقه القرآن را ارائه نموده-ایم. بخش بعدی، فقه الحدیث است که در آن به ذکر روایتی از کتاب شریف نهج البلاغه پرداخته ایم. مرحله چهارم فقه السیره تحقیق را در برمی گیرد. در این بخش، مسئله را در سه بخش بررسی نمودیم. در سیره ی معصومین، اشاره به سیره ی پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در دریافت اطلاعات و توصیه ی حضرت امیر(علیه السلام) به جناب مالک اشتر در رابطه با ترتیب اثر دادن به گزارشات اطرافیان، داشتیم. در سیره ی متشرعه اشاره ای به فتوای مراجع عظام نموده ایم و سپس سیر ه ی عقلا را ذکر کردیم و در انتها نظر استنباطی نگارنده پیرامون حکم وضعی و تکلیفی تقریر گشت.

تعلیم و تربیت یکی از مسائل مهم جوامع بشری است که همواره مورد توجه اندیشمندان و متفکران قرار گرفته است؛ لذا نویسنده، این موضوع را یکی از اصول و روش های کادرسازی کودکان برشمرده و در مقاله ی چهارم، به اصل تعلیم و تربیت پذیری کودک اشاره و به سوالات ذیل پاسخ داده شد

: - معنا و مفهوم تعلیم و تربیت؟

- امکان تعلیم و تربیت؟ - اهمیت و ضرورت تعلیم و تربیت؟

- هدف تعلیم و تربیت؟

- فلسفه تربیت؟

و ادامه ی بحث تعلیم و تربیت در مقاله ی پنجم در دو بخش ارائه خواهد شد. بخش اول: بررسی نظریات و روش های تعلیم و تربیت کودکان.

- نظریه ی تربیت طبیعی یا تربیت منفی؛

- نظریه ی تربیت اجتماعی؛

- نظریه ی تربیت انسانی.

بخش دوم: بررسی تفاوت های تربیت با دست آموز کردن و اهلی کردن.

بیان تفاوت تربیت با دست آموز کردن و اهلی کردن.

این مقاله درصدد تبیین واژه ی تقوا با رویکردی جدید و متفاوت هست و بیان می کند آن تقوایی که در آیات و روایات بیان شده، از خود فرد شروع و در جریان حرکتی خود و با عبور از یک فضای وسطی که حلقه ی متصله بین فرد و اجتماع هست، می تواند تاثیر مستقیمی بر روی جامعه و اجتماع بشری داشته باشد که این تاثیر مستقیم بر روی جامعه می تواند به طور غیرمستقیمی ثمراش را بر روی فرد و آن فضای سازمان داشته باشد.

حوزه علمیه با قرن ها قدمت، در زمان معاصر و به ویژه بعد از انقلاب اسلامی دارای نقش ها و وظایف متنوع و پیچیده می باشد. حوزه علمیه برای انجام وظایف خود نیاز به مدیریت مناسب دارد؛ ولی آنچه که دست مدیران را در انجام اداره ی خوب بسته است، اختلاف در نگاه نهادی یا سازمانی به حوزه علمیه می باشد که هریک محدودیت و آثاری در رفتار مدیران دارد. این مقاله به دنبال پاسخ به سوال حوزه علمیه نهاد است یا سازمان می باشد. نوع مقاله توصیفی-تحلیلی و با هدف توسعه ای کاربردی است و برای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای استفاده شده است و آنچه در جمع بندی به آن رسیدیم، حوزه علمیه نهادی است که با نگاه سیر تاریخی و لزوم مطابقت با تحولات جامعه تبدیل به یک سازمان از نوع سازمان آموزشی و ایمان محور شده است که طلبه نقش مشتری را در آن ایفا می کند.

به امید خداوند متعال از این شماره از سلسله مقالات به مبحث نظریه¬پردازی در زمینه¬ی اخلاق و رفتار مدیریت پرداخته می¬شود. نظریه¬ها زمینه¬ساز برای نظام موضوعات هستند. هرچند که انسان از اول جز فطریات هیچ چیزی نمی¬داند؛ ولی این ندانستن دلیل بر نبودن پدیده¬ها و نیز عدم دستیابی دیگران یا عدم راهنمایی خالق هستی از قبل نیست. منتها کارشناسان دینی باید آن را استخراج و توصیف و تبیین و عملیاتی کنند. البته از تجربیات دانشمندان نیز در هر زمینه¬ای که تلاش کردند و موفق شده¬اند در راستای تبیین اهداف و مبانی بینشی و ارزشی اسلامی می¬توان بهره برد. یافتن هدف واقعی مقداری تلاش می-خواهد؛ ولی پیچیدگی یافتن و تبیین راه¬های رسیدن به آن¬ها مقداری بیشتر از یافتن خود اهداف تلاش می¬خواهد و برای یافتن نظریات روشی برای عملیاتی نمودن به آن تا دستیابی به آن اهداف، جهادی مضاعف می¬طلبد. روش رسیدن به اهداف و من جمله بزرگ¬ترین هدف یعنی نظام عدالت¬گستر امت مهدوی با توجه به مختار بودن انسان¬ها و آزمایش آن¬ها به شکل سیال تعریف شده است تا بشر آن را با تلاش جمعی بیابد و عملیاتی کند و خالص از ناخالص جدا شود. در مقالات اجتهادی نتیجه به دست آمده با توجه به علت مصلحت تامه¬ی چهار صفت کلیدی عدالت و حکمت و عفت و شجاعت؛ وجوب کسب و دارا بودن این فضایل اخلاقی برای همه و به خصوص رهبران و مدیران بود. در مقالات نظریه¬پردازی با استفاده از منابع دینی با روش کتابخانه¬ای و تحلیلی با سه مبانی به تبیین احکام به دست آمده در مبحث اجتهادی که در مقالات قبل گفته شد، پرداخته می¬شود. با مبانی بینشی و ارزشی و رابطه بین آن¬ها به یک سری اصول و روش¬ها رسیده شد که در تحقق عدالت جامعه مدیران ارائه می¬گردد تا با اجرایی کردن آن¬ها امید است کارساز گردد.

یکی از مسائل پراهمیت در هر سازمان، مدیریت اصولی آن سازمان می باشد. یکی از مهم ترین وظایف مدیریت، هماهنگی است؛ چرا که هر مدیر، جهت انجام صحیح وظایف مدیریتی خود (مانند برنامه ریزی، سازماندهی، کارگزینی و هدایت سازمان و غیره) نیاز به هماهنگی سازمانی دارد. راهبرد سازمان نیز در واقع نمود تصمیم ها و ترجیحات مدیریتی است که همراه با عوامل داخلی و خارجی بر نحوه ی سازماندهی و هماهنگی اثر می گذارد و میزان بهره وری و رضایت خاطر کارکنان سازمان را تحت تاثیر قرار می دهد؛ پس می توان گفت که یکی از اصول سنتی تئوری سازمان و مدیریت، هماهنگی سازمانی است. ما در کشوری اسلامی زندگی می کنیم؛ به همین دلیل، مدیریت سازمانی در کشور ما نیز باید بر اساس اصول اسلامی و بر مبنای قرآن باشد. مدیریتی که بر مبنای اسلام و قرآن باشد، مدیریتی است که در آن مراجع تصمیم گیری، نیروهای اجرایی و کارکنان سازمان، به صورت متمرکز و هماهنگ و زیر نظر یک مدیر شایسته فعالیت کنند.

با توجه به اهمیت مسئله ی هماهنگی سازمانی، جایگاه مدیریت اسلامی و نقش محوری آن در هماهنگی سازمانی، هدف این نوشتار توصیفی – مروری، بررسی اصول هماهنگی سازمانی با تکیه بر آیات قرآن می باشد.

در این پژوهش دریافتیم که مدیریت به عنوان مسئول هماهنگی سازمان باید در راستای تحقق اهداف خداوند باری تعالی و بر مبنای اصول مدیریت اسلامی قرآنی عمل کند. دستیابی به هماهنگی سازمانی، سه اصل لازم است؛ این سه اصل شامل اصل وحدت فرماندهی، اصل ایجاد هماهنگی و اصل حیطه ی نظارت می باشد. همچنین مواردی چون تقویت انسجام سازمان، توزیع تلاش ها بین همه ی افراد و واحدها، جلوگیری از اصطکاک و خنثی سازی، بازدهی بیشتر و بهتر در مقابل زحمت کمتر، سرعت بخشیدن به کارها و تقویت روابط انسانی و افزایش محبت از جهت هماهنگی سازمانی کاربرد دارد.