نشریه مطالعات محیط زیست، منابع طبیعی و توسعه پایدار
پیاپی 27 (بهار 1403)

صنعت معدن کاری نقش بسیار حیاتی در افزایش یا کاهش کیفیت زندگی برای میلیون ها انسان در جهان دارد. تقاضا برای مواد معدنی و انرژی در دنیا بطور غیرقابل پیش بینی در حال افزایش است. بهره برداری بی رویه از منابع معدنی در دهه های اخیر محیط زیست کشور را با مخاطره مواجه ساخته است، منطقه تهراندشت در شهرستان ساوجبالغ با مساحت تقریبی بیش از 900 هکتار به دلیل رسوبات آبرفتی یکی از ذخیره های معدنی مخلوط شن و ماسه  و کانون تولید شن و ماسه در استان البرز میباشد. لذا در این تحقیق با توجه با بازدیدهای میدانی، اندازه گیری عمق برداشت ماده معدنی، سنجش و آنالیز آلودگی هوا، و مقایسه تصاویر هوایی در طی دوره زمانی 18 ساله انجام، نتایج نشان میدهد سطح برداشت مخلوط شن ماسه از 247 هکتار از سال 1384 به 425 هکتار در سال 1402 رسیده و حجم برداشت مخلوط در طی دوره هیجده سال تقریبا 33 برابر افزایش یافته و میزان فضای سبز مشجر در محدوده تعیین شده از 30 هکتار در سال 1384 به 16 هکتار در حال حاضر تقلیل یافته و عمق برداشت مخلوط شن و ماسه از 5 متر در سال 1384 به 25 متر در سال 1402 رسیده است که نشان میدهد موجبات آلودگی هوا، تخریب سیمای سرزمینی، کاهش منابع آب زیرزمینی تاثیرات گذاری منفی بر اراضی باغی و کشاورزی پیرامون و نارضایتی ساکنین پیرامون فراهم گردیده است. لذا عدم توجه کافی به مطالعات ارزیابی اثرات زیست محیطی قبل از آغاز به کار، در حین بهره برداری و پس از اتمام عمر مفید معادن را می توان به عنوان مهم ترین عامل در این نابسامانی زیست محیطی مد نظر قرار داد، بطوریکه طرح بازسازی محلهای برداشت مخلوط شن و ماسه شن چاله  میتواند به عنوان یک عامل مهم در کاهش میزان اثرات مخرب محیط زیست مد نظر قرار گیرد.

ارزیابی اثرات زیست محیطی به عنوان یک ابزار مدیریتی و برنامه ریزی تلقی می گردد تا بر اساس آن بتوان اثرات بالقوه زیست محیطی ناشی از اجرای پروژه های عمرانی و توسعه را شناسایی نموده و گزینه های منطقی جهت رفع و کاهش آنها را انتخاب کنند. ارزیابی اثرات زیست محیطی منطقه گردشگری چغاخور استان چهارمحال و بختیاری به عنوان قطب گردشگری ایران ، با استفاده از روش ماتریس تلفیقی مخدوم، به عنوان روش متداول و بهینه به تجزیه و تحلیل اثرات و پیامدهای مثبت و منفی به تفکیک فازهای ساختمانی و بهره برداری پرداخته شده تا با شناسایی آثار و پیامدهای منفی، طرح های بهسازی و گزینه های اصلاحی ارائه گردد. با توجه به نتایج بدست آمده از تجزیه و تحلیل ماتریس ساختمانی و بهره برداری پروژه اجرای پروژه با تمهیدات الزم برای کاهش اثرات زیست محیطی قابل اجرا میباشد، زیرا کمتر از 50 درصد میانگین های رده بندی در ماتریس تشکیل شده برای اثرات و پیامدهای منفی فازهای ساختمانی و بهره برداری در رده تخریب زیاد و خیلی زیاد قرار دارد. این میزان برای اثرات فاز ساختمانی حدود 2932 درصد، برای پیامدهای فاز ساختمانی 41 درصد، برای اثرات فاز بهره برداری 17 درصد و برای پیامدهای فاز بهره برداری 29 درصد میباشد. این در حالی است که میانگین ردهبندی در ماتریس تشکیل شده برای اثرات و پیامدهای مثبت فازهای ساختمانی و بهره برداری با رده سودمندی خیلی خوب و خوب عبارت است از: 80 درصد اثرات فاز ساختمانی، 37 درصد پیامدهای فاز ساختمانی، 64درصد اثرات فاز بهره برداری و 63 درصد پیامدهای فاز بهره برداری.شایان ذکر است که گزینه های اصلاحی و طرحهای بهسازی مورد نیاز در هر یک از دو فاز پروژه جهت تقلیل اثرات و پیامدهای منفی ارائه شد.

پژوهش حاضر ازنظر هدف، کاربردی و از نظر ماهیت و روش، توصیفی- تحلیلی می باشد که با استفاده از روش پیمایشی انجام گرفته است. جامعه آماری شامل گردشگران  تفریحی و کوهپیمایان منطقه کوهستانی درکه می باشد. در این پژوهش با مطالعه یک نمونه 400  نفری، اثر دانش زیست محیطی، هدف از گردش در طبیعت  تفریح یا کوهپیمایی  و احساس تعلق خاطر به محیط زیست بر رفتارهای حامی محیطزیست ویژه کوهستان درکه بررسی شده است. آزمون های آماری توصیفی و استنباطی برای پاسخگویی به سواالت پژوهش، با استفاده از نرم افزار SPSS بر روی داده های جمع آوری شده، انجام شد. نتایج بدست آمد نشان داد که همبستگی معناداری میان ابعاد دانش زیست محیطی، کوهپیمایی، احساس تعلق خاطر به محیط زیست، و نیز بین احساس تعلق خاطر و رفتاری های حامی محیط زیست، وجود دارد. نتایج بدست آمده از پژوهش حاضر را میتوان در حوزه برنامه ریزی و مدیریت محیط کوهستانی درکه و سایر محیط های مشابه، بکار گرفت زیرا تاثیر مثبت احساس تعلق خاطر به محیط زیست بر رفتارهای حامی محیط زیست، نشان می دهد که بهبود و بیشتر کردن رابطه احساسی عاطفی افراد با محیط زیست و بهبود خدمات کوهپیمایی ارائه شده به گردشگران و بازدیدکنندگان، منجر به افزایش توجه آنان نسبت به محیط زیست و تمایل به محافظت و حمایت از آن می شود. به عبارت دیگر، فراهمکردن زمینه های مشارکت افراد در برنامه های بهسازی و حفاظت از محیط زیست، احساس تعلق نسبت به محیط زیست در آنها بیشتر شده و در نتیجه رفتارهای حامی محیط زیست، دغدغه آنها در مورد مشکلات زیست محیطی و احساس مسئولیت در قبال محافظت از محیط زیست را در این افراد افزایش می دهد.

مدیریت پسماند باید بر روی فرآیند استفاده از مواد، تولید، مصرف، جمع آوری و دفع پسماند برنامه ریزی و مدیریت داشته باشد تا بتواند به جایگاه و اهداف بلندمدت در رابطه با مقوله مدیریت پایدار زباله های شهری و کاهش خطرات بهداشت محیطی برسد، آن هم به نحوی که به اصول و اهداف مشخص توسعه پایدار و مسائل زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی و بهداشت محیط سازگار باشد. روش تحقیق به صورت تحلیلی - توصیفی است و سعی در تحلیل و بررسی مدیریت پایدار زباله های شهری و کاهش خطرات بهداشت محیطیمورد مطالعه: شهرستان خوی دارد. توسعه پایدار شهری به دنبال پیگیری اهداف توسعه پایدار بوده که بتواند تامین نیازهای اساسی، بهبود استانداردهای زندگی برای همه، حفاظت و مدیریت بهتر اکوسیستم ها در سطح سازمان فضایی شهری را تامین نماید. جداسازی و تفکیک، اوال در هزینه های حمل و نقل، جمع آوری و دفع نهایی آن بیش از بیست درصد صرفه جویی برای شهرداری ها داشته و دوما از محل فروش و بازیافت دوباره آن اقالم بخشی از هزینه های خدمات شهری شهرداری ها می تواند تامین شود. رایجترین روش پردازش و مدیریت زباله شامل 1 دفن زباله 2 سوزاندن 3 تخلیه غیرعلمی، و 4 کمپوست کردن ورمی است. مهمترین مسائل و مشکالت پیش روی شهرداری ها و دیگر سازمان ها و حتی شهروندان در رابطه با مقوله توجه به محیط زیست و بهداشت محیطی، می توان گفت که جمع آوری و دفع بهداشتی زباله ها و پسماندهای شهری است. محل دفن زباله در 20 کیلومتری شهر خوی با توجه تغییر مکان اولیه خود که در محل شهرک صنعتی خوی واقع در محور مواصالتی خوی به ارومیه و روبروی پل تاریخی خاتون همجوار با رودخانه فصلی قطور، به مساحت 49 هکتار و در روستای آغ بالغ ولدیان قرار گرفته است که آن هم نشان از سوء مدیریت در دفن بهداشتی زباله های شهری است. با مدیریت پایدار زباله های شهری می توان کاهش تعداد منابع محدودی که استفاده می شود، و تعداد یا مواد قابل استفاده مجددی که تسهیل می شود، و علاوه بر کاهش بازیافت، زباله ها را نیز از بین می برد، و در نتیجه میزان آلودگی را کاهش می دهد و به صرفه جویی در هزینه ها و بهبود اقتصاد سبز کمک می کند.

امروزه کاهش خسارات مالی و جانی، افزایش قابلیت اطمینان و ایمنی سیستمها مورد توجه بسیاری از صاحبان صنایع از جمله راه آهن قرار گرفته است. مطالعات انجام شده در این زمینه بیانگر آن است که ارزیابی ریسک روشی مناسب برای رسیدن به این اهداف می باشد. در این پژوهش ارزیابی ریسک واحدهای مختلف قطعات ریلی با استفاده از روش تکنیک آنالیز مقدماتی خطر صورت گرفت. در پژوهش حاضر به بررسی جنبه های ایمنی و سلامت شامل عوامل زیان آور، خطرات و حوادث شایع در صنعت فولاد و روش ها و راه حلهای مدیریتی، فنی مهندسی و آموزشی کنترل عوامل زیان آور و خطرات محیط کار پرداخته شده است.