فهرست مطالب

مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز - پیاپی 125 (بهار 1403)

فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز
پیاپی 125 (بهار 1403)

  • تاریخ انتشار: 1403/03/01
  • تعداد عناوین: 8
|
  • مریم عبادی*، نسرین مصفا صفحات 3-24
    به رغم اهمیت ژئوپلیتیک اوکراین برای روسیه مخصوصا بعد ژئوپلیتیک انرژی به دلیل خط لوله گاز عبوری از این کشور جهت انتقال گاز روسیه به اروپا، اما تمایلات غرب گرایانه اوکراین و بحران های گازی به وجود آمده در سال های مختلف باعث شده تا روسیه بکوشد با ایجاد تاسیسات نورد استریم علاوه بر ارائه گزینه جایگزین، از آن به عنوان ابزاری در مقابل اقدامات اوکراین استفاده کند. با توجه به این موضوع، سوالی که مطرح می شود این است که نورد استریم چگونه می تواند به عنوان سلاحی علیه اوکراین به کار گرفته شود. در همین راستا این فرضیه مطرح می شود که روسیه با اعمال محرومیت ترانزیتی ناشی از جایگزینی خطوط لوله عبور با تاسیسات نورد استریم و به تبع آن تضعیف موقعیت اقتصادی و آسیب پذیری امنیتی خطوط لوله را به اهرم فشاری علیه اوکراین تبدیل کرده است. بررسی ها حاکی از آن است که نورد استریم با نادیده گرفتن اوکراین باعث محروم شدن این کشور از میلیاردها دلار درآمد ناشی از حق ترانزیت می گردد و همچنین باعث ازبین رفتن عامل بازدارنده راهبردی بزرگی می شود که همواره مانع تشدید تهاجم روسیه علیه این کشور می شده است. همچنین این تاسیسات در روابط روسیه و اروپا  بعد از تجاوز این کشور به اوکراین به عنوان اهرم فشار ژئوپلیتیک طرفین علیه یکدیگر به کار گرفته شد.
    کلیدواژگان: خطوط لوله گاز، محرومیت ترانزیتی، امنیت انرژی، سلاح ژئوپلتیک، درآمدترانزیتی
  • سید مهدی حبیبی*، مهدی کریمی صفحات 25-54
    یکی از آب هایی که از مرزهای بین المللی عبور می کند، رود «ایلی» است که از «کوه های تیان شان» در «سین کیانگ» سرچشمه گرفته و به «دریاچه بالخاش» در شرق قزاقستان می ریزد. رود ایلی به عنوان یک رود فرامرزی حدود 70 درصد از ورودی آب به دریاچه بالخاش قزاقستان را تامین می کند. در حال حاضر نگرانی های فزاینده ای در مورد آینده این دریاچه وجود دارد. با این حال، مطالعات بسیار اندکی در این زمینه صورت گرفته است. پیرو چنین خلا تحقیقاتی، مقاله حاضر به روش تحلیلی - توصیفی این پرسش را مطرح کرده است که دریاچه بالخاش قزاقستان با چه تهدیدات زیست محیطی و ژئوپلیتیکی مواجه است؟ یافته های پژوهش نشان می دهند، تغییرات اقلیمی، رقابت بر سر برداشت آب، برنامه های اقتصادی و سیاست های آبی قزاقستان، عدم وجود یک توافق جامع مشترک و برنامه های توسعه ای چین در قالب ابرپروژه ابتکار کمربند و جاده، تاثیرات فیزیکی مخربی بر دریاچه بالخاش داشته است و روابط نامتقارن قزاقستان با چین نیز مانع مذاکرات موفق در این زمینه شده است.
    کلیدواژگان: دریاچه بالخاش، آب، چین، قزاقستان، امنیت زیست محیطی
  • علی ناصری*، ابولفضل شکوری صفحات 55-94
    در دوره های مختلف تاریخی یکی از مناطق مهم ژئوپلیتیکی برای امنیت ایران، منطقه قفقاز جنوبی بوده است. چین درصدد احیای جاده ابریشم تاریخی با طرح نوین یک کمربند - یک راه است که در قدیم از چین شروع و از طریق ایران و قفقاز به دیگر نقاط ادامه می یافت. در طرح این کریدور ایران از جایگاهی اساسی برخوردار است؛ به گونه ای که از چابهار و از طریق کریدور شمال - جنوب و گذر از ارمنستان، گرجستان و روسیه به دریای سیاه می رسد. پس از برقراری آتش بس در جنگ دوم قره باغ بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان توافقی صورت گرفت که یکی از ماده های آن طرح بازگشایی راه های قدیمی می باشد؛ جمهوری آذربایجان برداشتی فراتر از یک راه قدیمی زیر نظر ارمنستان دارد و خواهان ایجاد یک کریدور غربی - شرقی در منطقه زنگه زور است که مستقیما زیر نظر باکو باشد. این اقدام از یک سو ناقض تمامیت ارضی ارمنستان است و از سوی دیگر موجب از بین رفتن مرز ایران با ارمنستان می شود. برنامه های جمهوری آذربایجان  و هم پیمانان آن برای ایجاد دالان جدید چه تاثیری بر امنیت ایران دارد؟ داده ‎های پژوهش نشان می دهند درواقع این کشورها به دنبال اهدافی نظیر ایجاد دالان تورانی ناتو، منبع انرژی دائمی هستند و درنهایت این زیاده خواهی به محاصره ایران در شمال غرب و از دست دادن یکی از گذرگاه ها و شاه راه های قدیمی منتهی می شود.
    کلیدواژگان: ژئوپلیتیک، قفقاز جنوبی، دالان زنگه زور، دالان تورانی ناتو، محاصره ایران
  • محمدرضا فرجی* صفحات 95-120

    تغییرات در توزیع بین المللی قدرت، انگیزه ای برای تغییرات راهبردی ایجاد می کند. با ظهور قدرت های نوظهور، نهادهای بین المللی تحت فشار انطباق با واقعیت های جدید قدرت قرار می گیرند. بر اساس میزان رضایت مندی بازیگران متحول در قدرت و همچنین سخت و نرم بودن تحولات قدرتی، مسیرهای منتج به انطباق راهبردی ماهیت چانه زنی قدرت، مشارکت راهبردی یا اقناع راهبردی به خود می گیرد. این پژوهش سعی در بررسی راهبردهای چین در منطقه خاورمیانه دارد. به منظور دستیابی به این هدف، پژوهش با مفروض تحولات قدرتی و تاثیر آن بر راهبردهای بازیگران به تبیین راهبردهای چین در منطقه خاورمیانه با تمرکز بر انطباق راهبردی می پردازد. ماحصل پژوهش، اشاره به این مسئله دارد که چین با تجربه تحول در قدرت خود با توجه به رویکرد اصلاح طلبی و در اختیار داشتن قدرت سخت و نرم به سمت راهبرد انطباق خلاق در سیستم بین الملل و مناطق گرایش یافته است؛ بنابراین، به نظر می رسد رویکرد چین در منطقه خاورمیانه انطباق خلاق است. براین اساس ضمن پرهیز از ورود به مسائل مناقشه آفرین با طرح های ابتکاری مانند کمربند و جاده و سرمایه گذاری در نقاط مختلف، سعی در حضور فعال و انطباقی در منطقه دارد.

    کلیدواژگان: انطباق، چین، خاورمیانه، راهبرد، قدرت
  • روح الله اسلامی*، علیرضا انصاری کارگر صفحات 121-158

    طالبان بعد از بیست سال، مجددا در سال 2021 برای دومین بار به قدرت رسیدند. امارت اسلامی برای تداوم حکومت داری خود به نحوی  ناگزیر است که با سازمان های منطقه ای چون سازمان همکاری شانگهای وارد تعامل گردد؛ زیرا  کشورهای آسیای مرکزی که در زیر چتر سازمان همکاری شانگهای گردهم آمده اند، نسبت به تحولات سیاسی افغانستان تاثیرگذارند. سوال اصلی این است که تعامل امنیتی طالبان و سازمان همکاری شانگهای، چه تاثیری بر اقتصاد و سیاست حکومت طالبان دارد؟ فرضیه پژوهش این است که تعامل امنیتی طالبان با سازمان همکاری شانگهای از رهگذر مبارزه با داعش به عنوان اجماع منطقه ای سبب هم گرایی امنیتی، سیاسی و اقتصادی طالبان با سازمان می گردد. یافته ها نشان داده است که سیاست ضد داعشی طالبان و مبارزه با قاچاق مواد مخدر زمینه هم گرایی در امور امنیتی با سازمان را فراهم کرده است، از طرفی هم سویی سیاسی با چین و روسیه که از جمله بازیگران اصلی سازمان هستند، طالبان را در صف ضد یک جانبه گرایی آمریکا قرار داده است. برای انجام پژوهش حاضر از روش تبیینی و شیوه گردآوری داده به روش کتاب خانه ای استفاده شده است.

    کلیدواژگان: طالبان، سازمان همکاری شانگهای، داعش، مجموعه امنیتی، منطقه گرایی
  • فاطمه عرفانی، اکبر ولی زاده* صفحات 159-196

    قفقاز جنوبی همواره مورد توجه قدرت های بزرگ بوده است و پس از فروپاشی اتحاد شوروی در سال 1991م. به صحنه ای برای رقابت قدرت های منطقه ای و فرامنطقه ای تبدیل شده است. ایران و روسیه از جمله کشور هایی هستند که این منطقه برای آن ها دارای اهمیت راهبردی است. یکی از بحران های مهم قفقاز جنوبی، بحران قره باغ است که در طول تاریخ مراحل مختلفی داشته است. جنگ اول قره باغ از سال 1991 تا 1994م. ادامه داشته است. جنگ دوم قره باغ نیز در 27 سپتامبر 2020م. آغاز شد و به مدت 44 روز ادامه یافت. به باور نگارندگان مفهوم «نوار شکننده» می تواند چارچوب مفیدی برای واکاوی رویکرد ایران و روسیه در قبال جنگ اول و دوم قره باغ باشد. در این پژوهش، قفقاز جنوبی به عنوان نوار شکننده در نظر گرفته شده است. نگارندگان در پاسخ به این سوال که «دو کشور ایران و روسیه در برابر جنگ اول و دوم قره باغ چه رویکردی داشته اند و چه عواملی بر رویکرد آن ها تاثیرگذار بوده است؟» این فرضیه را مطرح می کنند، «عواملی مانند علاقه مندی به حفظ استقلال و امنیت منطقه ای، میانجی گری در منازعات منطقه ای، رقابت با قدرت های منطقه ای و جهانی، عوامل داخلی هر کشور و همچنین نیاز به تحقق منافع ملی، در رویکرد ایران و روسیه در قبال جنگ اول و دوم قره باغ تاثیرگذار بوده است». برای پاسخ به این پرسش، از روش توصیفی - تحلیلی استفاده شده است.

    کلیدواژگان: ایران، روسیه، قره باغ، قفقاز جنوبی، نوار شکننده
  • افسانه حق بین، منوچهر انصاری* صفحات 197-224
    وقوع حمله روسیه به اوکراین در فوریه سال 2022 میلادی، علاوه بر آسیب رساندن به اقتصاد اوکراین، موجب تحت فشار قرار گرفتن روسیه و کشورهای اروپایی در زمینه تجارت گاز به دلیل از دست دادن شریک تجاری عمده گردیده است. این پژوهش در پی پاسخ به دو سوال اساسی است: 1-جنگ میان روسیه و اوکراین چه تاثیری بر ایالات متحده آمریکا و اتحادیه اروپا در حوزه انرژی داشته است؟ 2-آیا این جنگ بر جایگاه ایران در حوزه انرژی در بازارهای جهانی تاثیرگذار خواهد بود؟ این پژوهش به روش مروری-روایتی انجام شده است. وقایع و تحولات صورت گرفته پس از اقدام روسیه در کاهش قابل توجه حجم گاز انتقالی به اروپا تاکنون نشان دهنده از دست رفتن تدریجی جایگاه سابق اوکراین، روسیه و اتحادیه اروپا در بازارهای جهانی و وابستگی روزافزون کشورهای اروپایی به ایالات متحده آمریکا در تامین انرژی مورد نیاز خود می باشد. در صورت خودداری کشورهای اروپایی از همکاری های تجاری گسترده با کشورهای دارنده منابع عظیم نفت و گاز مانند ایران، علاوه بر تشدید وابستگی آن ها به ایالات متحده آمریکا، آن ها را از دستیابی به منابع انرژی ارزان تر محروم می نماید.
    .
    کلیدواژگان: روسیه، اوکراین، اروپا، انرژی، ایران
  • سید حسن میرفخرائی* صفحات 225-244

    نظم امنیتی در آسیای مرکزی در طول یک دهه اخیر روند پایداری را در گذار به شرایط جدید طی کرده است. دو عامل تعیین کننده بعد از سال 2021 این روند را تسریع کرده اند. نخست، خروج نیروهای آمریکا از افغانستان که به سقوط دولت در این کشور و به قدرت رسیدن و تثبیت حضور طالبان منجر شد؛ و دوم، تهاجم نظامی روسیه به اوکراین که در سطح بین المللی ضریب تنش بین قدرت های بزرگ را افزایش داد و شرایطی که به جنگ سرد جدید تعبیر می شود را در محیط پیرامونی روسیه به وجود آورد. این شرایط باعث شد تا نظم امنیتی حاکم بر آسیای مرکزی در شرایط جدیدی شکل بگیرد. نظم امنیتی آسیای مرکزی در شرایط جدید چگونه بر منافع امنیتی جمهوری اسلامی ایران تاثیر خواهد گذاشت؟ فرضیه ای که در پاسخ به این سوال مطرح می شود بر این گزاره استوار است که این شرایط با تشدید رقابت میان قدرت های بزرگ باعث کاهش ضریب امنیت در محیط پیرامونی ایران شده و از طریق تقویت جریان چندجانبه گرایی و تقویت رویکردهای موسع در نظم امنیتی جدید، باعث تقویت موقعیت امنیتی ایران می شود. در این مقاله از طریق روش پس کاوی با هدف کشف الگوهای نظام مند در دینامیسم های امنیتی آسیای مرکزی تلاش شده تا فرضیه اثبات گردد. مکتب کپنهاگ در رویکرد قیاسی به عنوان چارچوب مفهومی این پژوهش در نظر گرفته شده است.

    کلیدواژگان: آسیای مرکزی، نظم امنیتی، جمهوری اسلامی ایران، جنگ اوکراین، افغانستان
|
  • Maryam Ebadi *, Nasrin Mosaffa Pages 3-24
    Despite the geopolitical importance of Ukraine for Russia, especially the geopolitical aspect of energy, due to the gas pipeline passing through this country to transfer Russian gas to Europe, Ukraine's Western tendencies and the gas crises that have occurred in different years have made Russia try to use it as a tool against Ukraine's actions by creating the Nord Stream facility in addition to providing an alternative option. Considering this issue, the question is how Nord Stream can be used as a weapon against Ukraine. In this regard, it is hypothesized that Russia, by imposing transit bans caused by the replacement of transit pipelines with Nord Stream facilities, and as a result, the weakening of the economic situation and security vulnerability of the pipelines, has turned it into a pressure lever against Ukraine. Investigations show that by ignoring Ukraine, Nord Stream is depriving this country of billions of dollars in revenue from the right of transit, and it also causes the destruction of a major strategic deterrent that always prevents the escalation of Russian aggression against this country. Also, this facility was used in the relations between Russia and Europe after this country invaded Ukraine as a lever of geopolitical pressure of the parties against each other.
    Keywords: Gas Pipelines, Transit Deprivation, Energy Security, Geopolitical Weapons, Transit Revenue
  • Seyed Mehdi Habibi *, Mahdi Karimi Pages 25-54
    One of the waters that cross international borders is the Ili River, which originates from the Tian-Shan Mountains in Xinjiang and flows into Balkhash Lake in eastern Kazakhstan. Ili, a transboundary river, provides about 70 percent of the water input to Lake Balkhash in Kazakhstan. Currently, there are growing concerns about the future of this lake. However, very few studies have been done in this field. Following such a research gap, this article uses a descriptive-analytic research method to answer this question: "What environmental and geopolitical threats does Lake Balkhash face?". The research findings show that climate change, competition over water extraction, Kazakhstan's economic plans and water policies, the lack of a joint comprehensive agreement, and China's development plans in the form of the Belt and Road Initiative have had destructive physical effects on Lake Balkhash and asymmetry relations between Kazakhstan and China has also hindered successful negotiations in this field.
    Keywords: Lake Balkhash, Water, China, Kazakhstan, Environmental Security
  • Ali Naseri *, Abolfazl Shakori Pages 55-94
    In different historical periods, one of the important geopolitical regions for Iran's security has been the South Caucasus region. China is trying to revive the historical Silk Road with a new one-belt-one-way plan, which used to start from China and lead to Europe through Iran and the Caucasus. Iran has a fundamental position in the plan of this corridor; the kind that reaches the Black Sea from Chabahar through the North-South corridor and passes through Armenia, Georgia, and Russia. After the ceasefire in the second Karabakh War, an agreement was reached between Azerbaijan and Armenia, one of the provisions of which is the plan to reopen the old roads. Still, Azerbaijan has an idea beyond the old one-way under the supervision of Armenia and wants to create a west-east corridor in the Zangezor region, directly under the supervision of Baku. This action violates the territorial integrity of Armenia, and also, causes the destruction of Iran's border with Armenia. On the way to creating the western-eastern corridor of Zangezzor, not only the Republic of  Azerbaijan but also many countries support the creation of this corridor. Now, the main question of this research is, what effect does Azerbaijan's plans to create a new corridor have on Iran's security? These countries are pursuing goals such as the creation of NATO's Turani Corridor, a permanent source of energy, and ultimately this extravagance will lead to the blockade of Iran in the northwest and the loss of one of the old crossings and highways.
    Keywords: Geopolitics, South Caucasus, Zangezzor Corridor, NATO's Turani Corridor, Iran Blockade
  • Mohammadreza Faraji * Pages 95-120

    Changes in the international distribution of power create an incentive for strategic changes. With the emergence of emerging powers, international institutions are under pressure to adapt to the new realities of power. Based on the satisfaction of changing actors in power, as well as the hard and soft nature of power transformations, the strategic adaptation of actors takes the nature of power bargaining, strategic partnership, or strategic persuasion. This research tries to examine China's strategies in the Middle East region. To achieve this goal, the research explains China's strategies in the Middle East region with the assumption of power changes and their effect on the actors' strategies. The main hypothesis of the article is that China has adopted a strategy of creative adaptation in the regions with the experience of transformation in its power due to the reformist approach and having hard and soft power, and the Middle East is one of the regions that is in its strategic circle. Therefore, it seems that China's approach in the Middle East region is creative adaptation. On this basis, tries to avoid entering into controversial issues and trying to be active and adaptive in the region with innovative plans such as the Belt and Road and investing in different places.

    Keywords: Adaptation, China, Middle East, Strategy, Power
  • Rohollah Eslami *, Alireza Ansary Kargar Pages 121-158

    After twenty years, the Taliban regained power for the second time in 2021. The Islamic Emirate must inevitably engage with regional organizations such as the Shanghai Cooperation Organization (SCO) to sustain its governance. Central Asian countries, which are gathered under the umbrella of the SCO, have an influential role in the political developments of Afghanistan. The main question is what impact does the security interaction between the Taliban and the Shanghai Cooperation Organization have on the economy and politics of the Taliban government? The research hypothesis is that the security interaction between the Taliban and the (SCO), through the fight against ISIS as a regional consensus, leads to security, political, and economic convergence between the Taliban and the organization. The findings indicate that the anti-ISIS policy of the Taliban and their fight against drug trafficking provide a basis for security cooperation with the organization. Moreover, the political alignment with China and Russia, who are among the main actors of the organization, stands the Taliban in the anti-unilateralism camp against the United States. The present research has utilized the explanatory method and library-based data collection approach.

    Keywords: Taliban, Shanghai Cooperation Organization, ISIS, Security Cooperation, Regionalism
  • Fatemeh Erfani, Akbar Valizadeh * Pages 159-196

    The South Caucasus has always been of interest to major powers, and after the collapse of the Soviet Union in 1991, it became a stage for regional and extra-regional power competition. Iran and Russia are among the countries that have focused on the South Caucasus and have sought to expand their influence in this region. This region holds significant strategic importance for both Iran and Russia. One of the important crises in the South Caucasus is the Nagorno-Karabakh conflict, which has had various stages throughout history. The First Nagorno-Karabakh War continued from 1991 to 1994. The Second Nagorno-Karabakh War began on September 27, 2020, and lasted for 44 days. According to the authors, the concept of a "shatter belt" can provide a useful framework for analyzing Iran and Russia's approach to the first and second Nagorno-Karabakh war. In this study, the South Caucasus is considered a shatter belt. In response to the question of "what approach Iran and Russia had towards the first and second Nagorno-Karabakh wars and what factors influenced their approach," the authors propose the hypothesis that "factors such as interest in preserving regional independence and security, mediating in regional conflicts, competing with regional and global powers, internal factors of each country, and the need to realize national interests have influenced Iran and Russia's approach to the first and second Nagorno-Karabakh wars." A descriptive-analytical method has been used to answer this question.

    Keywords: Iran, Russia, Nagorno-Karabakh, South Caucasus, Shatter Belt
  • Afsaneh Haghbin, Manouchehr Ansari * Pages 197-224
    Russia’s invasion of Ukraine in February 2022 not only damaged Ukraine’s economy but also put so much pressure on Russia and European countries in gas trade due to the loss of big trade partners. This article aims to answer two main questions: 1- What are the impacts of Russia and Ukraine’s war on the United States and the European Union in the energy area? 2-Does it impact the position of Iran in the energy part in global markets? This research has been done based on the narrative review approach. The findings show the gradual loss of former position in global markets for Ukraine, Russia, and the European Union and the increasing dependency of European countries on the United States in the energy area. If European countries avoid cooperating with huge oil and gas resource-owning countries like Iran, besides aggravating their dependency on the United States, they deprive themselves of cheaper energy resources.
    Keywords: Russia, Ukraine, Europe, Energy, Iran
  • Seyed Hasan Mirfakhraei* Pages 225-244

    The security order in Central Asia has undergone a stable process in the transition to new conditions during the last decade. Two catalysts after 2021 have accelerated this process. First, the withdrawal of International forces from Afghanistan, which led to the fall of the government in this country and the rise to power and stabilization of the presence of the Taliban; And second, Russia's military invasion of Ukraine, which increased the tension between the great powers at the international level and created a situation that is interpreted as a new cold war in Russia's peripheral area. These conditions led to forming the security order governing Central Asia in new conditions. In such a situation, this paper seeks to answer this key question: how will the new security order of Central Asia after 2021 affect the security interests of the Islamic Republic of Iran? The hypothesis that is raised in response to this question is based on the proposition that these conditions, by intensifying the security situation of the great power, have caused a decrease in the security factor in Iran's peripheral environment. Strengthening the flow of multilateralism and strengthening expansive approaches in the new security order, implies opportunities. In this paper, I try to prove the hypothesis through the exploration method to discover systematic patterns in Central Asia's security dynamics. The Copenhagen school is considered as the conceptual framework of this research in the comparative approach.

    Keywords: Central Asia, Security Order, Islamic Republic Of Iran, War In Ukraine, Afghanistan