نشریه جستارهای نوین ادبی
سال سی و هفتم شماره 3 (پیاپی 146، پاییز 1383)

ادبیات فارسی و به ویژه شعر نو - در مقایسه با ادبیات کلاسیک - تحولی شگفت و شگرف در حوزه زبان، اندیشه، مبانی جمال شناسی و موسیقایی پیدا کرده است. حضور نام آوا، در شعر نیما و دیگر نوپردازان، یکی از ابزارهای مقابله با دگمانیسم واژگان شعری در ادبیات سنتی است. هرچند حضور نام آوا در شعر نیما، بیشتر مورد اشاره رضا براهنی (1344 ش. ) و اخیرا دکتر سعید حمیدیان (1381 ش. ) واقع شده، اما تا کنون تحلیلی از کارکرد بلاغی آن ارائه نشده است. نگارنده در این مقاله به تشریح موضوع، بررسی بسامد، و تحلیل زبانی - بلاغی - موسیقایی نام آوا در شعر نیما یوشیج پرداخته، با این همه از ارائه شواهدی چند از شعر اخوان ثالث، فروغ فرخزاد، سهراب سپهری، و شاملو غافل نمانده است.

زبان عربی فصیح به عنوان عامل وحدت عرب زبانان، همواره در طول تاریخ به دلایل مختلف، با خطرات و تهدیدهایی مواجه بوده که از چند جهت قابل نقد و بررسی است. اولین عامل تهدید کننده زبان عربی، از درون این زبان، و از سوی عرب زبانان و سپس مستشرقان بود که با حمله به نحو عربی، زیانهایی را بدان وارد کرد. از جمله می توان به افکار و آرای برخی از نحویان همچون قطرب اشاره کرد که وی اعراب را در جملات عربی عامل دفع التقای ساکن می دانست. این طرز تفکر گر چه با استقبال عمومی روبرو نشد، اما سالها بعد زمینه را برای مخالفان زبان فصیح در حمله به «نحو» این زبان فراهم کرد. در این مقاله نظریان قطرب و پاسخ مخالفان به تفصیل بیان خواهد شد...

پرسش اصلی مقاله بررسی شیوه تعامل بهار با مساله «سنت و تجدد» بوده است. مرحوم ملک الشعرای بهار فقط یک شاعر نبود. علاوه بر تحقیقات ادبی و شاعری، فعالیتهای سیاسی - اجتماعی نیز در راس امورش قرار داشت. یک خصلت برجسته دیگر بهار که او را از اقراتش متمایز می کرد، مطالعات بسیار گسترده اش بود در تاریخ و فرهنگ ایران که در نتیجه آن، مسائل و مشکلات تاریخی فرهنگ ایران را عمیقا شناخته بود. بهار متعلق به دوره ای است که فرهنگ ایران در حال گذار از سنت به تجدد است. «دوره های گذرا» همیشه پرالتهاب بوده و معمولا فرهنگ در این دوره دچار افراط و تفریط می شود...

در این مقاله یونس امره نخستین شاعر بزرگ ترانه های عارفانه در زبان ترکی، معرفی می شود و فرازهایی از دیدگاه ها و اندیشه های او در خصوص عشق به خداوند، عشق به فرستاده وی حضرت محمد (ص) و عشق به بندگان و مخلوقات خداوند بررسی می شود.

هر خواننده صاحب نظری که با متون عرفانی ادبیات فارسی انس و الفتی دارد، متوجه این نکته شده است که گاهی شعرا و نویسندگان عارف ما اعلام نموده اند که در اثر رفع مباینت و جدایی میان خود و خداوند، قادر به تفکیک «من» و «تویی» میان خود و معبود محبوب خود نیستند. نتیجه طبیعی این حالت، همذات پنداری خود و خداوند است. حال پرسش این است که آیا این ادعا بیان کننده تجربه ای مطابق با واقع است یا تصوری است ناشی از تجربه ای کاملا روانی؟ در حالی که هرگز بدنبال نفی قطعی شق اول این احتمال نیستیم، در این مقاله در پی آنیم تا از منظری دیگر به این ادعاهای صوفیانه نگاه کنیم.

میان سطح دشواری متون آموزشی و سطح توانایی یادگیرنده زبان، رابطه مستقیمی وجود دارد. چنانچه در انتخاب متون این نسبت رعایت نشود، نتیجه مطلوب آموزشی و یادگیری حاصل نمی گردد افزون بر این، روش آموزشی مناسب نقش موثری در یادگیری مطلوب دارد. در این مقاله با سنجش تعدادی از دروس آموزش زبان فارسی (آزفا) به غیر فارسی زبانان، با استفاده از ضریب دشواری فاگ و ارزیابی همخوانی آنان با سطح توانانی مفروض در کتب آموزشی به بررسی و نقد روش آموزشی کتاب نیز پرداخته شده است

انسان برای رفع نیازهای روحی و جسمی خود از جمله شناخت راز هستی و حیات جاوید، کسب دانش و تجربه، دست یافتن به زندگی آرمانی معنوی و مادی، و حتی مدح ممدوح، دیدار محبوب، شکار و... بارها و بارها سفر خشکی و دریا را تجربه کرده است. در همه این سفرها آنچه به عنوان سه رکن اصلی به چشم می خورد انگیزه، مسیر و وسیله سفر است. متناسب با این سه رکن، فرهنگ سفر در اقوام و ملل گوناگون با یکدیگر متفاوت می شود. اما گاه، به دلایل متعدد و مختلف، همسانی هایی رخ می دهد. در مقاله حاضر به بررسی این همسانی ها در شعر منوچهری و برخی از شاعران عرب بویژه متنبی، از سه زاویه انگیزه. مسیر و وسیله سفر، پرداخته شده است.

پست مدرنیسم که چندی است در همه زمینه ها از آن صحبت می شود، در ادبیات نیز از جایگاه مهمی برخوردار شده است. گرچه پست مدرنیسم به عنوان جنبشی انگلوساکسون شناخته می شود، اما بسیاری از پیشروان آن، اندیشمندان فرانسوی همچون میشل فوکو، ژاک دریدا، و ژان فرانسوا لیوتار هستند. رمان که نوع ادبی غالب در دو قرن اخیر است، در ربع آخر قرن بیستم تحت تاثیر پست مدرنیسم دچار تغییرات ساختاری شد و به رمان پست مدرن تبدیل شد. در این مقاله سعی شده است با اشاره به نظریه پست مدرنیسم گذار رمان از سنتی به پست مدرن از طریق جنبش رمان نو نشان داده شود.

در زبان فارسی همچون بسیاری از زبانهای دنیا، سه نوع جهت وجود دارد که عبارتند از: معلوم، مجهول و میانه. ساختهای میانه در زبان فارسی همچون مجهول مشتمل بر یک موضوع هستند. فعلهای میانه به لحاظ صرفی، شبیه صورت معلوم خود می باشند؛ اما به لحاظ نحوی و معنایی به مجهولها شباهت دارند. در این جستار، سعی بر آن است تا ضمن تبیین ویژگی های ساخت میانه در زبان فارسی، چگونگی اشتقاق این ساختها به عنوان ساختی متعدی بر اساس تازه ترین رویکردهای دستور زایشی - گشتاری مشخص شود.

با وجودی که در طول تاریخ بشریت چهره زن در آیینه اساطیر و ادبیات چندان شفاف، زیبا و قابل تقدیس نبوده است، ولی بزرگ مردان و اندیشمندانی از ارکان اساسی فرهنگ و ادب پارسی، دید واقع بینانه خود را نسبت به زن در آثار خود به تصویر کشیده اند. زن در ادب پارسی درخشانترین چهره را در نقش مادر (محور دوراندیشی، خردمندی، دین باوری و شفقت) و سپس به عنوان یک محبوبه (عروه الوثقایی برای عروج به عالم معنا) به خود اختصاص داده است. مولوی بر مبنای شیوه بیانی خود یعنی اتکا به مثلها، اصطلاحات و احادیث رایج برای اظهار دانه معنی با کمال بی غرضی و به دور از هرگونه تعصب، زن را در اشعار خود گاه به اوج برده، پرتوی از لطف حق دانسته و گاه به حضیض آورده، مصداق و تمثیلی برای نفس اماره به شمار می آورد...

به عقیده برخی پژوهشگران، به اندازه ای که اصل و محتوای قرآن در دوره های مختلف به دقت مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته، تاثیر آن بر شعر و نثر عربی به طور مجزا و مفصل مورد بررسی قرار نگرفته است؛ چنان که موضوعاتی مثل مجاز قرآن، اسرار بلاغت قرآن، معانی قرآن، ... هنوز هم مشتاقانی دارد تا آثاری در آن زمینه ها تالیف نمایند، در حالی که از تاثیر قرآن بر نثر یا شعر دوره معاصر، تاثیر قرآن بر ادب دوره های مملوکی، عباسی یا اموی، آثار گران بهایی سراغ نداریم.