نشریه جمعیت
پیاپی 49-50 (پاییز و زمستان 1383)

چهار برابر شدن جمعیت جهان طی یک قرن در فاصله 1901 تا 2000 میلادی احتمالا عظیم ترین، شگفت انگیزترین و سرنوشت سازترین رویدادی است که در تمام طول تاریخ بشریت رخ داده است. این واقعه شگرف و بی سابقه، متاسفانه آن گونه که شاید، مورد بررسی قرار نگرفته و عواقب و پی آمدهای آن در زمینه های مختلف تا حدود زیادی ناشناخته و مغفول مانده است. در این مقاله، تلاش شده است ابعاد عظیم و مبهوت کننده این رویداد بزرگ و بی سابقه حتی المقدور شناسانده شود و آثار و عواقب متعدد و متنوع آن به ویژه برای کشورهای جهان سوم که بخش اعظم این انفجار جمعیت ناگزیر گریبان گیر آنها شده است.

بر اساس گزارش پزشکی قانونی کشور در سال 1381 تعداد 21873 نفر بر اثر سوانح و حوادث رانندگی جان باخته اند. از این تعداد 17785 نفر (3/81 درصد کل مرگ و میر ناشی از سوانح و حوادث رانندگی) مربوط به مرگ ومیر مردان و 4088 نفر (7/18 درصد) مربوط به مرگ و میر زنان بوده است. تعداد 6346 نفر در گروه سنی 29 15 ساله در اثر سوانح و تصادفات رانندگی جان داده اند که 29 درصد کل مرگ و میر ناشی از سوانح و تصادفات رانندگی در کشور بوده است. در سال 1381 تعداد 907131 نفر سال عمر از دست رفته به دلیل مرگ و میرهای ناشی از سوانح و تصادفات رانندگی داشته ایم.

موضوع اصلی این مقاله بررسی عوامل موثر بر مرگ و میر کودکان در شهرستان ایلام با تاکید بر محرومیت اجتماعی می باشد. بر این اساس مهمترین سؤال پژوهشی مورد نظر عبارت است از اینکه محرومیت اجتماعی و شاخص های جمعیتی چه رابطه ای با مرگ و میر کودکان دارند. روش تحقیق مورد استفاده برای بررسی موضوع و سؤالات تحقیق، روش پیمایشی بوده و جامعه آماری مورد نظر عبارت است از کلیه زنان ازدواج کرده 49 15 ساله شهرستان ایلام که حداقل یک بچه زنده بدنیا آورده اند. حجم نمونه بدست آمده از جامعه آماری 500 نفر بوده اند که به روش نمونه گیری خوشه ایپرسشنامه ها بین آنها توزیع و جمع آوری گردیده است.

این تحقیق، تاثیرات تغییرات جمعیتی و بطور ویژه ساختار سنی جمعیت را بر مخارج اجتماعی دولت بررسی می کند. بطور کلی مشخصه های جمعیتی بطور خاص ساختار سنی جمعیت اثر بسیار مهمی بر مخارج اجتماعی دولت داشته و لذا دارای یک فشار مالی بالقوه می باشد. بخش عمده ای از مخارج دولت را مخارج آموزشی، بهداشتی، رفاهی، دفاعی و خدمات اقتصادی تشکیل می دهند. برخی از اینها عمدتا وابسته به ساختار جمعیتی جامعه هستند. بدین معنی که ساختار سنی جمعیت اگر همراه با افزایش نسبی جمعیت پیر یا جوان باشد سبب می شود تا بخش قابل توجهی از gnp به خدمات اجتماعی اختصاص یابد.

پژوهش حاضر به بررسی کاهش جمعیت بخش کشاورزی به عنوان زیر بنای توسعه اقتصادی می پردازد. در این مقاله رابطه بین توسعه اقتصادی و سهم نیروی کار شاغل در بخش کشاورزی و نیز عواملی که بر میزان این سهم موثر می باشند مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصله نشان می دهد که در مراحل اولیه توسعه سهم نیروی کار شاغل در بخش کشاورزی بیشتر و با افزایش درجه ی توسعه یافتگی این سهم نیز کاهش یافته است. ایران در طی بیش از چهار دهه گذشته با دوپدیده مرتبط یعنی کاهش جمعیت روستایی و رشد شهر نشینی مواجه بوده است.

در دینای معاصر، تعداد زیادی از انسان ها به امید بهبود بخشیدن وضعیت خود یا فرزندان خویش از موطن خود به جاهای دیگر مهاجرت می کنند. مساله ادغام مهاجران در محل جدید و اینکه آنها چگونه می توانند خود را با شرایط محیط تازه سازگار کنند، اینکه مهاجران و مخصوصا فرزندان آنها از چه حقوق و مزایایی در این مکان برخوردار خواهند بود، از مسائل بسیار مهم علوم اجتماعی می باشند.

نحوه پراکنش و ساختار مکانی سکونتگاه های روستایی به عواملی چند بستگی دراد. این ساختار در واقع نمود عینی و عملکرد روندهای طبیعی اکولوژیک و اجتماعی اقتصادی است. بر این اساس، چشم انداز سکونتگاه های روستایی حاصل کنش متقابل نیروها و عوامل محیطی است و ساختار مکانی، نحوه نظم و ترتیب اجزای این چشم انداز تحت تاثیر همان نیروها و عوامل طبیعی است. در ارتباط عوامل و عناصری از طبیعت مورد توجه قرار می گیرد. چه، طبیعت بستر جغرافیا و فعالیت های انسانی به شمار می آید.