نشریه پژوهش در هنر و علوم انسانی
پیاپی 71 (آبان 1403)

عتقاد به نیروهای ماورایی در دوره های متمادی در میان اقوام مختلف بویژه ترکمنان وجود داشته است. استفاده از اشکال و تصاویر در جهت رفع بالیا و مشکالت از دیرباز به جهت ارزش و قدرت آیینی و اعتقادیشان، کمکم وارد هنرهای دستی گوناگون این اقوام نیز شده است. نقوش مرتبط با حرز و تعویذ بر روی ابزارآالت کاربردی زندگی ترکمنان، از جمله ارزشمندترین دستاوردهای ایشان در حوزه هنرهای کاربردی میباشد. قابلیتهای باوری ویژه آنها باعث شده است که آثار مختلف شامل وسایل کاربردی و یا ابزارآالت با نقوش پر رمز و رازشان عالوه بر جنبه تزیینی و کاربردی، رسانهای برای انتقال پیام و ارزشهای ثبت شده محسوب می شوند و از این طریق آنها را به هنر پیوند داده است. کارکرد هنری حرزها و تعویذها محصول کنش ارتباطی میان مخاطب و این نقوش است که به صورتی کامال روان شناختی بر روح و روان فرد استفاده کننده اثرگذار است. این پژوهش از نوع کیفی و توسعهای، روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و شیوه گردآوری داده ها کتابخانهای است. از آنچه که از طریق تحلیل بدست آمده این نتایج حاصل شده است که باورها که بخش مهمی از فرهنگ این قوم را شکل میدهد به واسطه آثار هنری به ویژه دستبافته ها نقش مهمی در بازتاب درونیات و تمنیات بافندگان ترکمن دارد. از اینرو نقوش مرتبط با حرز و تعویذ برای بافنده ذهنیباف ترکمن دارای مفهوم معنوی بوده و جدای از کارکرد زیبایی، به عنوان محافظ، منعکس کننده آمال، آرزوها و خواسته هایشان بوده است. از اینرو میتوان بیان داشت که جنبه معناشناختی و نمادین نقوش در این آثار بر ابعاد زیباشناختی و کارکردی، برتری دارد

سفال ایران عالوهبر کاربرد آن، امینترین راوی از دیار کهن و تبلور فرهنگ و باور مردم به شمار میرود. یکی از مهمترین و معروفترین مراکز سفالگری در قرنهای چهار و پنج ه.ق، ساری است که به سفال روستایی نیز شهرت دارد و از جنس خاک رس با پوششی از گالبه ساخته میشود. از لحاظ فرم اغلب آثار سفالی ساری به صورت بشقاب و کاسه میباشد که بیشتر نقشهای آن را پرندگان تشکیل میدهند که با دیگر نقوش گیاهی و تجریدی همراه شده و به صورت طراحی نقوش رنگارنگ روی زمینه سفید نقشاندازی شدهاند. هدف از این مقاله مطالعه نقوش روی سفالینه های ساری قرون 4-5 ه.ق در راستای پاسخ به این پرسش میباشد که سفالهای ساری قرون 4-5 ه.ق از چه ویژگیهای بصری برخوردار هستند و چه نقوش و نمادهایی روی این سفالینه ها به کار رفته است؟ روش تحقیق حاضر توصیفی-تحلیلی بوده و اطالعات و داده های آن به شیوه کتابخانهای و اینترنتی جمع آوری شده است. نتایج نشان میدهد پرنده بر روی سفالهای ساری قرون 4-5 ه.ق به عنوان نقشی اصلی و محوری وجود داشته و نقش طوطی، خروس، هدهد، کبوتر و جوجه از پرکاربردترین نقوش بوده است و اغلب آنها از رنگ سیاه، سفید و عسلی بهرهمند هستند.

پژوهش حاضر با تکیه بر رویکرد نشانه شناسانه روالن بارت و بهره گیری از نظریه سیاست حافظه تالش میکند تا برساختی از دهه 60 در سینمای کمدی دهه چهارم  انقلاب اسلامی ایران را مورد بررسی قرار دهد. در این راستا، با تمرکز بر فیلم سینمایی نهنگ عنبر 1 و نهنگ عنبر :2 سلکشن رویان به عنوان فیلمی خصیصه نما از سینمای کمدی دهه چهارم انقلاب اسلامی ایران سکانس های دلالت مند این فیلم را به عنوان واحد تحلیل در نظر گرفته و هر سکانس را از منظر رویکرد نشانه شناسی و پارادایم نظری سیاست حافظه مورد تحلیل قرار داده است. یافته های تحلیل نشان میدهد که سینمای کمدی دهه چهارم که دهه 60 را برساخت میکند تالش دارد تا گروه های اجتماعی را که پیش از این در دیگر فیلم های بروز پیدا نکرده و به حاشیه رانده شدهاند را مرکز توجه خود قرار دهد. همچنین بخشی از حافظه های مقاومتی عامه مردم در این فیلمها به نمایش در آمده است و پادگفتمان های متفاوتی از دهه 60 را ارائه میدهد به گونه ای که برساخت این موضوعات باعث شده است فیلم های سینمایی نهنگ عنبر 1 و 2 مورد اقبال عمومی واقع شده و حتی در زمان خود جز پرفروش ترین فیلمهای سینمایی ایران نام بگیرند.

گرافیک در معنای لغوی به معنی ترسیم و نگارش است. بر همین اساس هنر گرافیک هنری است که نگاشتن و ترسیم کردن از ارکان اصلی آن است. از نظر ردهبندی نیز، هنر گرافیک شاخهای از هنر گرافیک به شمار میرود. در سده های پیشین قبل از آن که صنعت چاپ و چاپگری اختراع شود، هنر گرافیک با نقاشی و خوشنویسی مرزهای مشترکی داشته است و به طور عمده در هنر کتاب آرایی متجلی میگردید)استوار، 1332(. در عصر حاضر صنعت گردشگری یکی از مهم ترین و پرسودترین صنایع در میان جامعه بشری در سراسر جهان است. این صنعت به جهت فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نقش موثری در جهت بازدهی و توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها و شهرها دارند. گسترش و توسعه گردشگری نیاز به داشتن زیرساختها و جاذبه های گردشگری دارد. شهر بروجرد نیز دارای جاذبه های گردشگری چون منابع طبیعی، تاریخی، زیارتی، اجتماعی و فرهنگی است. اماکن گردشگری تاریخی و یادمانی آن را سکونتگاه های باستانی، بناهای تاریخی و یادمان های هنری تشکیل میدهد. در دوره های مختلف در حوزه گرافیک محیطی فعالیت های بسیاری صورت گرفته است اما با این حال هنوز نتوانسته به طور قابل توجهی از عناصر گرافیک محیطی در توسعه اقتصادی و فرهنگی استفاده کند.

تذهیب در هر دورهای از ویژگی های خاصی برخوردار بوده، بهطوریکه رشد نقش مایه های ختایی و اسلیمی در پی اسالم- آوری و قرآننگاری انکارناپذیر است. هدف اصلی پژوهش حاضر مطالعه تداوم و سیر تحول عناصر بصری و نقشمایه های تذهیب در دوران سلجوقی، خوارزمشاهی و ایلخانی است تا به این سوال که سیر تحول و تداوم نقش مایه های تذهیب در دوره های مذکور چگونه است؟ پاسخ دهد. در این راستا اطلاعات و داده ها از طریق منابع کتابخانه ای و اینترنتی گردآوری شده و با تمرکز بر عناصر تذهیب، سه اثر با روش توصیفی-تحلیلی مورد مطالعه قرار گرفته است. نتایج پژوهش پس از تحلیل و بررسی تذهیب متعلق به دوران سلجوقی، خوارزمشاهی و ایلخانی نشان داد که تذهیب در این دوران، در پی قرآننگاری های بسیار، دچار تغییر و تحول شده است. نقشمایه های تذهیب دوره سلجوقی ساده و بهدور از پیچیدگی است. تزیینات تذهیب در دوران خوارزمشاهی بیشتر از دوره پیش بوده و در اثر تذهیب باقیمانده از دوره ایلخانی بیشترین میزان پیشرفت در این زمینه در میان تذهیب های این سه دوره وجود دارد. همگام با پیچیده تر شدن نقوش تذهیب، استفاده هوشمندانه از رنگ های متعدد، دلیل اصلی تفاوت تذهیب هر دوره با دوره های پیشین است. با وجود اینکه جدول کشی پایه اصلی تذهیب در سه دوره نامبرده است، نقش مایه های اسلیمی بیشترین رشد را در دوران خوارزمشاهی تجربه کرده و نقش مایه های ختایی در دوره ایلخانی میدرخشند. ساختار کلی این آثار تقریبا یکسان است.

غزنویان از اواخر سده چهارم حکومتی را تشکیل دادند که آثار معماری نفیسی از آن دوره بر جای مانده است. یکی از این آثار کاخ بنای تشریفاتی لشکری بازار بوده که تزئیناتی فاخر و شایان توجه دارد. در این بنا از آرایه های معماری گچبری، کاشیکاری، دیوارنگاه، آجرکاری و سنگ مرمر استفاده شده است. دیوارنگاره های این بنا جزو معدود دیوارنگاه هایی است که در قرون اولیه بعد از اسالم اجرا شده و از اینرو شناخت ویژگی ها و کسب آگاهی بیشتر از آن اهمیت دارد. متاسفانه در مورد معماری تشریفاتی دوره غزنویان پژوهش های محدودی انجام شده و شناخت هرچه بیشتر هنر این دوران باعث می شود تا بخش های تاریک آن بیش از پیش روشن شود. این پژوهش در پی نیل به پاسخ این پرسش است که: دیوارنگاره های کاخ لشکری بازار شامل چه اجزایی است و چه ویژگی هایی دارد؟ لذا اطلاعات و داده ها از طریق منابع کتابخانه ای و اسنادی گردآوری شده و به روش توصیفی-تحلیلی مورد تحقیق واقع شده است. نتایج مستخرج از این پژوهش نشان داد که در این دیوارنگاره ها نقوش انسانی، جانوری، گیاهی و هندسی وجود داشته و از رنگهای قرمز، سیاه،زرد، آبی و گالبی بیشترین استفاده شده است. ترکیب بندی کلی پیکره ها نیز تحت تاثیر فرهنگ ایران، هند و نیز دوران قبل از اسلام است.

فرهنگ نقش غیر قابل انکار پذیری در طراحی مسکن دارد همین طور به نقش معماری، به عنوان یک هنر بصری، که کالبدی عینی برای تجلی فرهنگ است و هویت به عنوان یکی از راه های ارتباط بین انسان و مکان از طریق فرهنگ، سابقه تاریخی، خاطرات جمعی، نوع و ماهیت فناوری ساخت، عملکردها، نشانه ها، فرم ها و نمادهای شهری و ویژگی های بصری و کالبدی ادراک می گردد. هدف از این پژوهش بررسی عوامل موثر فرهنگی بر هویت معماری بومی مازندران می باشد.و با توجه به اینکه هر بنایی به عنوان جزئی از فرهنگ معماری وظیفه عینیت بخشیدن یک اندیشه ذهنی از روی فرم ظاهر است بلکه میتواند نمودی برای سنجش فرهنگ باشد. به همین منظور روستای کندلوس در استان مازندران به عنوان نمونه موردی انتخاب شد.روش تحقیق در پژوهش حاضر از نوع توصیفی-تحلیلی میباشد.روش تحلیل آن با استفاده از نرمافزار spss نسخه 10 انجام شد. نتایج نشان میدهد عوامل فرهنگی نقش موثری در تغییر بافت بومی معماری منطقه داشته است، بیشترین تاثیر را دانستنی ها و دانش روز و کمترین آن مربوط به قوانین میباشد.

بررسی چگونگی وضعیت زنان در فرهنگ و جامعه ایرانی یکی از موضوعات جالب توجه پژوهشگران حوزه علوم اجتماعی به شمار می رود یکی از منابعی که میتوانند ما را در شناخت هر چه بهتر نقش زنان در حیات اجتماعی ایرانیان یاری کند سفرنامه ها هستند سفرنامه سیاحان در ایران از منابع ارزشمندی به شمار میروند و حاوی مطالب در خور توجهی در رابطه با ویژگیهای هویتی زنان ایرانی هستند. پوشاک نمایشگر آداب و عادات مردمان یک جامعه است و از طریق ویژگی های موجود در خود، میتواند با انسان ها ارتباط برقرار کند. نوع پوشش بانوان، نحوه حضور آنان در عرصه های فرهنگی و فعالیتهای اجتماعی را برمی تاباند. در این مقاله به بررسی پوشاک زنان جنوب ایران در دوره قاجار در سفرنامه سیاحان پرداخته شده است. منابع تحقیق از راه مطالعه در کتابخانه تامین شده است. نتایج حاصل از این مقاله، بررسی لباس بانوان قاجار را در دو محور اندرونی و بیرونی نشان میدهد. وقوع تحوالت همه جانبه در اروپا در دوره قاجار و سفرهای ناصرالدین شاه به فرنگ و ارتباط ایران با غرب، آغازگر چالش هایی برای پوشاک بانوان قاجار شد.

هایدگر در کتاب هستی و زمان طرح اعاده پرسش از هستی را بر پیش فهم دازاین از هستی استوار میکند. حال مسئله اینجاست که این پیش فهم چیست و از کجا آمده است؟ به نظر میرسد این پیش فهم مطابق با متعلقات آگاهی در پدیدارشناسی هوسرل است با این تفاوت که هوسرل به ذات و هایدگر به هستی میاندیشد. در این مقاله سعی خواهد شد که با نظر به مبانی پدیدارشناسی هوسرل و نفوذ آن به اندیشه هایدگر به تامل و تعمق بیشتر در مورد مسئله ی مذکور پرداخته شود.

انقلاب اسلامی به عنوان مهمترین مولفه فرهنگ عمومی کشور وقتی در ساحت هنر خود را بازنمایی میکند باید ابهت و در عین حال تواضع خود را به تصویر بکشد. صنایع فرهنگی و خالق به عنوان محمل بروز هنری، قابلترین منشوری است که نور این انقلاب اسلامی را در معنابخشی به زندگی، در تنوع رنگی و تکثر فرمی به چشم و قلب مخاطبان ارائه میدهد. جشنواره های هنری فجر انقالب اسالمی شان فرهنگی انقلاب را نمایندگی میکنند و به همین دلیل باید متعهد به مبانی هنری انقلاب باشند. روش تحقیق حاضر بر مبنای تحلیل محتوای کیفی است و با استفاده از مطالعات کتابخانه ای، مشاهدات میدانی و مصاحبه های مکرر ثبت شده است. مهمترین محصول مطالعه نیز، ارائه یک مدلی تحلیلی برای کارکردگرایی صنایع فرهنگی و خالق و یک پیشنهاد ساختاری برای ساماندهی و بهینه سازی برگزاری فرایند جشنواره در مقیاس انقلاب اسلامی است که بتواند منشا اثر خیری در تثبیت و ارتقای این انقلاب در سطح ملی و بین المللی قرار گیرد.

پیشرفت فناوری، فعالیتهای یاددهی- یادگیری را از حالت سنتی و منفعل، به یادگیری فعال و تلفیقی تغییرداده است. با انفجار ویدیوها و دیگر رسانه های تصویری در اینترنت، دانشآموزان باید قادر باشند فایل های تصویری بسازند تا با همسالان خود به اشتراک بگذارند. معلمان نیز باید تولید محتوای ویدئویی، نرم افزارهای تصویری و نمایشی را آموزش دهند و برای دانش آموزان فرصت گرفتن بازخورد نیز فراهم کنند. تکنولوژی باید یکی از عناصر کلاس درس به حساب آید. این پژوهش با هدف مقایسه اثر راهبرد فراشناختی و آموزش معکوس خودشکوفایی دانش آموزان)مطالعه موردی دبستان شیخ مرتضی انصاری(و ارائه راهکارهای عملیاتی انجام شد. روش پژوهش ازنظر هدف کاربردی و ازنظر روش جمع آوری داده ها، نیمه آزمایشی از نوع پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری کلیه دانش آموزان دبستان دخترانه شیخ مرتضی انصاری واقع در منطقه 14 تهران در سال 1304 بودند که طبق مالک های ورود شامل مدرک تحصیلی والدین دیپلم به باال، دامنه سنی 0 تا 10 سال و معدل 19 و پایین تر در نیمسال اول و مالک های خروج شامل عدم تمایل به شرکت در پژوهش بود. چون مقیاس اندازه گیری پیوسته وفرضیه های پژوهش دو دامنه است در سطح اطمینان 95 %طبق فرمول کوکران، حجم نمونه 35 نفر بود. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه خودشکوفایی استفاده شد. متغیرمستقل)آموزش معکوس(بر روی گروه آزمایش اول و آموزش راهبردهای فراشناختی روی گروه آزمایش دوم اجرا شد و گروه کنترل به روش سنتی آموزش دیدند. در مرحله پس آزمون متغیر وابسته روی هر سه گروه آزمایش اول، آزمایش دوم و گروه کنترل اجرا و در مرحله پیگیری یعنی یک ماه پس از مرحله پس آزمون متغیرهای وابسته روی هر دو گروه آزمایشی اجرا شد. جهت تجزیه وتحلیل داده ها از آمار توصیفی و جهت آزمون فرضیه پژوهش از آمار استنباطی استفاده شد.