نشریه قرآنی کوثر
پیاپی 80 (پاییز 1403)

«امامت» از مهمترین واژگان کانونی در قرآن است. این واژه، نقش برجسته ای را در نظام  اعتقادی واخلاقی قرآن ایفا می کند. امامت، موضوعی قرآنی است و پژوهش در موضوعات قرآنی فی نفسه ضروری، پر اهمیت و ارزشمند است. از آنجا که آموزه امامت پیشینه دیرینه دارد،  و در امت اسلام، با پیشینه دیرینه و اهمیت فوق العاده اش، از زوایای گوناگون مورد اختلاف  است وجمع کثیری از متکلمان و مفسران شیعی به آن پرداخته اند واز آنجا که مقام امامت ،خواسته انبیاء عظام بوده است و نه تنها با حیات انسان در دنیا بلکه با حیات اخروی گره خورده   واز آنجا که امامت  یک بحث بین الادیانی است وخداوند امامت را برای حضرت ابراهیم، اسحاق و یعقوب قرار داد  و از بنی اسرائیل نیز جمعی را به مقام امامت نائل کرد  وهمچنین رسول خاتم(ص) را در عالی ترین رتبه امامت قرار داد و سپس این مقام را برای اهل البیت معصوم ایشان مقرر کرد. ونیز انبوهی از روایات به ویژه در مصادر شیعی از جایگاه ویژه و اوصاف و کارکردهای امامت صحبت می کند از این رو این  پژوهش  به  تلقی و درک از امامت،  مقام و جایگاه امام در دنیا و آخرت و ضرورت امامت برای مردم  پرداخته است. در مقاله اول  به راهبرد های«ضرورت امامت پژوهشی در قرآن»،«روش قرآن در بین اصول عقاید»،«جایگاه مرجعیت قرآن در کشف حقایق و حل اختلاف ها»،«اولویت روش تفسیر قرآن به قرآن در تبیین نظریه ی امامت» پرداخته شده است.

شناخت قرآن از زبان قرآن از وجوه برجسته و البته مغفول و ناشناخته اعجاز قرآن است .قرآن، کتابی معرفی شده است و این مهم از برجسته ترین وجوه اعجاز قرآن تلقی می شود.هدفمندی سوره های قرآن،امروزه ازمباحث مهم و تاثیرگذار قرآن پژوهی معاصر شناخته می شود.ارتباط ناگسستنی آن با مباحث علوم قرآنی موجب شده تا رویکردی عمومی از اوائل قرن چهاردهم تاکنون نسبت به این مبحث نوین قرآنی بشود.شناخت اهداف و مقاصد سوره ها تاثیر شگرفی بر فهم و تفسیرآیات قرآن داشته است. از ویژگی های بسیار برجسته و البته مغفول تفسیر المیزان ،تعهد و التزام علامه طباطبایی در بیان اهداف و مقاصد سوره های قرآن بوده است.علامه محمدحسین طباطبائی نخستین مفسر شیعی بوده که در تفسیر خود به اهداف و مقاصد سوره های قرآن توجه کرده است.وی با گشودن فصلی در ابتدای هر سوره با عنوان «بیان»، هدف وغرض اصلی سوره را مورد بررسی قرارداده است.دسته بندی موضوعی اهداف و مقاصد سوره های قرآن در تفسیر المیزان نشان از آن داشته که غرض پنج سوره قرآن اختصاص به «شناخت قرآن» داشته و هدف مقاله حاضر بررسی مقایسه ای آنها خواهد بود.پژوهش دریافت که اگرچه هدف مشترک پنج سوره موضوع «شناخت قرآن» بوده و لیکن تفاوت هایی در غرض آنها مشاهده شده است.غرض سوره ابراهیم «توصیف و اوصاف قرآنی» است که بر پیغمبر اسلام (ص)نازل شده، تا مردم را از ظلمت ها به سوی نور خارج کرده، و به راه مستقیم خداوند عزیز و حمید راهنمائیشان کند. هدفمندی سوره رعد ، «بیان حقیقت قرآنی» است که بر رسول خدا (ص) نازل شده، و اینکه این قرآن معجره و آیت رسالت است(تببین و بررسی«حقانیت قرآن»).غرض دو سوره فصلت و دخان به صورت مشترک پیرامون «انذار منکران قرآن» گزارش شده است.غرض سوره فصلت پیرامون اعراض کفار از کتابی که بر آنان نازل شده، یعنی از قرآن کریم ، سخن می گوید. غرض سوره دخان این است که می خواهد کسانی را که به کتاب خدا شک دارند از عذاب دنیا و عذاب آخرت انذار کند.غرض سوره قدر،«بیان نزول قرآن در شب قدر وتعظیم آن» است.

براساس نگرش توحیدی در ربوبیت تشریعی، حق اطاعت بالاصاله، ویژه ذات ربوبی است و اطاعت از حکم و فرمان غیر خداوند اگر به فرمان و اذن الهی نباشد، به شرک در اطاعت منتهی می شود در آیات فراوانی، اطاعت از پیامبر اعظم(ص) و اولو الامر در ردیف اطاعت از خدا، مطرح شده است،  « اطیعوا الله واطیعوا الرسول واولی الامر منکم »  رسول و امت هر یک مسئولیتی دارند؛ رسول مسئول تبلیغ آیات و احکام الهی است و امت اسلامی مسئول فهم و پذیرش دعوت الهی اند، درواقع حقیقت اطاعت، کوشش برای رسیدن به هدف والای رسول الله(ص) است. مسئولیت پیامبر اعظم(ص) و اولو الامر ابلاغ  وتبیین آشکار است و در مقابل، وظیفه مومنان اطاعت است. اطاعت مومنان از پیامبر اعظم(ص) و اولو الامر موجب هدایت، قبولی اعمال، وحدت و دوری از گناه می شود و اطاعت نکردن باعث عذاب دنیوی و اخروی است. بنابراین اطاعت از پیامبر اعظم(ص) و اولو الامر از موارد امتحانات الهی برای مومنان است. این پژوهش درصدد تبیین اهمیت وجایگاه «اطاعت از پیامبر اعظم(ص) و اولو الامر»،ضرورت اطاعت، لوازم، مصادیق، وآثار وبرکات اطاعت است.این پژوهش پیگیر تحقق بصیرت، اتحاد، انسجام واعتصام  آحاد جامعه اسلامی در پرتو اطاعت صحیح وخالصانه از پیامبر اعظم(ص) و اولو الامر می باشد

امید یکی از مهمترین مسائل موجود در زندگی انسان است چراکه اگر امید نباشد هیچ حرکتی از انسان صادر نمی‎شود، امید امری فطری و لازمه پیشرفت است و آن یکی از شاخصه‎های خداباوران است و یاس در فرهنگ دینی ما گناهی بزرگ دانسته شده است. روش تحقیق به صورت کتابخانه ای و با استفاده از شیوه تحلیل لفظ و محتوا است، بررسی‎ها نشان داد موضوع امید در کلام امام خامنه ای بسامد نسبتا گسترده ای دارد زیرا ایشان زوایای مختلف امید، مانند: عوامل و زمینه‎های ایجاد امید، نیز آسیبها و پیامدهای نداشتن آن را تبیین کرده‎اند که این بیانات، مستند به آیات قرآن نیز هست، مواردی چون: توکل کردن بر خدای تعالی، نظرداشت امدادهای الهی در زندگی انسان، توجه داشتن به مسئله جابجایی همیشگی قدرت و پایدار نبودن آن در دستان فرد یا گروهی خاص و برخورداری از مسئله تقوا در همین راستا قابل ارزیابی است، همچنین ایشان به برخی از آسیبهای امید و موارد از بین برنده یا تضعیف کننده آن نیز اشاره کردند که برخی از موارد یادشده عبارتند از: عدم هماهنگی گفتار و رفتار دولتمردان، جابجایی شاخصه‎های نیک با بد، اثر بخشی منفی جنگ ترکیبی دشمن بر مسئله امید، القای حس بن بست در کشور، انفعال افراد در برابر دشمن و وجود برخی مشکلات در کشور، عدم برخورداری از صبر و تواصی به حق در میان مردم، تحریف حقایق و انجام سرگرمی‎های بیجا.

همه گیاهان روی زمین و داخل دریاها نشانه بارزی از عظمت خداوند است. گیاهانی که قرآن از آنها نام برده است هم از نظر خواص و کاربرد و هم از جهت اشاره به رویدادها و وقایعی که همراه با نام این گیاهان آمده نیز از اهمیت ویژه ای برخوردارند. و چون نام این گیاهان در کلام الهی راه یافته حفظ این نام ها به طور ابدی تضمین شده است و شناخت آنها برای درک بسیاری از آیات قرآن لازم است. از زیباترین مخلوقات عظیم خداوندی  که به عنوان نشانه های بارز حاکمیت، حکیمی مدبر برزمین است . آفرینش در ختان در نوع ها واشکال  مختلف وثمرات گوناگون است که موجب حیات مطلوب وحفظ محیط زیست وتغذیه طیب انسان وحیوان می شود. پژوهش حاضر به بیان و تبیین واژه «زهره- شکوفه» پرداخته وبا محوریت آیه 131 سوره طه به مقایسه« لذات دنیایی» با« شکوفه  درختان» پرداخته است شکوفه مظهر لذت های زودگذر دنیایی است که در مدت زمان اندک از بین می رود. بهره های زودگذر دنیا  مانند شکوفه ای است که چند روزی خودنمایی می کند، ولی با چشم به هم زدنی این زیبایی دچار فنا می شود. در این پژوهش سعی بر آن است، تا این وجه شباهت، یعنی زوال پذیری لذات دنیایی که در قرآن با کلمه و تعبیر «زهره» از آن نام برده شده است.

اندیشه بزرگان دین در امربه معروف و نهی ازمنکر به عنوان یکی از مهم ترین منابع شناخت این فریضه مهم تلقی می شود. فضای ترسیم شده توسط اندیشمندان در امربه معروف ونهی ازمنکر که مبتنی بر شناخت علمی و عینی در ساحت های مختلف است، کمک شایانی در شناساندن حدودوثغور این فرع از فروعات دین خواهد کرد.از سوی دیگر برای رسیدن به برنامه جامع و کامل جهت اجرای این فریضه در جامعه، پرداختن به چیستی، چرایی و چگونگی امربه معروف ونهی ازمنکر از منظر رهبری، مسیر طرح ریزی را روشن می سازد.
نوشتار پیش رو بررسی تحقیقی است در سخنان مقام معظم رهبری پیرامون امربه معروف ونهی از منکر برای رسیدن به مسیر طرح ریزی و اجرای این فریضه در جامعه، که به صورت کتابخانه ای و توصیفی انجام گرفته است.