فهرست مطالب

جغرافیا و توسعه ناحیه ای - پیاپی 1 (پاییز 1382)

نشریه جغرافیا و توسعه ناحیه ای
پیاپی 1 (پاییز 1382)

  • 61 صفحه، بهای روی جلد: 3,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1382/09/20
  • تعداد عناوین: 11
|
  • کشور شناسی اولین مرحله گفت و گوی علمی بین فرهنگها در راستای صلح جهانی
    حسین ضیاء توانا صفحات 1-21
    در سده بیستم حرکت تازه ای در دانش کشورشناسی شروع شد و با توجه به افزایش شمار کشورهای مستقل، پس از جنگ دوم جهانی، سرعت بیشتری گرفت و از موقعیت مناسبی در علم جغرافیا برخوردار شد. چنین موقعیتی به موازات جغرافیای عمومی (قانون مند) در نظام علمی – منطقی جغرافیا جایگاه ویژه ای یافت. گسترش صنعت جهانگردی و نیز روابط بین الملل در این روند بی تاثیر نبودند.
    با وارد شدن دیدگاه های علمی نو در جغرافیای عمومی و قانومند و طرح پرسشهای بحث انگیز، به تدریج زمینه های عقب نشینی این دانش فراهم آمد. با این وجود، کشورشناسی به منزله یک اصل از دانش جغرافیا در برقراری مناسبات بین المللی اعتبار خود را حفظ نمود.
    هم اکنون با توجه به روند جهانی شدن، دورنمای کشورشناسی در محل برخورد دو خط مشی قرار گرفته است،یکی پایداری و دیگر تحول.
  • توریسم در ایران، چالشها و امیدها
    کریم حسین زاده دلیر، رحیم حیدری چیانه صفحات 23-49
    به عقیده کارشناسان، کشور ایران از بعد قابلیتهای توسعه توریسم جزو ده کشور طراز اول جهان به شمار می رود. ولی بنا به دلایل عدیده ای، بسط و توسعه توریسم در ایران عقیم مانده است، لذا پژوهش و بررسی این موضوع بسیار ضروری است.
    سرزمین ایران با وجود میراثهای غنی فرهنگی و چشم اندازهای طبیعی اش از گذشته های دور جاذبه های انکارناپذیری را برای گردشگران فراهم آورده است. در سال 1379 درآمد ایران از توریسم بین المللی در حدود 700 میلیون دلار بوده که ناشی از ورود 3/1 میلیون تن گردشگر بوده است و در همین سال درآمد جهانی بازار توریسم حدود 450 میلیارد دلار بوده است. بنابراین می توان گفت که نقش ایران در توریسم جهانی بسیار ناچیز است. نبود چارچوب مفهومی عقلانی برای مفهوم توریسم، نقش ناچیز دولت به عنوان تولید کننده، تنظیم کننده و توزیع کننده محصولات توریسم، تعدد مراکز سیاست گذاری توریسم، ناپایداری های داخلی متاثر از اقتصاد سیاسی، خلا برنامه ریزی توریسم ناحیه ای، ناسازگاری سیستمهای فرهنگی اجتماعی، نبود قوانین مربوط به حقوق توریستها، فاصله زیاد با کانونهای عمده توریسم جهانی و فقدان سیستم TSA و دانش IT از عمده ترین دلایل این امر است. بنابراین تدوین الگویی جدید، مناسب و سازگار برای توریسم ایران ضروری است.
  • نگرشی بر نحوه ساماندهی حاشیه کلن شهرها (نمونه کلان شهر مشهد)
    جعفر جوان صفحات 51-73
    ساماندهی مکانی و قضایی حاشیه کلان شهرها، به ویژه کلان شهرهای مذهبی، با کارکردهای مشخص و معیپن اگر همراه با نگرشی ژرف و همه جانبه به عوامل به وجود آورنده و تشدید کننده آن نباشد، نه تنها مفید نیست، بلکه با گذشت زمان مسائل حاشیه نشینی را تشدید و مشکلات ناشی از آن را هم برای نواحی حاشیه ای و هم شهرهای مرکزی آنها افزایش می دهد. حتی در صورت نبود برنامه ریزی دقیق و منطقی به صورت ریشه ای آن را از یک معضل و مشکل اجتماعی به یک بحران همه جانبه تبدیل خواهد کرد. این نوشتار به دنبال کشف اطلاعات و ابعاد مختلف زندگی حاشیه نشینان مشهد نیست بلکه دیدگاهی است نسبت به نحوه مطالعه حاشیه و حاشیه نشینان شهرهای بزرگ، همانند شهر مشهد، که تکامل آن نقد و بررسی صاحب نظران و اندیشمندان سایر رشته های جنبی را می طلبد.
  • بررسی اکولوژی تطبیقی مناطق حاشیه ای شرق مشهد
    عزت الله مافی صفحات 75-95
    هدف علم جغرافیا، شناخت فضای شهر، بررسی نحوه عملکرد و نقش آن در محیط طبیعی و ارتباط دائم آن با نواحی مجاور و چگونگی توسعه آن و به کارگیری روش های بهینه است. با توجه به هدف فوق در این تحقیق سه منطقه التیمور، شهرک شهید باهنر و قلعه مشتضعفین در شمال شرق وجنوب شرق مشهد مورد بررسی قرار گرفتند، سپس وضعیت اقتصادی – اجتماعی و بافت فیزیکی آنها با یکدیگر مقایسه و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. باتوجه به محروم بودن مناطق حاشیه ای شرق مشهد، تفاوتهای آشکاری در فرهنگ، قومیت، سواد، اشتغال و درآمد این نواحی وجود دارد. در پایان برای رفع مشکلات مناطق حاشیه نشین، بالاخص مناطق مورد مطالعه، پیشنهادهایی ارائه شده است.
  • زیرساختهای ژئومورفولوژیکی اکوتوریسم در ایران
    محمدجعفر زمردیان صفحات 97-122
    با وجود این که طبیعت گردی به عنوان سنت دیرینه ای در فرهنگ ملی کشورمان به حساب می آید و مراسمی نظیر (سیزده بدر) ریشه تاریخی دارند، ولی ابعاد تازه توریسم، به ویژه اکوتوریسم، هنوز رخ ننموده است. این در حالی است که ایران از نظر طبیعی دارای جاذبه های اکوتوریسمی فراوانی است و در سطح جهان جزو پنج کشوری است که از بیشترین سیاره زمین به شمار می آید. در این رهگذر،لندفرمها و برخی فرآیندهای ژئومورفیک دارای اهمیت ویژه ای در اکوتوریسم ایران اند که این اهمیت ناشی از سه موقعیت مورفولوژیکی کشور است: 1- موقعیت مورفوتکتونیکی، که منجر به پیدایش ناهمواری های جوان و ارتفاعات سر به فلک کشیده ودره های ژرف و غیره شده و خود زمینهساز جاذبه های اکوتوریستی شده است.2- موقعیت مورفوکلیماتیکی، که خود زاییده موقع ریاضی و عوامل آب و هوایی کشور است، و علاوه بر تنوع اقلیمی شرایط بیابانی خاصی را پدید آورده که می تواند از نظر بیابانگردی، تورهای کاروان رو، اسکی روی ماسه و غیره دارای جاذبه های اکوتوریستی خاصی باشد. 3- موقعیت دریایی و ساحلی، که به خاطر هم جواری ایران با دریاهای شمالی و جنوبی و دریاچه ای داخلی به وجود آمده و وجود سواحل صخره ای و پرتگاهی و یا ماسه ای و پلاژیک در امتداد بیش از 2600 کیلومتر خط ساحلی، شرایط بسیار مطلوبی را برای گذران اوقات فراغت فراهم آورده است.
  • حوضه کارستی اخلمد، نمادی ا زتکامل ژئومورفیک کارست
    سعدالله ولایتی، محمدعلی اسدی زنگنه صفحات 123-146
    وجود پدیده های متنوع کارست سطحی و عمقی در حوضه آبی اخلمد نشان می دهد که سازندهای آهکی آن(مزدوران)، کارست پذیر است. عمده ترین سازند سد کننده آب، که در حال حاضر به عنوان سطح اساس اصلی عمل می کند، سازند چمن بید است.
    وجود پدیده های متفاوت در این حوضه، بیانگر این حقیقت نیز هست که تکامل کارست در حوضه مزبور تا حدودی کلیه مراحل ژئومورفیک را پشت سر نهاده و همچنین سبب ایجاد مخازن زیرزمینی آب کارست در این حوضه شده است که عمدتا به صورت چشمه ظاهر می شود.
    دره اخلمد، به لحاظ داشتن انواع مختلف پدیده های زیبای کارستی و نزدیکی به شهر مشهد، دومین کلان شهر ایران، از دیدگاه گردشگری نیز دارای اهمیت است.
    وجود آبشار نسبتا بزرگ یکی از چشمه های کارستی در این دره، زیبایی ویژه ای به آن بخشیده است. همچنین وجود چشمه های کارستی، ذخایر زیرزمینی آب کارست را در این حوضه ممکن می سازد که آب آن را برای مصارف شرب می توان استحصال نمود.
  • تحلیل فرایند گذر از تصدی گری به سیاست گذاری، برنامه ریزی و نظارت در بخش خدمات شهری نمونه: سیستم نظافت و جمع آوری زباله شهرداری مشهد
    محمد رحیم رهنما صفحات 147-164
    نوشتار حاضر می کوشد تا با بیان تجربیات کشورهای مختلف در زمینه مدیریت را مواد زائد شهری و تحلیل فرایند گذار از تصدی گری دولتی، اجرای فرایند خصوصی سازی در امر نظافت و رفت و روب شهرداری مشهد را با توجه به محتوای قراردادها، مورد بررسی قرار دهد. به گونه ای که نتایج آن در ساماندهی مقررات خصوصی سازی در سایر شهرداری ها مورد استفاده قرار گیرد. نتایج حاصل از تحلیل داده ها و نمایانگر اختلاف زیاد میان نواحی به لحاظ تولید زباله و سرانه آن است.همچنین تحلیل رگرسیون چند متغیره در ارتباط با تاثیر متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته مبلغ کل قرارداد زباله ناحیه، بیانگر این واقعیت است که از میان چهار متغیر مستقل جمعیت ناحیه، کل زباله تولیدی ناحیه، وسعت رفت و روب و تعداد کارگر ناحیه، با استفاده از گزینه گام به گام (stepwise)تنها متغیر جمعیت وارد معادله شد و سایر متغیرها حذف شدند که بیانگر مداخله عوامل دیگری غیراز متغیرهای ذکر شده در تعیین هزینه جمع آوری زباله و رفت و روب ناحیه است.
  • افزایش جمعیت شهری از دیدگاه برنامه ریزی شهری و ناحیه ای (با تکیه بر استان خراسان)
    محمدعلی احمدیان صفحات 165-182
    افزایش جمعیت شهری، مشکلات متعددی را به وجود آورده است که از آن جمله می توان به تغییر کاربردی اراضی کشاورزی، کاهش منابع آبهای زیرزمینی و سرمایه گذاری های سنگین برای خدمات زیربنایی شهرها اشاره نمود. این مقاله نگاهی است به مساله فوق که از دیدگاه سیستمی و با تاکید بر استان خراسان صورت گرفته است.
  • پایداری و ناپایداری نسبی سطوح مخروط افکنه ای در بیابانهای داخلی ایران (نمونه موردی بیابان طبس)
    سید رضاحسین زاده صفحات 183-208
    میزان پایداری و ناپایداری سطحی مخروط افکنه های آبرفتی در بیابانهای داخلی به متغیرهای گوناگونی وابسته است که شناسایی تفصیلی آنها، در چگونگی عملکرد عمرانی و اصلاحی سازمان های مسؤول نقش مهمی دارد. در این نوشتار با در نظر داشت ژئومرفولوژی دشت طبس، به عنوان نمونه ای از بیابانهای داخلی ایران، سعی شده است تا پایداری و ناپایداری نسبی سطح بیابان در قلمرو مخروطه افکنه های آبرفتی مورد بررسی قرار گرفته و عوامل مؤثر بر آن تجزیه و تحلیل شوند. در این بررسی مشخص شد که پایداری وناپایداری نسبی عوارض مذکور ارتباطی به تحول تاریخی آنها در طول کواترنر ندارد، بلکه متغیرهای مختلفی از جمله تکتونیک جدید، شبی سطحی، بافت وعمق رسوب، میزان نفوذپذیری، ویژگی رسوبهای زیربنا، وجود قشرهای سخت زیرسطحی و.. در این امر دخالت دارند. بر این اساس از مجموع 2772 کیلومترمربع مخروط افکنه های دشت طبس، 834 کیلومترمربع آن در برابر فرسایش آبی پایدار بوده و بنابراین مناسبترین عرصه ها را برای احیاء پوشش گیاهی و دیگر اقدامات بهسازی محیط تشکیل می دهند. در اراضی ناپایدار از نظر فرسایش آبی خصوصا در مخروط افکنه های شرق دشت، کشت بند اراضی ناپایدار از نظر فرسایش آبی خصوصا در مخروطه افکنه های شرق دشت، کشت بندساری که در گذشته نیز مرسوم بوده، علاوه بر کاهش خطرسیل، منجر به برداشت مناسب محصول می شود. همچنین حدود دو هزارکیلومترمربع از سطح مخروط افکنه ها در برابر فرسایش بادی پایدار بوده که عملیات اصلاحی به شیوه فعلی در آنها ضرورتی ندارد.
  • مکان یابی واحدهای تولیدی روستایی با استفاده از منطق فازی «مطالعه موردی بخش طرقبه شهرستان مشهد»
    حسنعلی فرجی سبکبار صفحات 209-228
    در برنامه ریزی های منطقه ای و توسعه سرزمین، شناسایی مناطق مناسب برای استقرار و توسعه فعالیتها یکی از مسائل اساسی است که برنامه ریزان منطقه ای همواره با آن روبرو هستند. در این زمینه الگوها و روش های گوناگونی وجود دارد. با توجه به پیشرفتهایی که در زمینه علوم مکانی، به ویژه سیستمهای اطلاعات جغرافیایی، صورت گرفته است؛ الگوسازی و تحلیل اطلاعات به صورت فضایی ممکن شده است. در تحقیق حاضر با استفاده از منطق فازی به الگوسازی فضایی بخش طرقبه پرداخته ایم و برای این منظور از انواع تکنیکهای الگوسازی فضایی استفاده شده است. فرایند پهنه بندی طی چند مرحله شامل گردآوری اطلاعات، ورود اطلاعات به سیستم، انتخاب معیارها، الگوسازی فضایی و تلفیق اطلاعات، انجام شده است. در پایان مناطق مختلف بخش طرقبه از نظر قابلیت استقرار واحدهای مرغداری اولویت بندی شده اند.
  • مدیریت جدید برای نوسازی روستایی - تجربه اروپا و شمال آمریکا
    سید حسن مطیعی لنگرودی صفحات 229-251
    تفاوتهای زیستی بسیار شدید بین روستایی، سبب گرایش به سوی ایجاد دگرگونی های ساختاری در مدیریت روستایی شده است. روش های سنتی مدیریت، امروزه برای اداره امور و توسعه روستایی کارساز نیستند. مدیریت جدید روستایی باید، درک توسعه محلی، بروز ابتکارها، جمع گرایی و مشارکت در امور را آموزش دهد. مدیریت محلی کارآ، فکر کردن در محیط را آموزش داده و باعث تحلیل مشکلات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی فضاهای روستایی می شود. مقایسه مدیریت روستایی در اروپا و شمال آمریکا، علی رغم دارا بودن واگریی ها، و همگرایی ها، برای رسیدن به توسعه روستایی به ابعاد: عدم تمرکز در اداره برنامه ها، شدت و فزونی مشاوره و همیاری، واگذاری برنامه ها به نواحی روستایی و اهمیت به سرمایه گذاری ها برای توسعه روستایی، بسیار اهمیت می دهند.