نشریه دانش ها و آموزه های قرآن و حدیث
سال ششم شماره 4 (پیاپی 24، بهار 1403)

نخستین روز فروردین ماه سال 1401 خورشیدی، خبری ناگوار شنیدیم. تنها می توانستیم آیه شریفه «انا لله و انا الیه راجعون» را بر زبان جاری کنیم و باورمان را نسبت به «کل نفس ذائقه الموت» تقویت نماییم. رهبر معظم انقلاب اسلامی (حفظه الله) چه سنجیده فرمود: برای کسانی که از تقوا و سلامت نفس و مجاهدت مستمر این روحانی انقلابی با خبرند، فقدان وی ضایعه ای تلخ و اندوهبار است
 

نماز جمعه یکی از اعمال عبادی سفارش شده در اسلام است. این نماز از زمان رسول الله صلی الله علیه و آله برگزار می گردید. دو خطبه که توسط امام جمعه خوانده می شود، از ارکان این نماز است. در این نوشتار سعی شده تا میزان زمانی که اهل بیت علیهم السلام برای ایراد این دو خطبه صرف می کردند، مشخص شود. این کار برای الگودهی به امامان جمعه در سخنرانی هایشان ضروری است. برای رسیدن به این الگو، سعی شده تا همه خطبه های موجود از نماز جمعه معصومان علیهم السلام استخراج شده و زمان صرف شده در آن، تحلیل شود. همچنین روشی که بر اساس آن، خطبه ها زمان سنجی شده، تشریح می شود. پس از آن نکاتی درباره وقت خطبه ها بیان می گردد.
 

رستگاری و سعادت ابدی و رهایی از گمراهی و غضب الهی با قرار گرفتن در مسیر نعمت داده شدگان یعنی صراط مستقیم، امکان دارد. رسیدن به این حقیقت، امید هر انسان خداباوری است. از این رو، بنا بر فرمان خداوند، در هر نماز هدایت شدن به صراط مستقیم استدعا می شود. شناخت ریشه های غضب خدا، از مهم ترین راهکارهای رهایی از آن است. این پژوهش با روش بنیادی توصیفی و با استفاده از اسناد و مدارک کتابخانه ای به بررسی ماهیت غضب خداوند و دلایل پیدایش آن بر پایه آیات قرآن کریم پرداخته تا راهگشا و راهنمایی جهت نجات از غضب الهی گردد. در این نوشتار، پس از بیان معانی لغوی و اصطلاحی غضب و مفهوم شناسی غضب خداوند، به بررسی خاستگاه های غضب الهی در آیات کریمه پرداخته و عواملی که موجب غضب خداوند متعال می شود، استخراج و تبیین می گردد.
 

داستان توفان نوح و کشتی نجات از مشهورترین داستان های تاریخی و مذهبی است که جاذبه فراوانی دارد. درباره این جریان بزرگ، مطالب گوناگونی گفته شده است. مذهبی بودن داستان، مخاطب کنجکاو را به سوی کارشناسان آشنا با متون دینی سوق می دهد. از این رو جمع بندی مطالب برآمده از متون دینی، جهت پاسخ گویی بدین نیاز، امر لازمی است که این پژوهش عهده دار آن است. در این نوشتار، ماجرای کشتی حضرت نوح علیه السلام از منظر قرآن کریم و روایات مورد بررسی قرار می گیرد و مطالبی مثل نمادسازی برای عبرت گیری همیشگی به عنوان فلسفه توفان نوح و نحوه ساخت کشتی، مسافران کشتی، زمان حرکت و محل فرود آمدن آن، از این دو منبع دینی، استخراج و گزارش شده است. نتیجه بررسی این متون حکایت می کند که مشیت الهی در ماجرای نوح و کشتی نجات او، پدید آوردن یک سازه فرهنگی در حافظه تاریخی بشر و ساخت نمادواره عبرت انگیزی، برای تمام نسل هاست.
 

مقابله یا نمونه خوانی متن، به تطبیق دو متن با یکدیگر اطلاق می شود؛ خواه هر دو نسخه خطی باشد یا چاپی یا الکترونیک و یا تلفیقی از این ها. مقابله یکی از مراحل پژوهش های متن محور حدیثی است. وجود خطاهای احتمالی از ناحیه کاتبان و ناسخان، ضرورت مقابله را دوچندان می کند. ارزش گذاری نسخه از حیث قدمت، رفع ابهامات خوانشی، کم شدن خطاهای نگارش، زمینه سازی برای تبار پژوهی نسخه های خطی و چاپ ها از فواید مقابله است. گاهی یک متن چند بار مقابله می شود. در صورت اختلاط این مقابله ها، جمع بندی و تقویم النص که جزو مراحل پایانی متن پژوهی حدیثی است، مشکل شده و با آسیب عدم دقت مواجه خواهد شد. برای کم شدن احتمال خطا در روند کار مقابله، لازم است اطلاعاتی به عنوان شناسنامه هر مقابله ثبت شود. برخی از این اطلاعات، قبل از شروع به مقابله، بخشی در اثنای آن و تعدادی پس از پایان کار تکمیل می شود. این شناسنامه، شامل اطلاعاتی از متون و نسخی است که مقابله می شود. همچنین اطلاعاتی کلی از روند مقابله را در بر دارد و در صفحه اول هر مقابله، قرار داده می شود.

قواعد علوم زبانی مانند لغت، صرف و نحو مبتنی بر کشف است؛ یعنی این قواعد را باید از استعمالات اهل زبان کشف کرد. پرسش این است که روش کشف قواعد و معانی از این استعمالات چیست؟ یکی از کاربردی ترین و مطمئن ترین راه ها برای دریافت قواعد صرفی و نحوی، مراجعه به شعر عرب است. هرچند کتاب ها و مقالاتی در زمینه اصول نحو به نگارش درآمده، اما هیچ کدام به تبیین روش کشف قواعد و معانی آنها نپرداخته است. با توجه به اهمیت اشعار عرب در میان استعمالات، این نوشتار با اشاره ای اجمالی به راهکاری می پردازد که محقق را با روش کشف قواعد صرفی و نحوی از اشعار عرب آشنا کند.
 

پایان نامه «گونه شناسی و تخریج صد روایت اول تفسیر منسوب به امام حسن عسکری علیه السلام» در راستای اعتبارسنجی روایات این تفسیر، نگارش یافته است. روش اعتبارسنجی در این پایان نامه بر خلاف بسیاری از تحقیقات صورت گرفته، بر اساس ایده کشف مشابهات و تشخیص منفردات است تا بر این اساس، روشی تعیین کننده پیرامون اعتبارسنجی یک منبع حدیثی ارائه شود. نویسنده در این تحقیق که به صد روایت اول منبع پیش گفته اختصاص دارد، پس از بخش کلیات و توضیح مفاهیم کلیدی، مشابهات لفظی و محتوایی محدوده مورد نظر را در تراث حدیثی شیعه و عامه مورد ارزیابی قرار داده است. دسته بندی منفردات، کیفیت نقل منابع واسطه، اعتبا رسنجی منابع حاوی مشابهات با روش کتاب محور و ارائه نمونه آماری از دیگر ویژگی های این تحقیق است.
 

میرزا حسین نوری (م1320ق) در سال 1292 قمری کتابی با عنوان «فصل الخطاب فی تحریف کتاب رب الارباب» نگاشت. بعدها به واسط این اثر، جنجال های کلامی و فرقه ای به پا گشت و آثار متعدد مستقل و غیر مستقلی در رد این کتاب حاجی نوری نوشته شد. در سال گذشته، کتاب مفصلی پیرامون فصل الخطاب و نیز «رساله جوابیه اشکالات بر فصل الخطاب» محدث نوری نگارش یافته که در آن به مسائل مختلفی پیرامون این دو اثر پرداخته است. این کتاب، شامل نه مقاله مجزا می باشد که هر کدام به مساله ای درباره فصل الخطاب پرداخته اند. نوشتار پیش رو، به معرفی تفصیلی این اثر جدید پرداخته است تا پژوهشگران این کتاب تازه را بشناسند.

منظور از ارجاع دهی در این نوشتار، مشخص کردن منابع نقل حدیث و یا منابعی است که حدیثی مشابه با حدیث نقل شده را آورده باشند. ارجاع دهی توسط مولف کتاب صورت می گیرد. ابن شهرآشوب از عالمان شیعه در قرن ششم و صاحب تالیفات متعددی مانند «معالم العلماء»، «متشابه القرآن و مختلفه»، «مثالب النواصب» و «مناقب آل ابی طالب^» است. وی در کتاب مناقب، هنگام نقل از منابع، روش های مختلفی را به کار می گیرد که هر یک از آنها معنای خاصی را به مخاطب منتقل می کند. آشنایی با روش ارجاع ابن شهر آشوب می تواند، مقصود وی را برای خواننده آشکار سازد. در نوشتار پیش رو، روش ارجاع دادن در «ابتدا و انتهای حدیث» بررسی می شود.
 

رژیم شاهنشاهی اصول شش گانه ای را جهت اصلاحات اقتصادی و اجتماعی در تاریخ 6 بهمن 1341 با رای گیری از مردم به تصویب رساند و آن را «انقلاب سفید» نامید. روحانیون که محتوای این اصول را مغایر با احکام اسلامی و رفراندوم را ساختگی می دانستند، به شدت با آن مخالفت کردند. امام خمینی نوروز 1342 خورشیدی را به دلیل در نظر نگرفتن احکام اسلامی از سوی رژیم، عزای عمومی اعلام کرد.