فهرست مطالب

ره آورد نور - سال بیست و سوم شماره 88 (پیاپی 105، پاییز 1403)

فصلنامه ره آورد نور
سال بیست و سوم شماره 88 (پیاپی 105، پاییز 1403)

  • تاریخ انتشار: 1403/09/24
  • تعداد عناوین: 7
|
  • مصطفی علیمرادی صفحه 2

    هوش مصنوعی که امروزه رواج گسترده ای در میان همه اقشار مختلف افراد جامعه یافته و در همه زمینه ها مورد استفاده قرار می گیرد، گرچه نتایج بسیار جذاب و حیرت انگیز ارائه می دهد، هنوز نمی تواند در نمونه های حساس جایگزین انسان قرار گیرد. این امر، به ویژه در حوزه کارهای پژوهشی، بسیار صادق است و هوش مصنوعی، هنوز قادر نیست همه چرخه پژوهش را به تنهایی و بدون نظارت عامل انسانی به انجام برساند. در باب مطالعات حدیث که برای مسلمانان بسیار بااهمیت و حساس است و نتایج پژوهش ها به اتقان خیلی زیاد نیاز دارد، استفاده از هوش مصنوعی مستلزم دقت و وسواس بسیار خواهد بود.
    در این نوشته، تلاش خواهد شد بدون سپردن همه امور مطالعات حدیثی به هوش مصنوعی، استفاده هایی که ممکن است برای این کار در اختیار پژوهشگران حدیثی باشد تا از طریق آن سرعت، دقت و گستره مطالعات آنها افزایش یابد، معرفی گردد و با روش کتابخانه ای و از طریق مرور آثار و پژوهش های انجام گرفته در این زمینه، راهکارها و مهارت های استفاده از دستیارهای هوشمند و انتخاب بهترین ابزارها برای انجام این مطالعات به تفصیل بیان شود.
    این پژوهش، از دو منظر به موضوع مقاله می پردازد: یکی، استفاده از الگوریتم ها و فناوری های هوش مصنوعی در مطالعات حدیث که ضمن مرور پیشینه استفاده از هوش مصنوعی در علوم اسلامی، به معرفی روش های نوین پردازش زبان طبیعی و یادگیری ماشین در حوزه مطالعات حدیثی می پردازد و دوم، به استفاده از دستیارهای هوشمند و بازوهای گفت وگو در مطالعات حدیثی پرداخته و چشم اندازهای آینده هر دو حوزه را ترسیم می کند.

    کلیدواژگان: مطالعات حدیثی، هوش مصنوعی مولد، اعتبارسنجی خودکار احادیث، استخراج خودکار حدیث از متن، ارزیابی خودکار صحت سند حدیث، ترجمه خودکار حدیث
  • آموزش و پژوهش های فناورانه / گفت وگو با حجت الاسلام والمسلمین حامد مقیسه مدیر اداره ارتباطات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
    صفحه 13

    سازمان آموزش کامپیوتر نور در سال 1368ش به منظور آموزش علوم کامپیوتر و مباحث مربوط به فناوری اطلاعات به کلیه اقشار جامعه، به خصوص طلاب حوزه های علمیه، تاسیس شد. این سازمان از بدو امر، با گزینش مهندسان خبره و افراد مجرب، در زمینه آموزش رایانه، توانست گام های بسیار مثبت و بلندی بردارد؛ به طوری که در عرض چند سال، شهرت آن به کل استان قم رسید و چندی بعد در کل کشور، زبان زد طلاب محترم گردید.
    این سازمان با توجه به حمایتی که از طرف دفتر مقام معظم رهبری می شد، در مدت بیش از دو دهه فعالیت آموزشی، توانست سه میلیون نفرساعت آموزش دوره های مختلف نرم افزاری و سخت افزاری کامپیوتر داشته باشد. با توجه به حضور سازمان های آموزشی متعدد در سطح استان و همچنین گسترش فرهنگ استفاده از رایانه در مقوله تحقیق و پژوهش اسلامی در میان طلاب و محققان، ادامه خدمات آموزشی، به سایر آموزشگاه ها محول گردید و سازمان آموزش نور، از شهریورماه سال 1390ش، منحل گردید. از آنجا که استفاده بهینه و کامل از امکانات محصولات نرم افزاری و وبی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نیاز به آموزش دارد، واحد آموزش محصولات نور در مرکز تاسیس شد و مشغول به فعالیت گردید.
    آنچه در ذیل می خوانید، گفت وگویی است که جهت آشنایی بیشتر خوانندگان محترم با این واحد آموزشی در مرکز نور، تهیه و تنظیم شده است.

  • بررسی نرم افزارهای قرآنی نور / در آستانه ورود به ماه مبارک رمضان
    علی خانی صفحه 23

    با پیشرفت فناوری و ظهور دستگاه های هوشمند، استفاده از نرم افزارهای قرآنی به یکی از راه های موثر در ترویج و فراگیری آموزه های قرآن کریم تبدیل شده است. این نرم افزارها، نه تنها دسترسی آسان به متن و تفسیر آیات الهی را فراهم می کنند، بلکه ابزارهای مختلفی برای آموزش و مطالعه این کتاب آسمانی به کاربران ارائه می دهند. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، بیش از سه دهه است که در راستای تولید کتابخانه های دیجیتال اسلامی همت گماشته و تاکنون تولیدات فاخر و ارزنده ای را تقدیم جامعه علم و پژوهش نموده است؛ از جمله می توان به محصولات قرآن محور اشاره کرد که علاقه مندان و مخاطبان بسیاری را جذب خود ساخته است.
    این نوشتار در سه محور: نرم افزار، وبگاه و اپلیکیشن موبایلی، به اختصار به بررسی محصولات قرآنی این مرکز مبادرت ورزیده و به واکاوی ویژگی ها و قابلیت های این دست تولیدات ارزشمند می پردازد.

  • محمدمصطفی حسینی صفحه 34

    این مقاله، به بررسی نقش و کاربرد ابزارهای هوش مصنوعی در مراحل مختلف پژوهش در حوزه علوم اسلامی می پردازد. با توجه به حجم گسترده منابع و پیچیدگی های موجود در تحلیل متون دینی، استفاده از هوش مصنوعی می تواند افق های جدیدی را پیش روی پژوهشگران این عرصه بگشاید. در این نوشتار، ضمن بررسی مزایا و چالش های مرتبط با این فناوری، ملاحظات اخلاقی استفاده از آن نیز مورد توجه قرار گرفته است. هدف اصلی مقاله، ارائه راهنمایی جامع برای پژوهشگران علوم اسلامی به منظور بهره گیری بهینه از ظرفیت های هوش مصنوعی در جهت ارتقاء کیفیت و تسریع فرایندهای پژوهشی است.

    کلیدواژگان: هوش مصنوعی، علوم اسلامی، پژوهش اسلامی، ابزارهای هوش مصنوعی، کاربردهای هوش مصنوعی
  • مرکز نور، احیاگر آثار مفاخر و بزرگان اسلامی / گزارشی از آیین رونمایی نرم افزار «مجموعه آثار علامه مجاهد آیت الله العظمی سید عبدالحسین لاری»
    صفحه 49

    بزرگداشت شخصیت های بزرگ اسلامی و حفظ میراث ارزشمند ایشان، یکی از رسالت های مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) است. در همین راستا، پس از برگزاری همایش «مرجعیت شیعه، حکمرانی و تمدن اسلامی؛ با محوریت واکاوی اندیشه های مرحوم آیت الله العظمی سید عبدالحسین نجفی لاری» در 19 اردیبهشت ماه، مجموعه آثار و تالیفات این عالم بزرگ، در قالب نرم افزار تولید شد و در اختیار علاقه مندان و محققان رشته های مختلف علوم اسلامی قرار گرفت.
    آیین رونمایی از این نرم افزار، شنبه 14 مهرماه 1403، با حضور حجت الاسلام والمسلمین دکتر ابراهیم کلانتری، تولیت آستان مقدس احمدی و محمدی(علیهماالسلام) و آیت الله لطف الله دژکام، نماینده ولی فقیه در استان فارس و امام جمعه شیراز، و حجت الاسلام والمسلمین دکتر محمدحسین بهرامی، رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، در سالن شهید آیت الله دستغیب در حرم مطهر شاهچراغ برگزار شد.
    گفتنی است، نرم افزار «مجموعه آثار علامه مجاهد آیت الله العظمی سید عبدالحسین لاری»، شامل متن 12 عنوان در 15 جلد کتاب از آثار علامه و دیگر آثار مرتبط با ایشان، در موضوع: اصول فقه، فقه اسلامی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی است. کتاب های: تقریرات فی اصول الفقه، التعلیقه علی فرائد الاصول، التعلیقه علی ریاض المسائل، حاشیه المکاسب، مجموعه رسائل، مجموعه مقالات، معارف السلمانی بمراتب خلفاء الرحمانی، ولایت فقیه (سیری در افکار و مبارزات آیت الله سید عبدالحسین لاری)، مشروطه مشروعه، اسناد و مکاتبات آیت الله سید عبدالحسین لاری، امانتدار پیامبران (نقش آیت الله سید عبدالحسین لاری در مبارزات اسلامی قرن اخیر) و مهاجر إلی الله (سیری در زندگی نامه آیت الله سید عبدالحسین لاری)، از منابع مهمی است که در این کتابخانه دیجیتالی آمده است.
    بهره مندی از موتور جست وجوی پیشرفته نور با قابلیت های اولویت دهی پیشرفته به پاسخ ها، پالایش نتایج جست وجو بر اساس: کتاب، موضوعات، پدیدآور و زبان، انعطاف در برابر پیشوند و پسوند کلمات، محدودکردن جست وجو به آیات، روایات و اشعار موجود در متون، امکان ایجاد میز پژوهشی جهت انجام و ثبت پژوهش های کاربر، ارتباط واژگان متن با چند دوره لغت نامه به همراه قابلیت جست وجو و دسته بندی مبتنی بر ریشه، از امکانات فنی و تحقیقاتی این نرم افزار ارزشمند محسوب می شود.
    گزارشی که در ذیل می آید، نگاهی است گذرا به آنچه در این آیین رونمایی مطرح گردید که امید است مورد استفاده علاقه مندان قرار گیرد.

  • فریدون سبحانی صفحه 56

    هدف این نوشتار، بیان محتوا و قابلیت های پژوهشی نرم افزار «کتابخانه کتب مرجع - نسخه2» است که روز پنج شنبه هشتم آذرماه 1403 در مرکز نور رونمایی شد.
    کتابخانه کتب مرجع نسخه دوم، در موضوع ارائه کتاب های مرجع در علوم اسلامی می باشد. نسخه یک این برنامه، به نام «فرهنگ اصطلاحات علوم» انتشار یافته بود. چون در نظر داشتیم، کتب مرجع به ترتیب، دسته دسته تولید شود، به همین جهت، ایده نسخه یک آن، سال 1390 مطرح گردید و خرید کتاب و مقدمات آن نیز انجام شد. در سال 1394، محصولی به نام «فرهنگ اصطلاحات علوم» تولید شد که حاوی 97 عنوان در 157 جلد کتاب بود و اکثر قریب به اتفاق آن منابع، در نسخه جدید هم موجود است.
    با توجه به تاخیرافتادن تولید نسخه جدید، تصمیم گرفتیم نسخه جدید، مجموعه انواع کتب مرجع را در بر داشته باشد. بدین جهت، نام آن را به «کتابخانه کتب مرجع» تغییر دادیم.

  • مرکز نور، پیشرو در تولید محتواهای دیجیتال / گزارش آیین رونمایی نرم افزار «کتابخانه کتب مرجع - نسخه2»
    صفحه 68

    مراسم رونمایی از نرم افزار «کتابخانه کتب مرجع - نسخه دوم» در روز پنج شنبه، هشتم آذر 1403 در سالن اجتماعات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، با حضور جمعی از طلاب، فضلا و پژوهشگران حوزه متون مرجع و برخی مسئولان مراکز فرهنگی و پژوهشی، در قم برگزار شد.
    در این جلسه، ابتدا جناب حجت الاسلام والمسلمین فریدون سبحانی، مسئول پروژه کتابخانه کتب مرجع، در سخنان کوتاهی به انگیزه ها و اهداف تولید نرم افزار کتابخانه کتب مرجع پرداخت و منابع مورد استفاده در برنامه و فرایند تولید آن را توضیح داد.
    در ادامه، جناب حجت الاسلام والمسلمین بهرامی، رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، با اشاره به دستاوردهای مرکز نور، به مهم ترین محصولات و تولیدات این مرکز در سکوهای رومیزی، موبایلی و وب اشاره کرد و همچنین، به برنامه ها و محصولات در حال توسعه نیز پرداخت.
    سخنران ویژه اول این مراسم، جناب آقای دکتر غلامرضا امیرخانی، رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، با تاکید بر اهمیت کتب مرجع در تحقیقات و پژوهش ها، به لزوم استفاده بهینه از ظرفیت های فراهم شده به واسطه دیجیتالی شدن منابع اشاره نمود و خاطرنشان کرد که توجه به آسیب های احتمالی ناشی از فضای مجازی نیز ضروری است.
    سخنران ویژه دوم، جناب حجت الاسلام والمسلمین آقای رسول جعفریان، با تحسین تلاش های مرکز نور برای تسهیل دسترسی به منابع و متون و میراث علمی در حوزه علوم اسلامی، به بیان برخی چالش های موجود پیش روی محققان در استفاده از منابع دیجیتال و موانع بهره برداری بهینه از فناوری های نوین پرداخت. در پایان این جلسه، با حضور مهمانان ویژه، از نرم افزار «کتابخانه کتب مرجع - نسخه2» رونمایی شد.