فصلنامه مطالعات طراحی شهری و پژوهش های شهری
سال هفتم شماره 3 (پاییز 1403)

آندره گدار  (Godard André) معمار، باستان شناس و مورخ هنر فرانسوی، نقش مهمی در احیای معماری ایرانی در دوره پهلوی داشت. او به عنوان مدیرکل اداره باستانشناسی ایران (1928-1960) و طراح بسیاری از ساختمانهای مهم دولتی و فرهنگی، تاثیر زیادی بر شکل گیری معماری مدرن ایران گذاشت. بررسی چگونگی ترکیب عناصر سنتی و مدرن در آثار او و ارزیابی تاثیرات این ترکیب بر تحولات فرهنگی و اجتماعی دوران پهلوی، موضوعی است که این مقاله سعی دارد تا با روش کیفی و رویکرد توصیفی-تحلیلی به تبیین مبانی نظری به بررسی آثار و ویژگی های معماری این معمار فرانسوی بپردازد. گدار در طراحیهای خود به ترکیبی از اصول معماری سنتی ایرانی و نوآوری های مدرن غربی پایبند بود. او تلاش کرد معماری معاصر ایران را با استفاده از عناصر بومی احیا و به آن هویتی نوین بدهد. آثار او نهتنها بیانگر احترام به میراث فرهنگی ایران است، بلکه تاکیدی بر نوآوری و سازگاری با نیازهای معماری مدرن دارد. این پژوهش به بررسی آثار گدار در ایران میپردازد و تالش میکند تا تاثیرات عمیق او بر معماری ایران را تحلیل کند. با این پژوهش، به درک بهتری از نحوه تعامل گدار با بستر فرهنگی و تاریخی ایران و نقش او در تحول معماری مدرن ایران خواهیم رسید.

معماری ارگانیک یک سبک معماری است که به دنبال ایجاد ارتباط همگن میان ساختمان و محیط طبیعی اطراف آن است و نخستینبار توسط فرانک فرنس و لویی سالیوان در اوایل قرن بیستم مطرح شد. هدف این سبک، طراحی بناهایی است که بهجای مقابله با طبیعت، با آن ترکیب شده و جزئی از آن باشند. اینکه بتوان با بررسی نمونه موردی های خاص به ویژگی معماری ارگانیک، در تحقیق پیشرو پی برد، کماکان در هالهای از ابهام میباشد. این مقاله بر آن است تا با روشی کیفی و رویکردی توصیفی–تحلیلی و تفسیری–تاریخی  روش تحقیق کیفی: مجموعه فعالیت هایی چون مطالعه، مشاهده، مصاحبه و شرکت گسترده در فعالیت های پژوهشی، که هرکدام به نحوی محقق را در کسب اطالعات دست اول درباره موضوع مورد تحقیق یاری می دهند. تفسیری تاریخی: راهبردی در تحقیق است که با استناد به تاریخ گذشته به تبیین موضوعات می پردازد. به همراه مطالعات کتابخانه ای به تبیین نمود معماری ارگانیک در کالبد و پالن آثار مذکور بپردازد. به دلیل ماشینی شدن زندگی در دوران مدرنیسم و افزایش اهمیت توجه به طبیعت، که پیوندی عمیق با روح انسان برقرار میسازد، در این مقاله به بررسی معماری ارگانیک پرداخته شده است. معماری ارگانیک، هنر همزیستی بناها با طبیعت است، جایی که طراحی بهطور طبیعی با محیط اطراف پیوند خورده و ساختمانها به گونهای طراحی میشوند که گویی از دل طبیعت برخاسته اند.

معماری اقلیمی اصطالحی است که از گذشته تاکنون به عنوان یک امر کلی در ساختارهای سنتی ایران مطرح است و عواملی نظیر آب و هوا، زاویه تابش خورشید، عرض جغرافیایی، شدت جریان و جهت بادهای فصلی، وجود آب، رطوبت، ارتفاع از سطح دریا و ناهمواری های سطح زمین را شامل میشود که تاثیر مستقیمی بر شرایط اقلیمی یک منطقه دارد. در معماری گذشته، فرم تابع اقلیم بوده است یعنی در هر اقلیم، فرم ساختمان پیرو مصالح و مواد موجود در محیط است و شیوه ساخت بنا برای بهترین پایداری در فصول گوناگون حائز اهمیت بوده است. امکان تشریح معماری اقلیمی با ارزیابی یک اثر شاخص از هر اقلیم در هاله ای از ابهام است. در پژوهش کیفی حاضر که با رویکرد توصیفی-تحلیلی و ابزار مطالعات کتابخانه ای، مشاهدات میدانی و اسناد تاریخی به تحقق میپیوندد، به تشریح بنای واجد اهمیت هر اقلیم و استخراج عناصر ساختاری منحصر به فرد و متغیر با شرایط منطقه ای میپردازد زیرا که عجین با جنبه های فرهنگ و اقتصاد پیرامون خود است و موجب آسایش انسان در آن اقلیم با حداقل مصرف انرژی میشود. هدف از پژوهش حاضر، دستیابی به تعریف مناسب از معماری اقلیمی با تحلیل و بررسی بناهای برجسته از هر چهار اقلیم ایران میباشد. یافته های پژوهش نشان میدهند که یکی از مهمترین معیارهای طراحی کالبد، ساختار، سازه، نوع بام، پی، حیاط، اندرونی و بیرونی، پالن، مصالح و تزئینات در یک بنای سنتی توجه به شرایط جوی و آب و هوایی مناطق مختلف است. توجه تمام و کمال طرح و طراح در معماری سنتی اقلیم چهارگانه ایران، حاکی از آگاهی معماران گذشته به اصول معماری اقلیمی بوده است پس به همین سبب با بررسی عناصر معماری گوناگون بناهای شاخص هر اقلیم میتوان به تعریف جامعی از معماری اقلیمی رسید.

در پایان قرن بیست، پایداری و سبک معماریپایدار، به منظور جبران آسیبهای ناشی از انقلاب صنعتی و تخریب بیرویه زیستبوم کرهزمین، مطرح شد. امروزه این سبک به یک اصل بنیادین در کشورهای پیشرفته، همچون الگویی به منظور طراحی و اجرا بدل شده است تا از تخریب بیشتر محیطزیست و هدر رفت منابع انرژی، جلوگیری شود تا بتوان در نهایت اکوسیستم و منابع انرژی را برای نسل آینده حفظ کرد و از آن بهره برد. اینکه آیا میتوان به ویژگیه ای پایداری با بررسی نمونه های شاخصی که در راستای اهداف و آرمانهای این سبک گام برداشته اند، دست یافت، برای این پژوهش در هاله ای از ابهام است. تلاش میشود در این مقاله با روش کیفی و رویکرد توصیفی-تحلیلی به معرفی و ارزیابی معماری پایدار پرداخته شود. مفهوم پایداری به این دلیل حائز اهمیت است که میتوان راه حل بحرانهای زیست محیطی را در آن کاوید. در پژوهش پیش رو با بررسی آثار شناخته شده ی اروپا و آمریکا در معماری پایدار، ابعاد و اصول معماری پایدار ارزیابی میشود. نتایج تحقیق نشان میدهد چنانچه توسعه پایدار و معماریپایدار در گستره جهانی فراگیرتر شوند، میتوان به اتکای آن گامی مثبت در راستای حفظ منابع طبیعی برداشت.

اکسپو رویدادی است که به مدت دو قرن با هدف نمایش فرهنگ، هویت، قدرت صنعت و تکنولوژی کشورهای جهان برپا شده و منظری نو، در ارتباط با نیازها و خطراتی که ملت ها را مورد تهدید قرار داده، ارائه می دهد. این رویداد جهانی که بسیار حائز اهمیت است، بستری مساعد را برای کشورهای غنی همچون ایران فراهم آورده تا دستاوردهای تاریخی و هنری خود را به نمایش همگان بگذارد. پژوهش حاضر که از نوع کیفی-قیاسی با رویکردی توصیفی-تحلیلی و با استناد به منابع معتبر کتابخانه ای تهیه شده، بر آن است که میزان بهره گیری معماری هویت گرا در طراحی غرفه های اکسپو ایران در سه دوره مذکور را مورد ارزیابی قرار می دهد. با وجود فصل مشترک میان هویت معماری و فرهنگ و همچنین ارتباط جدایی ناپذیر آنها، هنوز درک صحیح و جامعی از تجلی هویت ملی و فرهنگی در طراحی غرفه های اکسپو وجود ندارد. هدف از این مطالعه یادآوری اهمیت هویت معماری ایران در عرصه نمایشگاهی و به اثبات رساندن آن در مقیاس بین المللی می باشد. در نتیجه ی این پژوهش، به مواردی کلیدی دستیافته میشود که طراحان را در این امر یاری داده و منجر به ارتقا سطح کیفی طراحی و اجرای غرفه های ایران در اکسپو خواهد شد.