نشریه رهیافت
پیاپی 35 (بهار 1384)

با پیشرفت علم و گسترش شاخه های مختلف علمی و ارتباط آنها با هم حضور همه جانبه سایر کشورها که تاکنون در عرصه های علمی غایب بوده اند، بیش از پش ضروری می باشد. شورای بین المللی علوم تلاش دارد تا با شرکت دادن کشورهای در حال توسعه در برنامه های خود و بهره جویی و به اشتراک گذاشتن منابع اطلاعات و تبادل تجارت بویژه در علوم بین رشته ای به همگانی شدن علم کمک کند و از طرفی دیگر با گسترش ارتباط بین دانشمندان و سیاستگذاران بیش از پیش علم را در جهت تامین رفاه جامعه و مردم تقویت و توسعه بخشد. دانشگاه تهران بعنوان نماینده شورای بین المللی علوم در ایران می باشد و دفتر محلی آن در دانشگاه مذکور استقرار یافته و بزودی فعلایت خود را آغاز می نماید. مقاله حاضر اطلاعاتی جامع درخصوص شورای بین المللی علوم و دفتار منطقه ای آن ارائه می نماید.

انجمن پیشبرد علوم آمریکا در سال 1848 میلادی تاسیس شد. این انجمن با داشتن 262 انجمن و فرهنگستان علوم تابعه، دارای حدود ده میلیون عضو است. انجمن فوق به عنوان یک مؤسسه غیرانتفاعی عمل می کند و دارای یکی از پرتیراژترین نشریه تحت عنوان Science در زمینه علوم پرخواننده است. دانشمندان، دانشجویان تمام وقت، دانشجویان فوق دکترا و رزیدنت ها می توانند به عضویت این انجمن درآمده و از نشریات اینترنتی و سایر مزایا همچون کمک هزینه های تحصیلی بهره منمد گردند. این انجمن با فعالیت های خود نقش کاملا موثری در جهت پیشبرد علوم و رفاه جامعه آمریکا ایفا می نماید، این نوشتار به شرح رسالت، تشکیلات، فعالیت های علمی، شرایط عضویت و نحوه حمایت از طرح های پژوهش های انجمن پیشبرد علوم آمریکا می پردازد.

خلق چین، تحت سرپرستی شورای ایالتی به منظور اداره و انجام تحقیقات علمی تاسیس گردید. این آکادمی بالاترین موسسه آکادمیک و همچنین مرکز پژوهشی جامع علوم در چین است. رسالت و مآموریت آکادمی شامل تعیین خط مشی ها و هدفمند کردن تحقیقات علمی، آموزش و تربیت نیروی متخصص و کارآمد و بازسازی و قدرتمند نمودن مراکز علمی تحقیقاتی است. در راستای اهداف فوق، تشویق و دعوت به کار دانشمندان چینی مقیم خارج کشور نیز منجر به برگشت بی سابقه دانشمندان چینی در سال 1950 و افزایش توان علمی و عملکردی آکادمی گردید. آکادمی دارای پنج بخش آکادمیک، 108 مرکز تحقیقاتی علمی، بیش از 200 سرمایه گذار علمی و فنآوری و بالای 20 واحد حمایت کننده است که شامل یک دانشگاه و پنج مرکز داده و اطلاعات می باشد. این مراکز در نقاط مختلفی از کشور گسترده شده اند و هدف آنها علاوه بر تحقیق و پژوهش، بومی نمودن علم و تعلیق آن با نیازهای روز جامعه می باشد. آکادمی دارای بیش از 58000 کارمند و حدود 39000 هیات علمی می باشند. آکادمی نقش بسیار مؤثری در انجام تحقیقات منجر به تولید فنآوری برتر در کشور داشته و دارد.

یکی از راه های رشد و توسعه فناوری، همکاری های بین المللی و منطقه ای کشورها با یکدیگر است. کمیته دائمی همکاری های علمی وفناوری سازمان کنفرانس اسلامی یکی از مراکز فعال در این زمینه است که به منظور افزایش همکاری های علمی و ارتقاء سطوح ارتباطات علمی کشورهای اسلامی تاسیس شده است. این کمیته که اختصارا کامستک نامیده می شود با هدف و تاکید بر توسعه آموزش های تکمیلی، سرمایه گذاری در بخش تحقیقات، توجه ویژه به فناوری اطلاعات، مبادله اطلاعات میان کشورهای اسلامی و جلوگیری از فرار مغزها شکل گرفته است.

مطالعه آثار علمی محققان ایرانی، نمایه شده در پایگاه نمایه استنادی علوم در طی سالهای 2003-1976 از افزایش بسیار زیاد تولیدات علمی ایرانیان بویژه در محدوده زمانی سالهای 2003-1990 حکایت دارد. در این مقاله با بهره گیری از روش های علم سنجی به مطالعه رشد و توسعه آثار و مقالات علمی پژوهشگران علوم پایه و بین رشته ای پزشکی که در سالهای 2003-1976، مشتمل بر 2695 مدرک در پایگاه مدلاین به چاپ رسانده اند؛ مورد بررسی و تحلیل قرار می گیرد. به این ترتیب دانشگاه ها، مجله ها و پدید آورندگان ایرانی که دارای بیشترین تولیدات علمی هستند مشخص خواهند شد و حوزه های موضوعی که بیشترین علاقمندی پژوهشگران در حوزه های علوم پایه و بین رشته ای پزشکی را در بر می گیرد، مورد بررسی قرار گرفته و محل انتشار مقالات و نشریات آنان نیز مورد شناسایی قرار خواهد گرفت.

در این مقاله با توجه به سند چشم انداز 20 ساله جمهوری اسلامی، در افق 1404 هجری شمسی (1404-1384) که رسیدن به مقام اول در منطقه به لحاظ اقتصادی، علمی و فنی را هدف قرار داده است، وضعیت علمی کشور از منظر مقالات نمایه شده و مقایسه آن با برخی از کشورها مورد بررسی قرار گرفته است. در مطالعه وضعیت موجود مواردی همچون، معرفی شاخص های اساسی علم، سهم رشته های مختلف در تولید علم برخی از کشورها، روند رشد تولید علم در ایران و مقایسه آن با ترکیه، تعداد مؤسسات ایران نمایه شده در مؤسسه اطلاعات ISI، آستانه ارجاعات و موقعیت رشته های گوناگون در تولید علم در گستره زمانی ده ساله و تغییرات رتبه کشور در رشته های مختلف در دو گستره زمانی متفاوت مورد توجه قرار گرفته است. بررسی های انجام شده نشان می دهد به لحاظ نیروی انسانی کارآمد، که مهمترین سرمایه در توسعه مبتنی بر دانایی است، در ایران پتانسیل بالقوه بالایی وجود دارد و با برنامه ریزی دقیق و با پشتیبانی کامل از فعالیت تحقیقاتی می توان به جایگاه شایسته ایران در جهان دست یافت.

بانک اطلاعاتی ISI مرکزی برای فهرست نمودن و پوشش دادن جامع مهمترین مجلات علمی منتشره در دنیا به منظور تبادل اطلاعات میان پژوهشگران مختلف می باشد. پر واضح است که منظور پوشش جامع، فهرست نمودن کل مجلات علمی منتشر شده در جهان نمی باشد چرا که از طرفی مقرون به صرفه نیست و از طرف دیگر تمام مجلات نشر یافته در جهان از استانداردهای ISI پیروی نکرده و از غنای علمی لازم برخوردار نیستند. ارزیابی مجلات علمی ISI پیروی نکرده و از غنای علمی لازم برخوردار نیستند. ارزیابی مجلات علمی ISI به طور مستمر و مداوم هر دو هفته صورت می گیرد. ارزیابی کنندگان ISI در حدود 2000 عنوان جدید را سالانه مورد ارزیابی قرار داده و تنها 10 تا 12% از مجلات علمی ارزیابی شده انتخاب می شوند. هر مجله علمی قبل از انتخاب شدن و فهرست شدن در ISI یکسری مراحل ارزیابی را پشت سر می گذارد. از جمله عوامل مورد ارزیابی رعایت استانداردهای بانک اطلاعاتی ISI، کمیته علمی منتخب مجله، تنوع بین المللی مقالات چاپ شده در آن، نشر به موقع مجله و جایگاه نشر آن می باشد. لازم به ذکر است که هیچ یک از این عوامل به تنهایی مورد بررسی و ارزیابی قرار نمی گیرد بلکه با بررسی مجموع عوامل یک امتیاز کلی داده خواهد شد. از جمله مواردی که در ارزیابی مجله مورد توجه قرار دارد این است که عنوان مقالات، چکیده و کلمات کلیدی باید به زبان انگلیسی باشد همچنین توصیه می شود که منابع نیز به زبان انگلیسی نوشته شوند. اگر چه اطلاعات علمی مهم به تمامی زبان ها به چاپ می رسد اما موارد ذکر شده باید به زبان انگلیسی باشد تا تحت داوری و ارزیابی ISI قرار گیرد زیرا ارزیابی کنندگان مجلات علمی در ISI نمی توانند عناوین و منابع بکار رفته در مقالات را به زبان انگلیسی ترجمه کنند. داوری علمی و تخصصی مقالات چاپ شده در مجله توسط داوران نام آشنای علمی از جمله عمده ترین موارد مورد توجه ارزیابی کنندگان می باشد که گویای اعتبار و غنای علمی مجله است. در این نوشتار عوامل کیفی و کمی و شرایط لازم برای فهرست شدن یک مجله علمومی در بانک اطلاعات ISI برشمرده می شود.

نوآموزان، دانش آموزان و دانشجویان در راستای رشد علمی و معنوی مخود نیازمند به مربیان آگاه و توانا می باشند که علاوه بر یادگیری روش علم یابی بتوانند روح خود را وسعت بخشیده و در راستای اخلاق کریمه و انسانی رشد نمایند. آموزگاران علم و معنا (Mentors) انسان های دانشمند، آگاه، پرمایه و مرشدانی هستند که چراغ هدایت را برای نوآموزان بدست گرفته و آنها را چند منظوره تربیت می نمایند تا هم آموزنده علم روز و دانش مدار باشند و هم انسانهایی با مناعت طبع و کرامت نفس و برخوردار از فضایل اخلاقی به جامعه تحویل نمایند. آموزگاران علم و معنا دریچه های گوناگون یک پدیده را به نوآموز می آموزاند و آنها را از ماهیت تک بعدی خارج و آگاهی های زمانه و تجربه جهان دیدگان را بر سینه آنان حک می نمایند. آموزگاران علم و معنا، علاوه بر پرورش استعدادهای درونی دانش آموز و دانشجو، آنها را در برابر هجمه های علمی دیگران و سایر تحریم ها مقاوم ساخته و انسانهای پرطاقت و چندبعدی می سازند تا نور دانش آنان بر تارک جامه تابان گردد. امروز دانشجویان نیاز به چنین مرشدانی دارند تا استعدادهای آنان از حالت بالقوه به فعلیت درآید تا بتوانندنیازهای بشری را در سایه مدیریت دانش خود رفع نموده و ساختار جامعه متعالی را سازمان دهند.

در این بررس، به روش شناسی و بیان اهمیت همکاری های علمی و بین المللی به بررسی مفهوم این نوع همکاری ها پرداخته شده است. بخش اصلی مقاله به بررسی وضعیت موجود همکاری های علمی بین دانشگاهی داخل و خارج براساس یادداشت تفاهم های منعقده بین دانشگاهی اختصاص یافته است. در این مقاله به طور خلاصه عملکرد دفتر همکاری های علمی و بین المللی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری براساس دو بخش روابط بین المللی و علمی اشاره شده و بیشترین و کمترین رابطه علمی با کشورهای مختلف براساس تقسیم بندی جغرافیایی بیان گردیده است. هم چنین دانشگاه ها و مراکز علمی براساس بیشترین میزان رابطه علمی معرفی گردیده اند. بررسی زمینه های مشترک همکاری و موانع همکاری مشترک بین دانشگاهی بخش دیگری از مقاله را تشکیل می دهد. در بخش آخر مقاله نیز جمع بندی و برخی راهکارهای مفید ارائه گردیده است.

یکی از شاخص های مهم ارزیابی وضعیت پژوهشی خودارزیابی واحدهای پژوهشی فعال موجود در آن کشور است. نگاهی به گذشته نشان می دهد که با پیشرفت جوامع و گذر از جامعه سنتی به جامعه صنعتی، فرآیند پژوهش هم از حیطه فعالیت های متفرقه و پراکنده خارج شده و شکل نهادی و قانونی گرفته است. در ایران نظام طبقه بندی واحدهای تحقیق بر اساس آیین نامه مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی می باشد که آنرا در قالب نهادهایی چون مؤسسه، مرکز تحقیقات، گروه پژوهشی و... طبقه بندی می نماید. گزارشی از خودارزیابی واحدهای پژوهشی موضوع بحث این مقاله می باشد.

در بسیاری از تحلیل های اقتصادی، بیکاری موجود در اقتصاد ایران بیکاری ساختاری (ناشی از عدم انطباق مهارتهای افراد با نیازهای شغلی کارفرما) معرفی شده است. لیکن تعریف دقیق، شاخصهای مربوط به هر یک از انواع بیکاری نشان می دهد که بیکاری موجود ترکیبی از بیکاری دوره ای و ساختاری است که وجه غالب آن بیکاری دوره ای ناشی از عدم تقاضای کافی است و سیاستهای کوتاه مدت اتخاذ شده در سالهای اخیر نتوانسته است در رفع آن کارآمد و موثر باشد. در این مقاله ابتدا ساختار معیوب اشتغال با توجه به چند شاخص مرور و عملکرد سیاستهای اشتغال زایی تحلیل و عدم تاثیر آن در تصحیح این ساختار به بحث گذاشته خواهد شد...

کشورهای پیشرفته با توجه به اهمیت کارآفرینی و شرکت های کوچک و متوسط (SME) در رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال در جوامع، برنامه های مختلفی را جهت استفاده کارآفرینان و شرکت های کوچک و متوسط از نتایج تحقیقات بعمل آمده اجرا می نمایند. اطلاع و استفاده از نتایج تحقیقاتی منجر به ایجاد فرصت های تجاری جدید می شود که می تواند سبب رشد و تداوم کارآفرینی و در نهایت رشد و توسعه اقتصادی کشورها گردد. در این مقاله تحقیقاتی برنامه های مختلفی که در چند کشور پیشرفته اروپایی اجرا می گردد مطالعه شده است.