نشریه خردنامه صدرا
پیاپی 26 (زمستان 1380)

در این مقاله، نویسنده می خواهد که مبانی مشترک میان فلسفه اسلامی و پدیدارشناسی غربی را آشکار نماید. موضوع اصلی مقاله حول محور مقایسه دیدگاه های ملاصدرا و ادموند هوسرل و نشان دادن مشترکات میان آنها می چرخد. نویسنده بر آن است که موضوعاتی که می توانند تمهیدگر چنین گفتگویی باشند بشرح زیر هستند: 1. نفس ناطقه در فلسفه اسلامی و حیث التفاتی ذهن در پدیدارشناسی غربی. 2. گذر از فطرت اولی به فطرت ثانی در فلسفه اسلامی و تعلیق حکم و تحویل استعلائی در پدیدارشناسی غربی.

1. شیئیت وجود، که عبارتست از ظهور ممکن در مرتبه ای از مراتب. 2. شیئیت ماهیت، که عبارتست از معلومیت ماهیت و ظهور آن در عقل بعبارت دیگر: وجود اشیاء مشهود و ماهیت آنها معقول است. بنظر ملاصدرا، وجود مشعود، اصل است، یعنی بالاصاله و بدون واسطه تحقق دارد ولی ماعیت اعتباری است، یعنی بتبع و بواسطه وجود تحقق پیدا می کند.

در این مقاله به جایگاه «ولایت» و «ولی» در آراء عرفانی شیخ نجم الدین کبری و مقایسه مختصر آن با آراء مولوی در همین زمینه پرداخته می شود ولی ابتدا گزارش نسبتا مفصل درباره مقام شیخ در میان عرفان شرح حال زندگی شجرنامه و آثار او ارائه می شود. درباره مذهب وی در دیدگاه در این مقاله ذکر شده که بر اساس یک دیدگاه او شافعی مذهب و بر اساس دیگری، که بنظر می رسد بیشتر مود تایید نویسنده است، مذهب شیخ نجم الدین کبری شیعی مذهب دانسته شده و شواهدی نیز در این زمینه ارائه شده است. بقیه مقاله نیز اختصاص به بررسی، شرح و تبیین جایگاه ولایت و ولی در عرفان شیخ نجم الدین کبری دارد.

صدرالمتالهین در چارچوب نظام فلسفی خود، حکمت عملی را ارزیابی و تحلیل می کند و بر این باور است که حکمت عملی تدبیر و تلاشی انتخابی و عقلانی است که بجهت اصلاح خود و حیات جمعی و برای نیل به سعادت و غایات الهی در پیش گرفته می شود. این حکمت عملی که ملاصدرا ترسیم کرده، یک نظام صرفا فلسفی و بدون تقید به دین نیست و با نظام عملی فیلسوفان محض یونان، کاملا تفاوت دارد.

سؤال اصلی این مقاله آنستکه آیا فلسفه اسلامی موجود است و هویت اصیل و واقعیتی مستقل دراد یا نه؟ در وهله اول ممکنست این سؤال، شگفت انگیز و تا حدی نامربوط جلوه کند چرا که وجود اینهمه کتابها و آثار و تاریخهای فلسفه و مکاتب فلسفی در جهان اسلام ما را از این بحث بی نیاز می کند اما اگر به مبانی بحث بازگردیم لااقل این سؤال را قابل تامل و تدقیق می یابیم. مقصود این مقاله بیان نسبت فلسفه بعنوان متافیزیک و علم هستی شناسی (که وجه مشترک گرایش غالب فلسفه اسلامی، فلسفه مسیحی و بخشی از فلسفه یونانی می شود) با دین اسلام است.

ابن سینا برای اولین بار در تاریخ منطق، کمیت و کیفیت گزاره های شرطی را بتفصیل بحث نموده است و در قالب زبان طبیعی به تبیین چگونگی اعتبار کلیت، جزئیت، و نیز تعیین جایگاه ایجاب و سلب در گزاره های شرطی پرداخته است و هر چند در این تحلیل ها به نکات و دقایق متعددی دست یافته است اما منطق معمول شرطی ها و منطق موجه شرطی ها را در هم آمیخته که بدلیل برخی مواضع متضاد در آن، سیستم صوری معینی درباره شرطی از آن قابل استخراج نیست. وی موسس بحث قیاس اقترانی شرطی بشمار می آید و بنظر می رسد درصدد بوده است تا با مقایسه گزاره های شرطی با گزاره های حملی و وجوه شباهت آنها منطق شرطی را بر اساس منطق حملی استوار نماید.

طرح فلسفی اصلی ملاصدرا، ترسیم سیر نفس در نیل به کمال است. آنچه او به فرهنگ واژگان فلسفی بوده است، نظیر «تشکیک وجود» و «حرکت جوهری» برای توضیح این امر وضع گردیده که نفس چگونه با جسمانیت بدین عالم وارد و با روحانیت از آن جدا می گردد. مطالعات بسیار مفصل او در باب انحای تجربه آنجهانی و اخروی، اشتیاق او را به توضیح تمام احتمالاتی که بر روی نفس انسان گشوده است، نشان می دهد. برای درک نقش ادراک در طرح کلی وی، باید هدف ادراک و ثمره نهایی آن را دریافت. نفس، بنابر ماهیت خود، ادراک می کند؛ تا آنجا که ادراک در تعریف آن وارد می شود.

مقاله حاضر مطالعه است پیرامون ابعاد فلسفی فطری بودن زبان که در این رابطه اشاراتی به آراء چامسکی، دوسوسور، دکارت، راسل، افلاطون و ارسطو می شود. نویسندگان مقاله توجه خاصی به فهم روابط دو سویه میان ساختار زبان و ساختار ذهن یا روابط دو سویه میان نحو و منطق دارند و بر این باورند که این دو از همدیگر جدایی ناپذیرند.