نشریه علوم جغرافیایی
پیاپی 50 (بهار 1404)

حرکت پیاده طبیعی ترین، قدیمی ترین و ضروری ترین شکل جابجایی انسان در محیط است. مسیر یک پیاده راه می تواند نیازهای گوناگون شهروندان را برآورده سازد و در عین حال هویت خاص خود را دارا باشد، به شهروندان احساس آرامش و امنیت ببخشد و در واقع بستر زندگی شهری افراد باشد، توقع های آنان را برآورده سازد و احساس تعلق به فضا را تقویت کند. تحلیل وضعیت پیاده روها زمانی اهمیت پیدا می کند که گروه هایی از قشر مردم از نبود کیفیت مناسب آن، آسیب ببینند. بر این اساس، پژوهش حاضر با هدف تحلیل وضعیت پیاده روی میدان شهرداری تا میدان کریمی شهر گرگان انجام می گیرد. نوع پژوهش از جمله موارد تحلیلی بوده و از روش میدانی برای بررسی موارد بهره می برد. با بررسی مسائل و مشکلات مسیر مورد مطالعه، مشخص می گردد که فضاهای پیاده شهری از کیفیت بالایی برخوردار نبوده اند و در توسعه این فضاها بیشتر مسائل کمی در اولویت قرار گرفته است و این فضاها در برآورده کردن نیازهای عابرین با مشکلات عدیده ای روبرو می باشند.

امروزه مدارس از مهم ترین نهادهای آموزشی، اجتماعی و اصلی ترین رکن تعلیم و تربیت به شمار می روند. رشد متوازن روحی، معنوی و جسمانی دانش آموزان نیاز به فضاهای آموزشی مناسب دارد. از جمله مواردی که باعث افزایش امنیت روانی دانش آموزان وخانواده ها می شود، امنیت و ایمن سازی مدارس وکاهش آسیب پذیری و ارتقاء پایداری آن ها است. که یکی از اهداف و اجزای مهم پدافندغیرعامل است. بنابراین نظربه اهمیت موضوع، این پژوهش به سنجش آسیب پذیری کالبدی و ایمنی مدارس دوره ابتدایی دولتی غرب بندر امام خمینی(ره) با تاکید بر پدافند غیرعامل باتوجه به سه مولفه انتخاب شده(معماری، سازه، تاسیسات وتجهیزات) و 37 زیرمولفه پرداخته است. نوع تحقیق کاربردی و روش تحقیق، پیمایشی- ارزیابی با تاکید بر پرسشنامه است. جامعه آماری شامل کلیه مدیران، معاونان، معلمان و تعدادی از کارشناسان اداره آموزش و پرورش و برخی مسئولین ادارات شهر بندرامام خمینی (ره) بوده که حجم نمونه تعیین شده 101 نفر است. به منظور بررسی نرمال بودن توزیع داده ها از آزمون کلموگروف- اسمینروف و جهت بررسی وضعیت متغیرهای پژوهش از آزمون بارتلت وKMO ومدل یابی معادلات ساختاری به روش حداقل مربعات جزیی (PLS) ونرم افزار SMARTPLS و برای وزن دهی و رتبه بندی مدارس انتخابی پژوهش از مدل آنتروپی شانون و واسپاس استفاده شده است. یافته های پژوهش حاصل از نتایج آزمون PLS، نشان می دهد: شاخص تاسیات وتجهیزات با درجه اهمیت 872/0 بالاترین و شاخص معماری با درجه اهمیت 801/0 پایین ترین را در میان دیگر شاخص های پژوهش داشته اند. همچنین نتایج حاصل از رتبه بندی 15 مدرسه مستقر در محدوده مورد مطالعه براساس شاخص های انتخابی پژوهش بوسیله مدل واسپاس، مدرسه ایثار با امتیاز نهایی (Hi) 121/0 در رتبه اول بیشترین میزان آسیب پذیری کالبدی و کاهش سطح ایمنی قرار گرفته است. باتوجه به نتایج رتبه بندی مدارس می توان اذعان داشت. مدارسی که از حیث متغیرهای انتخابی پژوهش در امتیاز پایین تر قرار دارند، میزان آسیب پذیری آن ها بالاست که می تواند در کاهش روند پیشگیری و ایجاد خسارات و صدمات و افزایش سطح خطرپذیری موثرباشد.

هدف اصلی از تهیه و اجرای طرح های هادی روستایی فراهم آوردن زمینه رفاه و بهبود کیفیت زندگی روستاییان، ماندگاری آنان در مناطق روستایی و دستیابی به توسعه و عمران روستاها، تامین عادلانه امکانات، هدایت وضعیت فیزیکی روستا، تسهیلات بهبود مسکن و خدمات است. در این راستا، هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی تاثیر اجرای طرح های هادی در توسعه روستاهای شهرستان زهک در استان سیستان و بلوچستان می باشد. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از حیث روش توصیفی-تحلیلی است و داده ها با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و عملیات میدانی (استفاده از پرسشنامه) جمع آوری شده است. با توجه به اینکه در سطح شهرستان زهک 40 روستا دارای طرح هادی اجرا شده بودند، لذا 20 درصد از روستاهایی که از نظر زمان اجرای طرح هادی قدیمی تر بودند به عنوان نمونه انتخاب شدند (8 روستا)، و برای تعیین حجم نمونه خانوارها طبق فرمول کوکران 338 نمونه انتخاب گردید. یافته های تحقیق نشان می دهند، بیشترین تاثیرگذاری اجرای طرح های هادی روستایی به ترتیب مربوط به ابعاد کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی بوده است، لذا می توان گفت اجرای طرح‏های هادی موجب بهبود همه ابعاد توسعه روستاهای مورد مطالعه شده است.

تبیین تاب آوری در برابر تهدیدات، درواقع شناخت نحوه تاثیرگذاری ظرفیت های اجتماعی، اقتصادی، نهادی، سیاسی و اجرایی و جوامع شهری در افزایش تاب آوری و شناسایی ابعاد مختلف تاب آوری در شهرهاست. این مطالعه، با هدف بررسی سنجش مخاطرات طبیعی شهر ایلام با رویکرد تاب آوری کالبدی-زیرساختی و اجتماعی انجام شد. پژوهش حاضر به لحاظ جمع آوری داده و اطلاعات پیمایشی و از نوع تحلیلی است. این تحقیق بر مبنای هدف از نوع کاربردی و برای دریافت اطلاعات کمی پژوهش، پرسشنامه ای بر اساس نظرات اساتید برنامه ریزی شهری طراحی شده است. جامعه آماری شهروندان شهر ایلام که بر اساس نمونه گیری تصادفی و با استفاده از فرمول کوکران تعداد 384 نفر و مسئولین برنامه ریزی شهری به تعداد 30 نفر می باشند. با توجه به هدف اصلی پژوهش، مهمترین ویژگی منطقه ایلام وجود راندگی های با راستای شمال باختری-جنوب خاوری است. لذا انتخاب موضوع برای شهر ایلام، به این علت می باشد که ایلام در این تقسیم بندی در زون زاگرس واقع شده است. شهر ایلام به عنوان منطقه مورد مطالعه، با محدودیت توسعه ی فضای شهری به دلیل تنگناها و محدودیت های ژئومورفولوژیکی و نبود فضای مناسب برای توسعه شهر مشکلاتی را ایجاد کرده است. مناطق شهری ایلام با بهره گیری از مدل تصمیم گیری چند معیاره براساس میزان تاب آوری از 2 بعد اجتماعی و کالبدی-زیرساختی رتبه بندی شدند. نتایج بررسی داده ها نشان داد که منطقه 4 تاب آورترین منطقه شهر ایلام از لحاظ تاب آوری اجتماعی است و 75 درصد از مناطق از نظر اجتماعی نسبتا تاب آور بوده و از نظر تاب آوری اجتماعی وضعیت بهتری نسبت به تاب آوری اقتصادی دارند. نتایج بررسی داده ها براساس تاب اوری کالبدی-زیرساختی نشان داد که منطقه 3 تاب آورترین منطقه شهر ایلام است و 25 درصد از مناطق از نظر کالبدی-زیرساختی نسبتا تاب آور بوده و بقیه مناطق از نظر تاب آوری کالبدی-زیرساختی وضعیت بدتری دارند.
 

از اواسط قرن بیستم کاهش ناباروری و افزایش امید به زندگی زنگ خطر سالخوردگی جمعیت درکشورهای توسعه یافته را به صدا در اورد. با گذشت زمان این معضل تشدید شده و بتدریج دامنگیر کشورهای درحال توسعه نیز گردید. به تعبیری رشد سریع جمعیت سالمندان به پدیده ای جهانی و اجتماعی تبدیل شده است. اثار مسئله سالخوردگی تنها در ابعاد جمعیتی خلاصه نمی شود بلکه کشورها برای مدیریت این مسئله نیازمند اعمال تغییراتی در ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، بهداشت و سلامت و حتی کالبد شهرها هستند. بدین سبب نگارندگان با بررسی پژوهش های به چاپ رسیده به زبان فارسی در بازه ی زمانی سال های 1385 تا 1401 در این زمینه مطالعه ای فرا تحلیلی را به انجام رسانده اند. در ابتدا با جستجو در منابع مختلف 352 پژوهش مرتبط با موضوع تحقیق شناسایی شد که به دلایل متعدد مانند غیر مرتبط بودن، ضعف ساختاری و علمی و نیز غیرقابل تعمیم دادن آن حذف گردید و در نهایت 36 پژوهش با محوریت شهر دوستدار سالمند انتخاب و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت. گردآوری داده ها بر طبق فرم محقق ساخته و پروتکل پریزما که استانداردی برای مطالعات فراتحلیل است، صورت گرفته است. با بررسی های انجام گرفته بر روی نتایج پژوهش های پیشین مشخص گردید که قریب به اتفاق شهرهای ایران مناسب زندگی مستقل، توام با سلامتی برای سالمندان نمی باشند. تقریبا تمامی کلانشهرهای کشور با معضل عدم تناسب امکانات و خدمات شهری با نیازهای جمعیت رو به رشد سالمندان دست به گریبانند. مطالعات صورت گرفته از منظر کمی و کیفی نیز فاقد عمق و دقت کافی بوده؛ در نتیجه امکان تعمیم نتایج برای دیگر کانون های شهری کشور فراهم نمی شود. توجه بیشتر به مسئله سالمندی و مناسب سازی شهرها برای این جمعیت رو به تزاید عمده ترین نتیجه این پژوهش است.

در دنیای مدرن امروز، مفهوم “شهر سالم” به عنوان یکی از ارکان اساسی توسعه پایدار و بهبود کیفیت زندگی شهروندان مطرح است. این مقاله به بررسی وضعیت شاخص های شهر سالم در شهر کرمان، می پردازد. با توجه به چالش هایی نظیر آلودگی هوا، کمبود فضاهای سبز، و نابرابری های اجتماعی، هدف این تحقیق ارزیابی وضعیت این شاخص ها و شناسایی چالش های موجود در زمینه سلامت شهری است. روش شناسی تحقیق شامل جمع آوری داده ها از طریق پرسشنامه های ساختاریافته، مصاحبه های نیمه ساختاریافته و مشاهده می باشد. نتایج نشان می دهد که کیفیت هوا در کرمان با میانگین نمره 2.1 از 5 و تنها 25 درصد رضایت، در وضعیت نامناسبی قرار دارد. همچنین، میانگین نمره فضاهای سبز 2.5 و درصد رضایت 30 درصد، نشان دهنده کمبود این فضاها و نیاز به توسعه آن هاست. در عوض، دسترسی به خدمات بهداشتی با میانگین نمره 3.4 و 60 درصد رضایت، وضعیت نسبتا مناسبی دارد. نتایج این تحقیق نشان دهنده نیاز به توجه فوری به مشکلات موجود در زمینه کیفیت هوا و فضاهای سبز است. پیشنهاد می شود که برنامه ریزان شهری و مسئولان محلی به طور جدی به توسعه فضاهای سبز، بهبود کیفیت هوا و ارتقاء خدمات بهداشتی توجه کنند. در نهایت، این تحقیق تاکید می کند که ارزیابی مداوم و سیستماتیک شاخص های شهر سالم، به عنوان یک ابزار کلیدی برای برنامه ریزی و مدیریت شهری، باید در دستور کار قرار گیرد.

با توجه به بحران روزافزون محدودیت منابع آبی، مدیریت صحیح منابع آب و افزایش کارایی مصرف آب، به ویژه در روستاها که بخش کشاورزی بیشترین نرخ مصرف آب را دارد، اجتنا ب ناپذیر است. لذا در پژوهش حاضر به تحلیل تاثیر مدیریت منابع آب بر پایداری اجتماعی روستاهای شهرستان مه ولات پرداخته شده است. پژوهش حاضر به لحاظ هدف کاربردی، روش توصیفی – تحلیلی و جمع آوری اطلاعات به روش اسنادی و میدانی بوده است. جامعه آماری تحقیق شامل 8 روستای شهرستان مه ولات با 2008 خانوار جمعیت بوده که تعداد 323 پرسشنامه به صورت تصادفی تکمیل گردیده است. داده های فراهم شده، با استفاده از نرم افزار SPSS و با آزمون های آماری ضریب همبستگی، تی تک نمونه ای، کلموگروف اسمیرنوف و کروسکال - والیس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. بر اساس نتایج وضعیت مولفه جمعیت، آموزش و خدمات به ترتیب با مقدار (7/1)، (62/2) و (92/2) کمتر از از حد متوسط است و روستاهای مورد مطالعه به لحاظ این سه مولفه از وضعیت مناسبی برخوردار نیستند. همچنین مولفه مشارکت با مقدار(83/4) بیشترین و مولفه جمعیت از کمترین مطلوبیت برخوردار می باشند. بر اساس نتایج روستای زرنوخ در مولفه جمعیت، روستای شمس آباد در مولفه آموزش و در مولفه-های مشارکت و خدماتی، روستای حسن آباد در بهترین وضعیت نسبت به بقیه روستاها می باشند. نتایج حاصل از سنجش میزان همبستگی نشان داد بر اساس آزمون ضریب همبستگی پیرسون با میزان رابطه 0.907، بین دو بعد مدیریت منابع آب و پایداری اجتماعی روستاهای مورد مطالعه همبستگی مستقیمی وجود دارد و مدیریت منابع آب بر پایداری اجتماعی روستاهای مورد مطالعه موثر بوده است. لذا می توان با نهادینه کردن فرهنگ مدیریت نوین منابع آب، توانمندسازی روستاییان و گام برداشتن در مسیر تحقق منابع آب پایدار به پایداری اجتماعی در روستاها دست یافت.