مجله پژوهش های مرمت و معماری ایرانی و اسلامی
پیاپی 17 (بهار و تابستان 1403)

وجود بافت های فرسوده در هر شهر باعث بروز مشکلات متعددی چه از لحاظ اجتماعی و فرهنگی و چه از لحاظ فرهنگی برای ساکنین و مراجعه کنندگان آن بافت می شود. محله باباقاسم و با وجود دو بنای تاریخی ارزشمند در آن نیز مشکلاتی را برای ساکنین ایجاد کرده است. نبود امنیت، عدم تمایل نسل جوان در محله، تجمع زباله در محله به مدت طولانی قدیمی ساز بودن منازل در محله و... برخی از این مشکلات می باشد. از طرفی داشتن آثار معماری غنی در ایران چه از لحاظ حفظ پیشینه تاریخی چه از لحاظ الهام بخش بودن در طراحی و اجرای بنا های جدید از اهمیت بالایی برخوردار است. که علاوه بر توجه به آثار تاریخی و حفظ و حراست از آنها توجه به محیط پیرامون آنها یکی از پر اهمیت ترین وظایفی است که بردوش هر انسان علا الخصوص معماران و شهرسازان است. بقعه و مدرسه بابا قاسم که از رمان ایلخانیان بر جای مانده نمونه از شیوه معماری آذری است که در این بافت واقع شده و مورد کم لطفی بسیار قرار گرفته است. از طرف دیگر میل انسان به پیشرفت در هر زمینه ای باعث شده تا همیشه به دنبال آثار و تکنولوژی جدید باشد در معماری نیز بناهای جدید مانند پاویون مورد استقبال مردم قرار خواهد گرفت حال آنکه در معماری سنتی ایران پاویون با عناوین مختلف حضور داشته است. اما به مرور زمان طراحی آنها کم شده است. هدف از این پژوهش ارائه الگوی پاویون با بهره گیری از شیوه معماری آذری (دوره ایلخانیان) در بافت فرسوده محله بابا قاسم می باشد. در این پژوهش از روش تحقیق توصیفی _ تحلیلی از نوع کمی-کیفی و راهبرد نمونه موردی استفاده شده است. با توجه به یافته های تحقیق نتایج نشان می دهد  که علاوه بر شناخت فضاهایی که از نظر عملکردی مشابه پاویون هستند با مدیریت قوی و کارآمد و هدایت و بکارگیری صحیح نیرو ها، هم چنین با بررسی و شناخت کامل شیوه معماری آذری می توان به الگویی برای پاویون با بهره گیری از شیوه آذری رسید.

در مطالعات مربوط به تاریخ معماری ایران، ایوان از مباحث مهمی است که علی رغم کاربرد گسترده و جایگاه ویژه آن در معماری کمتر به آن پرداخته شده است. افزون برآن با بررسی زلزله های بزرگ  اتفاق افتاده در ایران میتوان دید کم نیستند بناهایی که تمام عناصر آن ها تخریب شدند اما ایوان آن ها پابرجا مانده، با توجه به دلایل ذکر شده سوالی مطرح می شود که آیا ایوان به عنوان یک عنصر معماری در بنا می تواند نقش سازه ای هم داشته باشد یا نه. و یا حتی اینکه ایوان علاوه بر پایداری خودش به پایداری کل بنا هم کمک کند. بدین منظور در این پژوهش، با بررسی زلزله های مذکور به این نتیجه میرسیم که ایوان میتواند علاوه بر عملکرد زیبایی و اقلیمی و غیره، در کنترل نیروهای جانبی زلزله نیز نقش داشته باشد.

مسجد مدرسه سردار در استان قزوین، محله آخوند خیابان انصاری قرار دارد. بانیان اثر دو برادر به نام های حسن و حسین خان سردار از سرداران بنام ایرانی در دوره فتحعلی شاه قاجار می باشد. این بنا در دوطبقه با 32 حجره ساخته شده و کاربری ان مدرسه علمیه است. از شاخصه های مهم این بنا می توان به سه گنبدی بودن آن اشاره داشت که از نمونه های نادر معماری اسلامی ایرانی به شمار می رود. سردر زیبای مدرسه با هشتی بی نظیر، کاشیکاری رنگارنگ و خطوط اسلیمی زینت یافته است و وجود مهتابی نیز یکی دیگر از عناصر شاخص این مدرسه به حساب می آید. این بنا در سال 1231 هجری قمری محل زندگی طلاب و جز یکی از مدارس ممتاز علمیه بوده به گفته محمد علی گلریز نویسنده کتاب مینودر یا باب الجنه از سال 1290 شمسی حتی یک طلبه هم در این مدرسه نبود بنابراین، برای جلوگیری از ویرانی و متروکه شدن بنا در آنجا ئبستانی تاسیس گردید تا سال 1335 این دبستان نیز برپا بود و پس از آن بدلیل مداخله های نادرست و عدم رسیدگی بنا فرسوده و دچار آسیبهایی شد. در سالهای 1393 تا 1395 اقداماتی در خصوص مرمت بنا صورت گرفته اما نیاز به رسیدگی  مرمت بهتر و بیشتر دارد. هدف از انجام پروژه حفظ، احیا، ساماندهی بنا در راستای مقایسه بنا با سایر مسجد مدرسه های هم دوره خود و ارائه طرح مرمت کاربردی است.

در هر جامعه ای پیشینه ی تاریخی-فرهنگی جهت حفظ پیوستگی هویتی اهمیت دارد. از این رو بافت های تاریخی وظیفه ی مهمی به دوش دارند. لذا شناخت و حفظ بافت های قدیمی در گرو احیا و بازسازی آن هاست. یکی از بافت های ارزشمند و تاریخی شهر ارومیه در جوار بازار قدیمی آن قرار دارد که طی دهه های گذشته دچار تخریب و دگرگونی شده است. در این پژوهش سعی شده الگوهای طراحی نما با رویکرد توسعه ی میان افزا برای اراضی شرقی میدان امام خمینی(ره) ارائه گردد. بنابراین ضمن مطالعات اسناد و مدارک کتابخانه ای به مشاهده میدانی در بافت های قدیمی همجوار نیز پرداخته شده تا با تجزیه و تحلیل بناهای قدیمی(از قاجار تا پهلوی دوم) بر اساس مولفه و معیارهای توسعه میان افزا در نهایت الگو و چارچوبی برای بازسازی و طراحی در محدوده ی تعریف شده ارائه شود. پژوهش فوق از نوع کاربردی بوده و به شیوه ی توصیفی-تحلیلی همراه با بررسی های میدانی صورت گرفته است.

اندیشه، آداب، رسوم و فرهنگ هر ملتی متاثر از محیط زندگی و مسکونی وی است. همچنین معماری تجسم فرهنگ یک جامعه است. هدف غایی انسان دینی، رسیدن به کمال و قرب الهی است، مسکن او نیز بایستی در این زمینه او را یاری کند. این پژوهش تزیین درونی خانه، مصالح و نور طبیعی بکار رفته در مسکن و معماری اسلامی را از منظر آیات و روایات تبیین نموده. معمار مسلمان به رنگ و تزیینات با دید عرفانی می نگرد و از مصالح و رنگهای آرامش بخش بهره می گیرد. از جمله مصالح شیشه ای، چوبی، آهکی و رنگهای آبی، سبز، زرد و...در ادبیات اسلامی نور و روشنایی نیز دارای معانی روحانی هستند که نماینگر حضور خداوند می باشند. در این میان می توان از آیات سوره کهف جهت گیری نور خورشید در ساختمان به خوبی  بهره گرفت. پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی بیان شده است. و منابع از طریق کتابخانه و اسنادی جمع آوری گردید.

توجه به مفاهیم اعداد و معانی آن در ملل و اعتقادات مختلف از اهمیت بسزایی برخوردار است و عدم توجه به آن ممکن است باعث القای پیام ها و مفاهیم نادرست در ذهن مخاطب شود، لذا استفاده از اعداد تمثیلی، یکی از روش های ورود به عالم مثالی است و وظیفه ی هنر معماری هم از نظر مادی و هم از دید سمبولیک ایجاد ارتباط میان جهان مادی و عالم معنا است. آنچه در این پژوهش مورد پرسش قرار می گیرد، آن است که آیا عالم مثال از دیدگاه سهروردی در کالبد اعداد و نقش آن ها در معماری متاثر بوده است؟ اگر چنین بوده، چه تاثیری داشته است و چگونه اعداد در معماری متجلی شده اند؟ روش تحقیق مورد مطالعه توصیفی _ تحلیلی است و به شیوه کیفی به بررسی این موضوع پرداخته است. همچنین اطلاعات مقاله حاضر بر اساس اسناد کتابخانه ای است و به تجزیه وتحلیل اعداد در معماری اسلامی بر اساس آراء سهروردی می پردازد. این پژوهش در پایان به این نتیجه می رسد که معماری بناهای اسلامی انعکاسی از عالم وجود و محلی برای مواجه انسان با کلام الهی است و مبانی اعتقادی و کاربرد رمزگونه ی اجزای آن ها در درجه ی اول اهمیت قرار دارد.