فهرست مطالب

نشریه علوم تربیتی از دیدگاه اسلام
سال دوازدهم شماره 2 (پیاپی 25، تابستان 1403)

  • تاریخ انتشار: 1403/05/01
  • تعداد عناوین: 6
|
  • مهدی نامداری پژمان* صفحات 5-35

    هدف از این پژوهش، شناسایی ابعاد، مولفه ها و شاخص های الگوی مدرسه مطلوب (تراز) براساس اسناد تحولی (سند تحول بنیادین آموزش وپرورش و برنامه درسی ملی) در دوره ابتدایی است. روش انجام پژوهش ازمنظر گردآوری داده ها، کیفی است که به منظور استخراج مولفه های مدرسه مطلوب با کاربست روش تحلیل محتوا، مولفه‏ های اساسی مدرسه شناسایی شدند. همچنین پایایی کدگذاری ها با روش بازکدگذاری توسط پژوهشگر (با ضریب توافق 0.94) و مرورگر دوم (با ضریب توافق 0.85) مورد تایید قرار گرفته است. با کاربست روش تحلیل محتوای متنی، گزاره های مرتبط با شاخص های هر یک از مولفه ها براساس سند برنامه درسی ملی، زیرنظام برنامه درسی سند تحول بنیادین و اسناد مرتبط دیگر شناسایی و استنباط شده و پس از استخراج شاخص ها، الگوی به دست آمده با روش گروه کانونی ازطریق ذی نفعان و ذی ربطان اعتباربخشی شد. به این ترتیب 5 بعد برنامه تربیت (با 5 مولفه)، محیط تربیت (شامل فضای کالبدی و تجهیزات با 3 مولفه و جو و فرهنگ با 5 مولفه)، رهبری و مدیریت تربیت (با 9 مولفه)، خانواده (با 2 مولفه)، جامعه محلی و سایر عوامل محیطی (با 2 مولفه)، مربیان و هم یاران (با 7 مولفه)، دانش آموز و تشکل های دانش آموزی (با 2 مولفه)، ارزشیابی (با 3 مولفه) و نتایج (با 11 مولفه در 3 دسته فردی، خانوادگی و اجتماعی و سازمانی) استنباط شد. درنهایت نیز براساس الگوی به دست آمده، تصویری روشن از مدرسه تراز برای سیاست گذاران، برنامه ریزان، مدیران و سایر افراد ذی ربط و ذی نفع ارائه شد.

    کلیدواژگان: سند تحول بنیادین، برنامه درسی ملی، مدرسه تراز ازمنظر اسناد، مدرسه مطلوب
  • زهرا جوادی، رحیم مرادی*، محسن باقری صفحات 37-54
    هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر یادگیری مفاهیم درس قرآن (مبتنی بر بازی اتاق فرار آموزشی) بر درگیری تحصیلی دانش آموزان پایه سوم دوره ابتدایی بود. روش پژوهش نیمه آزمایشی از نوع پیش آزمون پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش نیز تمامی دانش آموزان پسر پایه سوم دوره ابتدایی شهر خمین در سال تحصیلی 402-1401 بودند. برای انتخاب نمونه از روش نمونه گیری در دسترس استفاده شد؛ به این صورت که تعداد 48 نفر از دانش آموزان پایه سوم دوره اول ابتدایی انتخاب و سپس نمونه منتخب به صورت تصادفی در قالب گروه های آزمایش (24 نفر) و کنترل (24نفر) قرار گرفتند. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه درگیری تحصیلی ریو (2013) استفاده شد. گروه آزمایش طی 6 جلسه درس قرآن پایه سوم دوره ابتدایی را بااستفاده از بازی رایانه ای اتاق فرار آموزشی آموزش دیدند و شیوه آموزش گروه کنترل، به شکل معمول بود. برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آماری در دو سطح توصیفی (شاخص های مرکزی و پراکندگی) و استنباطی (آزمون تی هبمسته و تحلیل کواریانس) استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد که پس از تعدیل نمرات پیش آزمون، تفاوت معناداری بین گروه آزمایش و کنترل در متغیر درگیری تحصیلی وجود دارد؛ بنابراین نتایج این پژوهش، بیانگر نقش مثبت استفاده از فناوری های نوین در افزایش درگیری تحصیلی دانش آموزان در درس قرآن بود که پیشنهاد می شود به صورت هدفمند بازی وارسازی مفاهیم آموزشی در برنامه درسی قرآن در دستور کار معاونت آموزش وپرورش ابتدایی قرار گیرد.
    کلیدواژگان: بازی وارسازی، اتاق فرار آموزشی، درگیری تحصیلی، درس قرآن
  • سید نقی موسوی* صفحات 55-77
    در میان جمعیت های وفادار به انقلاب اسلامی ایران سبک های تربیتی متعددی دیده می شود که وجه اشتراک آن ها در الگویی از تربیت مبتنی بر انقلاب اسلامی است که به «تربیت انقلابی» موسوم است. نوشتار حاضر درصدد است با روش تحلیل مفهومی به مفهوم شناسی و مرزشناسی این نوع تربیت بپردازد. برای این منظور ابتدا گونه ها و معانی تربیت انقلابی صورت بندی شد و درادامه باهدف ارائه تعریفی هنجاری از «تربیت انقلابی» و «انسان انقلابی»، عناصر معنایی «انقلابی گری» مورد تحلیل قرار گرفت. سپس مرز مفهومی تربیت انقلابی با مفاهیم مشابه در گفتمان خودی یعنی تربیت مهدوی، تربیت جهادی، تربیت بسیجی و نیز گفتمان های رقیب مرزشناسی شد. پس از بررسی ها و تحلیل معانی و اقسام تربیت انقلابی و نیز بررسی عناصر معنایی آن در گفتمان انقلاب اسلامی، در تعریف تربیت انقلابی، بر فرایند یاری رسانی به متربی برای مبارزه عدالت خواهانه و عقلانی با حاکمیت غیرالهی و پذیرش و التزام به ربوبیت تشریعی الهی همراه با تایید، مشارکت، نظارت و انتقاد در حکومت اسلامی تاکید شد. همچنین مفهوم تربیت انقلابی در گفتمان های دیگر مانند پست مدرن، نومارکسیستی و رویکردهای انتقادی با این مفهوم در گفتمان انقلاب اسلامی، به لحاظ زیربنایی و روبنایی تمایز دارد.
    کلیدواژگان: تربیت اسلامی، تربیت مهدوی، تربیت سیاسی، تربیت جهادی، تربیت بسیجی، تربیت انقلابی
  • معصومه کیانی*، رویا خدابنده لو، سعیده باقری صفحات 79-98
    این پژوهش در پی این است که مقیاسی برای سنجش قناعت به دست آورد و با کمک آن میزان توجه به این فضیلت را در میان جوانان بسنجد. به این منظور ابعاد معرفتی و مولفه های مفهوم قناعت ازمنظر صحیفه سجادیه بررسی شد و از مولفه های حاصل از این بررسی برای طراحی، ساخت و اعتباریابی مقیاس قناعت درقالب پرسشنامه ای با 19 سوال استفاده شد. سپس میزان توجه جوانان به فضلیت اخلاقی قناعت با این پرسشنامه مورد سنجش قرار گرفت. جامعه آماری در این پژوهش، دانشجویان مقطع کارشناسی رشته علوم تربیتی دانشگاه بوعلی سینا همدان با حجم 266 نفر، ورودی 1399-1402 بودند که ازطریق روش نمونه گیری جدول مورگان، حجم نمونه 155 اندازه گیری شد. تحلیل یافته ها بیانگر آن است که پاسخ ها را می توان در 3 سطح رعایت قناعت در مقیاس بالا، متوسط و پایین بررسی کرد. باتوجه به آزمون تی تک نمونه ای میانگین قناعت (89/2) و سطح معناداری (003/0) از مقدار ارزش آزمون (3) پایین تر است؛ بنابراین می توان نتیجه گرفت وضعیت قناعت از دیدگاه دانشجویان پایین تر از حد متوسط است.
    کلیدواژگان: قناعت، صحیفه سجادیه، متون دینی
  • علی مهدیخانی*، محبوبه عارفی، اسماعیل جعفری صفحات 99-137
    به جهت اهمیت «نوع جهت گیری نظام تربیتی» و نیز «مولفه های مورداستفاده در طرح ریزی الگو های تربیتی آن» از حیث انطباق با معیارهای اصیل دینی و تامین غایات این نظام فکری، پژوهش حاضر با مبنا قرار دادن هدف فوق و به روش «تحلیلی تفسیری»، به احصاء و ارائه نظام تربیتی «محمد غزالی»، به عنوان یک منظومه کاملا دینی پرداخته است. براین اساس نتایج حاصله حاکی از آن است که در بخش مبانی تعلیم وتربیت، تاکید بر کرامت ذاتی و الهی و نیز جنبه نفسانی و روحانی وجود انسان، محور و فعال مایشاء بودن خداوند در جهان، برخورداری عالم هستی از دو بعد ماده و ملکوت، توجه بر احوالات ایجادکننده رفتار به جای خود رفتار، مخالفت با ریشه کنی غرایز از وجود آدمی و نیز تبیین امکان و نحوه کسب معرفت، غایت اخلاق ورزی، چگونگی قضاوت و انگیزش اخلاقی، روش های کسب فضائل اخلاقی، نقش عقل و اراده در شکل دهی رفتار آدمی و ملاک و هدف اعتدال قوا براساس امر دینی، مهم ترین معتقدات غزالی در این زمینه را تشکیل می دهند. در زمینه اصول تعلیم وتربیت، اصول تشریحی غزالی از یک ساختار 5وجهی برخوردار است که شامل «امکان تربیت»، «پایه های تربیت»، «الزامات و بایسته های تربیت»، «تمهیدات حین تربیت» و «محتوا و فحوای تربیت» است که به واسطه 18 اصل تربیتی، معتقدات او در این زمینه را تشریح می کنند. غزالی همچنین نظام تربیتی خویش را بر 3 رکن «نفس»، «اخلاق» و «علم» استوار کرده و براساس آن ها به سازمان دهی روابط فی مابین مربیان و متربیان و والدین، برنامه درسی، مراحل تربیت و شیوه های تعلیم وتربیت می پردازد.
    کلیدواژگان: تعلیم وتربیت، تربیت دینی، نظام تربیتی، محمد غزالی
  • مهسا آقاجان، سمانه امامی کوپائی* صفحات 139-171
    تاثیرپذیری کودک از محیط کالبدی پیرامون خود، موید جایگاه و نقش معماری در تربیت کودک است. این در حالی است که پژوهش های اندکی درباره نقش و قابلیت محیط های فیزیکی در شکل دهی به رفتارها و کنش های کودک صورت گرفته است. پژوهش حاضر بنای آن را دارد تا مبتنی بر پژوهش های صورت گرفته درباره آموزه های تربیتی متون دینی مسلمانان، تبیینی از مولفه های کالبدی و راهکارهای موثر معماری بر تربیت و پرورش کودکان ارائه دهد. پژوهش ازمنظر نوع داده ها کیفی است و داده ها به 2 روش کتابخانه ای و میدانی جمع آوری شده اند. دراین راستا در گام نخست مولفه های تربیتی کودک که محیط کالبدی قابلیت پاسخگویی به آن ها را دارد ازطریق تحلیل محتوای کیفی مطالعات صورت گرفته، استخراج شدند. بررسی صورت گرفته نشان داد که محبت و مهرورزی، تکریم کودک و دادن عزت نفس به او، بازی با کودک و تنوع فعالیت ها، آزادی کودکان، تعامل و نشاط اجتماعی، نظم و انضباط فکری، تفکر عقلانی و پرسشگری، الگوگیری و آشنایی با احکام دین از شاخص های تربیتی متون دینی است. در گام دوم درجهت تکمیل و لحاظ کارآمدی مولفه های استخراجی، مصاحبه نیم ساختاریافته با مربیان 5 پیش دبستانی در اصفهان انجام شد. مربیان به صورت هدفمند انتخاب شدند و مصاحبه ها تا اشباع نظری ادامه یافت. درنهایت درراستای انطباق نتایج با نظر کودکان از آن ها خواسته شد تا فضای آموزشی مطلوب خود را نقاشی کنند. یافته های پژوهش ضمن تایید نقش مهم محیط کالبدی در پاسخگویی به این مولفه های تربیتی، نهایتا نشان داد که توجه به مولفه های محیطی همچون آرامش و امنیت روانی، تنوع و جذابیت فضایی، ارتباط با طبیعت، انعطاف پذیری، تعاملات گروهی و گاه بازی در فضای معماری می تواند قابلیت محیط را درجهت تربیت کودک ارتقاء دهد.
    کلیدواژگان: تربیت، کودک، فضای معماری، رویکرد اسلامی، پیش دبستان
|
  • Mahdi Namdari Pejman * Pages 5-35

    The aim of this research was to identify the factors and indicators of the ideal school model (in the Evolutionary level) based on the transformation documents (Fundamental Reform Document of Education (FRDE) in the Islamic Republic of Iran and and National Curriculum Document) in the primary education period. The method of conducting the research from the point of view of data collection was qualitative, in order to extract the ideal school factors, the basic school factors were identified using the content analysis method. Reliability of codings with decoding method was evaluated by the researcher (with the agreement coefficient of 0.94) and the second reviewer (with the agreement coefficient of 0.85). By using the textual analysis method, the reports related to the indicators of each of the factors were identified and deduced based on the national curriculum document, the curriculum subsystem of the fundamental transformation document and other relevant national documents. After the indicators, the obtained model was validated by the focus group method through stakeholders. Finally, five dimensions of the training program (with five factors), environmental training (including physical space and equipment with three factors and atmosphere and culture with five factors), leadership and management of training (with nine factors), family (with two factors), local society and other environmental factors (with two factors), teachers and assistants (with seven factors), students and student organizations (with two factors), evaluation dimension (with three factors), results (with eleven factors in three categories of individual, family, social, and organizational). Finally, based on the obtained model, a clear picture of the school is presented for policy makers, planners, managers and other relevant and interested people.

    Keywords: Fundamental Reform Document, National Curriculum, School In The Fundamental Reform Document Level, Ideal School
  • Zahra Javadi, Rahim Moradi *, Mohsen Bagheri Pages 37-54
    The aim of the present study was to investigate the impact of conceptual learning in Quran education based on the escape room game on the academic engagement of third-grade elementary school students. The research method was a semi-experimental pretest-posttest design with a control group. The statistical population of the study included all male third-grade elementary school students in Arak city during the academic year 2022-2023. The convenience sampling method was used to select the sample. Accordingly, 48 students from the third-grade elementary school were selected, and then the selected sample was randomly assigned to experimental (24 students) and control (24 students) groups. Data were collected using the Reeve Academic Engagement Questionnaire (2013). The experimental group received training on the third-grade Quran education using the escape room computer game in 6 sessions, while the control group received conventional training. Descriptive statistical methods (measures of central tendency and dispersion) and inferential statistics (independent t-test and analysis of covariance) were used for data analysis. The findings indicated a significant difference in academic engagement between the experimental and control groups after adjusting pretest scores. Therefore, the results of this study suggest the positive role of using innovative  technologies in increasing students' academic engagement in Quran education, proposing the incorporation of gamified conceptual learning into the Quran curriculum in the elementary education department.
    Keywords: Gamified Learning, Escape Room Game, Academic Engagement, Quran Education
  • Seyednaghi Mousavi * Pages 55-77
    Among the populations loyal to the Islamic Revolution of Iran, there are many educational styles that have in common a model of education based on the Islamic Revolution, which is known as "Revolutionary Education".The present article tries to deal with the concept of "revolutionary education" with the method of conceptual analysis. For this purpose, at first, the types and meanings of revolutionary education were formulated, and then, with the aim of providing a normative definition of "revolutionary education" and "revolutionary man", the semantic elements of "revolutionaryism" were and further, the conceptual boundary of "revolutionary education" with similar concepts in the insider discourse, i.e. Mahdavi education, jihadi education, Basiji education, as well as rival discourses, was defined. After researching and analyzing the meanings and types of "revolutionary education" as well as examining its semantic elements in the discourse of the Islamic revolution, in the definition of "revolutionary education", on the process of helping the educator to fight for justice and rationality with non-divine rule, and acceptance and commitment to divine legislative sovereignty; Along with approval, participation, supervision and criticism were emphasized in the Islamic government. Also, the concept of "revolutionary education" in other discourses (post-modern, neo-Marxist and critical approaches) is different from this concept in the discourse of the Islamic Revolution, in terms of infrastructure and superstructure.
    Keywords: Islamic Education, Mahdavi Education, Political Education, Jihadi Education, Basiji Education, Revolutionary Education
  • Masume Kiyani *, Roya Khodabandeloo, Saide Bagheri Pages 79-98
    This research seeks to obtain a scale for measuring contentment and with its help measure the amount of attention to this virtue among young people. For this purpose, the epistemic dimensions and components of the concept of contentment were examined from the perspective of Sahifah Sajjadiyeh, and the components obtained from this study were used to design, build and validate the contentment scale in the form of a questionnaire with nineteen questions. Then, the amount of young people's attention to the moral virtue of contentment was measured with this questionnaire. The statistical population in this research is undergraduate students, the field of educational sciences of Boali Sina University, Hamedan, with a total of 266 people, entering 1402-1399, which was measured through the Morgan table sampling method, with a sample size of 155. The analysis of the findings shows that the responses can be checked at three levels (high, medium and low satisfaction levels). According to the one-sample t-test, the average level of satisfaction (2.89), and the significance level (0.003) is lower than the value of the test (3), so it can be concluded that the level of satisfaction from the students' point of view is lower than average.
    Keywords: Contentment, Sahifah Sajjadiyeh, Religious Texts
  • Ali Mahdikhani *, Mahboubeh Arefi, Esmaeil Jafari Pages 99-137
    Due to the importance of the "type of orientation of the educational system" and the "components used in the design of its educational models" in terms of compliance with authentic religious criteria and the fulfillment of the goals of this intellectual system, the present research is based on the above-mentioned goal and using the "analytical-interpretative" method, has collected and presented Mohammad Ghazali's educational system as a purely religious system. The findings indicate that in the section of educational foundations, emphasis on the inherent and divine dignity as well as the spiritual and soul dimension of human existence, God's centrality and activeness in the world, the existence of two dimensions of matter and heaven in the universe, Focus on the conditions that create the behavior rather than the behavior itself, opposition to the eradication of instincts from human existence, and also the explanation of the possibility and method of acquiring knowledge, the ultimate goal of ethical conduct, the manner of moral judgment and motivation, methods of acquiring moral virtues, the role of reason and will in shaping human behavior, and the criterion and goal of moderation of powers based on religious injunctions, constitute Ghazali's most important beliefs in this field. In the field of educational principles, Ghazali's explanatory principles have a five-faceted structure, which includes "the possibility of education", "the bases of education", "the requirements and necessities of education", "the preparations during education" and "the content and substance of education". These principles explain his beliefs in this field through eighteen educational principles. Ghazali also bases his educational system on three pillars: soul, ethics and knowledge. Based on these pillars, he organizes the relationships between teachers, students, and parents, curriculum, stages of education, and methods of education.
    Keywords: Education, Religious Education, Educational System, Mohammad Ghazali
  • Mahsa Aghajan, Samaneh Emami Koupaei * Pages 139-171
    The effect of the surrounding physical environment on the child, confirms the place and role of architecture in child education. This is despite the fact that little research has been done on the role and capabilities of physical environments in shaping children's behaviors and actions. The present research is based on the studies conducted on educational teachings of Muslim religious texts, to provide an explanation of physical components and effective solutions of architecture on children's education. The type of research data is qualitative, and the data has been collected in both library and field methods. In this regard, in the first step, the child's educational components, which the physical environment can respond to, were extracted through the qualitative content analysis of the studies. The investigation showed that love and affection, respect for children and self-esteem, play and variety of activities, children's freedom, interaction and social vitality, intellectual discipline, rational thinking and questioning, role modeling and knowing of religious rules are among the educational indicators of religious texts. In the second step, semi-structured interviews were conducted with the teachers of five kindergartens in Isfahan, in order to complete and consider the efficiency of the extracted components. Teachers were selected purposefully and the interviews continued until theoretical persuasion. Finally, in order to match the results with the children's opinion, they were asked to paint their ideal kindergarten. The findings of the research confirmed the importance of the role of the physical environment in responding to these educational components. In addition, it showed that paying attention to environmental components such as comfort and psychological security, spatial diversity and attractiveness, connection with nature, flexibility, group interactions and play, in the architectural space, can improve the educational ability of the environment for the child.
    Keywords: Education, Child, Architectural Space, Islamic Approach, Preschool