پژوهشنامه تبلیغ و ارتباطات دینی
پیاپی 2 (تابستان 1403)

کارآفرینی؛ یک شکل ویژه ای از نوآوری و پیاده سازی موفقیت آمیز ایده های خلاق است که برای ایجاد یک کسب وکارجدید و یا یک ابتکار جدید، در درون یک شغل به وجود می آید. هدف این پژوهش شناسایی نوآوری های عرصه فعالیت های فرهنگی گروه های جهادی از دیدگاه مقام معظم رهبری است که با روش تحلیل مضامین انجام شده است. پرسش اصلی این است که کارآفرینی فرهنگی گروه های جهادی باتوجه به منظومه فکری مقام معظم رهبری چیست؟ یافته ها، گویایی سه دسته مضمون پایه، سازمان دهنده و فراگیر در منظومه فکری رهبری است که برای گروه های جهادی، سبب کارآفرینی جدیدی در جذب سرمایه و ایجاد رقابت در کارهای فرهنگی، شده است. مضامین فراگیر جذب سرمایه با چهار مضمون پیش سازمان دهنده: مسئولیت پذیری، خدمت گذاری، مدیریت اثرگذار در جذب سرمایه و مشارکت در کار جهادی تشکیل گردید و مضمون فراگیر نوآوری با سه مضمون پیش سازمان دهنده: حرکت در مسیر دست یافتنی ها، خلاقیت در کارهای موردنیاز و پیشرفت فعالیت های فرهنگی تنظیم گردید و مضمون فراگیر رقابتی، با سه مضمون پیش سازمان دهنده: فرصت محیطی، کیفیت و تمرکز بر زیرساخت های کسب وکار شکل گرفت. این مضامین می تواند، راه کارهای مناسبی در بین گروه هایی باشد که برای طبقات اجتماعی، موجب اشتغال و رونق اقتصادی در محیط زندگی گردد.

براساس اندیشه های آیت الله جوادی آملی و با استفاده از روش «تحلیل به مولفه های معنایی» در این مقاله الگوی ارتباط متعالی معلم با دانش آموزان مورد واکاوی قرارگرفته است. ایشان بر اساس جایگاه معلم و دانش آموز، بر این باورند که معلم با دو عنصر محوری «عقلانیت» و «صداقت» می تواند با دانش آموزان ارتباط مطلوب برقرار کند. عقلانیت در این الگو، اقتضا می کند که محتوای پیام ارتباطی معلم، علمی، یقینی، توحیدی، حق محور، صادق، مفید و متناسب با نیازهای دانش آموزان باشد. همچنین با توجه به مفهوم صداقت شایسته است معلم در نحوه ارائه پیام به دانش آموزان علاوه بر استفاده از علوم ادبی مثل فصاحت و بلاغت، اخلاق و ادب وحیانی را مراعات نماید یعنی در ارتباط با دانش آموزان ادب در گفتار، برخورد نرم، صبر بر ناملایمات و برخورد عادلانه داشته باشد و به تفاوت های فردی آن ها توجه کند و آن ها را به منزله فرزند خود تلقی کرد.

استاد مطهری درباره تبلیغ دینی بیان خاصی دارند که متفاوت از سایرین است. هدف از این تحقیق نیز ارائه و برجسته سازی نظریه استاد مطهری در خصوص تبلیغ دینی روحانیت شیعه است. در کاوش اصل نظریه استاد مطهری از روش کتابخانه ای استفاده شده است ولی در تحلیل نظریه ایشان از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده شده است. در این تحقیق بیان شد که طبق نظریه استاد مطهری به جز پیامبران اولوالعزم که پیامبران تشریعی بودند، سایر پیامبران، صرفا رسالت تبلیغی داشتند و به اصطلاح ایشان پیامبران تبلیغی بودند، اما از زمان رسول خداn همان طور که رسالت تشریعی ختم می یابد، رسالت تبلیغی نیز به پایان رسیده است و این وظیفه به عهده علما گذاشته شده است. علت این امر: 1. رشد عقلی مردم 2. انضباط در ثبت وقایع تاریخی است.در نظریه ایشان امروزه علما باید پیام دین را نه تنها به گوش مردم، بلکه به عمق عقل و جان انسان ها برسانند و وسیله این کار نیز شرح صدر و حکمت است که در پیامبران تبلیغی اعطایی خداوندY بود اما در روحانیت شیعه اکتسابی خواهد بود. استاد مطهری بر پایه همین نظریه با استفاده از آیاتی که خطاب به پیامبران آمده شرایط و وظایف مبلغین را کشف کرده و درجاهای مختلف از کتاب های متعدد خود ذکر کرده که به اختصار در این مقاله آورده شده است.

عمل کرد تبلیغی علامه مصباح، ایشان را به یکی از چهره های ممتاز در مرزبانی از مرزهای اندیشه و ارزش های اسلامی تبدیل کرده است. رمز و راز موفقیت علامه مصباح در این مرزبانی قبل از هر چیز به روش شناسی ایشان در تبیین و تبلیغ دینی بازمی گردد. او با اتکاء بر روش شناسی بنیادین یا مبناگرایی دینی، در وجه ایجابی به تولید علوم دینی و در وجه سلبی به دفاع و نقد علوم غربی پرداخته است. آن چه در تمام این ابعاد، اعم از تولید، دفاع و نقد، قابل پیگیری است، حضور مرزبانی او با روش شناسی بنیادین است که از معرفت فلسفی شروع و پس از تبیین مباحث هستی شناختی، انسان شناختی، ارزش شناختی و معرفت شناسی به علوم انسانی اسلامی در ابعاد علوم سیاسی، جامعه شناسی، تربیت و تعلیم، اقتصاد، روانشناسی، حقوق و اخلاق می رسد و در نهایت به تولید، دفاع و نقد موضوعات و مسائل هر یک از این علوم می رسد. این بررسی با روش تحلیل مضمون و تا بهره گیری از اطلاعات کتابخانه ای به این سوال پاسخ داده است که روش شناسی علامه مصباح در عمل کرد تبلیغ دینی چیست؟ به عبارت دیگر علامه مصباح برای مرزبانی از اندیشه ها و ارزش های اسلامی از چه روشی بهره برده است؟

ارتباطات و یا تبلیغ سنتی به ارتباطاتی انسانی، شفاهی، چهره به چهره و بی واسطه فردی و گروهی اطلاق می شود، تبلیغ سنتی پیش از پیدایی وسایل ارتباطی جدید، تنها وسیله اطلاع رسانی، مبادله پیام ها و برقراری ارتباط بین افراد و گروه های مختلف اجتماعی بوده اند و جوامع انسانی نیز نیازهای اطلاعاتی را از طریق این شبکه برای عموم مردم که به نوعی برای آن ها به فرهنگ و عادت تبدیل شده بود تامین می نمودند. این توانمندی ارتباطات و یا تبلیغ سنتی را باید در ویژگی های آن جستجو کرد، در حقیقت باید تفاوت این ارتباط سنتی با ارتباطات نوین را از طریق رصد این ویژگی ها، ردیابی نمود؛ این تحقیق درواقع سعی دارد با بهره گیری از آثار ارزشمند بجای مانده از اندیشمندان این حوزه به روش توصیفی تحلیلی و نگاهی اجمالی به واقعیت عینی جوامع بشری؛ نشان دهد که علیرغم تغییرات فراوان در جوامع انسانی و اسلامی، این روش از ارتباطات و تبلیغ سنتی چگونه همچنان نقش فعال و موثری ایفا نموده و همچنان موردتوجه و عنایت اندیشمندان حوزه ارتباطات است؛ بنابراین تبلیغ سنتی، علیرغم گستردگی و پیچیده ترشدن جوامع انسانی، نه تنها کارکردهای موثر خود را از دست نداده است بلکه همچنان از نفوذ و اعتبار ویژه در جوامع انسانی برخوردار است، بدین جهت که به طبیعت انسانی و نیازهای عاطفی و معنوی او نزدیک تر است؛ این در حالی است که رسانه های مدرن علیرغم برخورداری از عقلانیت ابزاری، نه تنها بسیاری از نیازهای انسان را نادیده گرفته اند بلکه توان تامین این نوع نیازهای انسانی را نیز ندارند.

مدرنیته سبب شد انسان به اسباب و وسایل پیچیده تری برای آسایش در زندگی خویش دست یابد. این پیچیدگی ابزار، در جنگ های مدرن نیز سرایت کرد. جنگ رسانه ای، از اقسام جنگ مدرن است که حاصل اتاق فکر و مطالعات فراوانی است تا بتواند علاوه برجذب نیرو، جبهه مقابل را تحت تاثیر خویش قرار دهد. داعش از هنگام ظهورش در عراق و سوریه توانست با راه انداختن جنگ رسانه ای با سرعت بیشتری به فتح قلمرو، جذب مخاطب و نیرو بپردازد. گرچه امروزه داعش بسیار ضعیف شده است، اما غرب همیشه با سرمایه گذاری روی نیروهای افراطی سعی دارد چهره خشن از اسلام را دائما به نمایش بگذارد تا در جامعه پوچ گرای غربی کسی به اسلام متمایل نشود؛ بنابراین هرلحظه امکان دارد داعش، یا گروهی جدید، شبیه داعش، از سوی غرب و سلفی ها در مناطقی که زمینه پیدایش آن را دارد شکل گرفته و به حیات خویش ادامه دهد.  نوشتار حاضر بر آن است تا راه های مقابله با جنگ رسانه ای داعش را بر اساس آموزه های قرآنی موردبررسی قرار دهد. در این تحقیق، از روش «تفسیر استنطاقی» شهید صدر ره، بهره گرفتیم که نوعی روش تفسیر موضوعی قرآن کریم است و نیز سعی شده است از روش توصیفی- تحلیلی با بهره مندی از منابع کتابخانه ای استفاده شود. شناخت ابزار رسانه ای داعش برای مواجهه متناسب با آن، مقابله با راهبردهای داعش که شامل: ایجاد وحشت؛ ایجاد تفرقه؛ تطهیر خود و تکذیب اندیشه و عقاید دیگران؛ نفوذ؛ مدیریت احساسات و هیجانات جوانان؛ امتزاج حق و باطل؛ ادعای عدالت، ادعای رفاه است، از نتایج تحقیق حاضر است.

پائولو کوئلیو رمان نویس نامدار برزیلی است که افکار او به عنوان یکی از عرفان های نوظهور در ایران مطرح و آثار او از پرخواننده ترین کتاب های دهه های اخیر در سطح جهان است. کتاب های او به 56 زبان ترجمه شده و خوانندگان بی شمار او از 150 کشور، بافرهنگ ها و اعتقادات مختلف هستند. آثار او در ایران نیز در بین دانشجویان بیشترین خواننده را دارد تا جایی که کتاب کیمیاگر او یک بار پرفروش ترین کتاب سال در ایران شد؛ اما از منظر جامعه شناختی این سوال به ذهن می رسد که با توجه به نظام اسلامی ایران، چرا از آثار نویسندگانی مانند کوئلیو که دارای خاستگاه غیراسلامی است، در ایران استقبال می شود و چه عواملی باعث گسترش آثار کوئلیو در ایران شده است؟ در این مقاله با روش توصیفی تحلیلی، ابتدا با تکیه بر آمارهای موجود و با تحلیل ثانویه، میزان استقبال از آثار کوئلیو بررسی و سپس عوامل اثر گذار در گسترش آثار وی بررسی خواهد شد که از مهم ترین این عوامل، نقش نخبگان در ایجاد تغییرات اجتماعی است که با دو روش «تصمیم گیری» و «الگوسازی» صورت می گیرد. فعالیت گسترده ناشران و مترجمان او در ایران، سفر ده روزه او به ایران، حمایت های دولتی در دوران اصلاحات، استفاده تبلیغی از فضای مجازی نیز برخی از عوامل گسترش آثار کوئلیو در ایران است.