فهرست مطالب

مطالعات ایرانی - پیاپی 7 (بهار 1384)

مجله مطالعات ایرانی
پیاپی 7 (بهار 1384)

  • 272 صفحه، بهای روی جلد: 12,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1384/04/28
  • تعداد عناوین: 14
|
  • یدالله آقا عباسی صفحه 1
    سرودهای گاهانی اوستا، کهن ترین سند مکتوب ایرانیان، آمیخته ای از سه نوع پرفورمانس آیینی، اجتماعی و هنری را دربردارند. این نوشته ضمن معرفی مختصر این سه نوع نمایش، نشان می دهد که این سرودها از مرز آیین می گذرند و به هنگامه های سیاسی و اجتماعی می انجامند و برای این کار در ضمن از عمل نمایشی، آواز، همسرایی، بازی در نقش های مختلف، تک گویی، گفتگو و حتی لباس و صحنه آرایی برای رساندن "بازیگر- تماشاگر" خود به شناختی هنری- عرفانی سود می برند، شناختی که قرار است مناسبات اجتماعی و سیاسی را تغییر دهد. در پایان نیز یکی از سرودها با بخشی از نمایشنامه ی پرومته در زنجیر اشیل مقایسه شده است.
    کلیدواژگان: پرفورمانس، سرودهای گاهانی اوستا، انجمن گاهانی، مهریسنان، پرومته در زنجیر
  • سجاد آیدنلو صفحه 15
    یکی از پر ظهورترین بن مایه های داستانی مربوط به «اسپ»، مضمون «اسپ دریایی» است. بدین معنی که در اساطیر و روایات اقوام گوناگون اسپانی دیده می شوند که یا خود مستقیما از آب (دریا و رود) بیرون آمده اند و یا کره نریانی هستند که از آب در آمده و با مادیان معمولی گشنی کرده اند. شواهد داستانی این بن مایه در روایات و باورهای ایرانی، اسلامی، ارمنی، کردی، آذربایجانی، ترکی، مغولی و نواحی ختلان، تخارستان، اورفه و پیرامون رود جیحون وجود دارد. غیر از روایات اسلامی در اساطیر و معتقدات ملل بررسی شده در این یادداشت، ریشه ی اساطیری یا الگوی آشکار و مسلمی برای این مایه ی داستانی به نظر نمی رسد و فقط می توان به برخی قراین و ارتباط هایی میان اسپ و آب رسید، اما از منظر یک اعتقاد عام بشری شاید بشود اهمیت اسپ دریایی را با نقش آب در موضوع آفرینش مرتبط دانست.
    کلیدواژگان: اسپ دریایی، اسطوره، داستان، منابع ایرانی و غیر ایرانی
  • قربانعلی ابراهیمی صفحه 39
    مقاله ی حاضر به منظور بررسی ریشه شناسی واژه ی هرموز (نام بندری) و هرمز (نام خاص) نوشته شده است. پر کاربرد بودن این دو کلمه و حضور پیوسته ی آن ها در زبان معیار، این تصور را به ذهن متبادر می کند که فقط شکل نوشتاری این دو کلمه با یکدیگر تفاوت دارد، اما با بررسی های ریشه شناسانه و جستجو در متون مختلف مشخص می شود که تفاوت این دو کلمه به مراتب بیشتر است و اصولا دو نوع اشتقاق برای آن ها می توان در نظر گرفت.
    کلیدواژگان: هرمز، هرموز، ریشه شناسی
  • عکتر غلامرضا افراسیابی، سید محمد مهدی جعفری، نجمه دری صفحه 51
    در این مقاله سعی بر آن است که دو منطقه ی حیره و یمن از لحاظ تاریخی و جغرافیایی معرفی شود و به بررسی نقش آنها در نفوذ آداب و رسوم و فرهنگ ایرانی بر فرهنگ عربی پرداخته شود. حیره و یمن در سده های پنجم و ششم میلادی همسایه ی ایران بودند و زیر نظر پادشاه ایران اداره می شدند. بدین ترتیب که دولت ایران کارگزارانی را برای حکومت در این مناطق برمی گزید و سپاهیانی را جهت همراهی آنان اعزام می نمود که تضمین کننده ی اعمال نفوذ پادشاه ایران در آنجا بودند. این کارگزاران عموما باج گزار دولت ایران بودند و از منافع دولت ایران حمایت می کردند و در جنگ ها به نفع ایران با دشمنان وارد جنگ می شدند و از هجوم قبایل بدوی به درون مرزهای ایران جلوگیری می کردند. از دیگر عواملی که موجب توجه و علاقه ی پادشاهان اشکانی و ساسانی به این مناطق شده بود، این بود که این دو ناحیه بسیار خوش آب و هوا و دارای موقعیت ویژه ی تجاری بودند که کالاها و مواد معدنی و طبیعی که به بازارهای جهانی صادر می شد، از این شاهراه تجاری می گذشت. این عوامل موجب مهاجرت وسیع ایرانیان به این مناطق و آمیختگی نژادی آنها با مردم این نواحی می گردید و به ناچار، در اثر این روابط و تاثیر و تاثرات، حیره و یمن به منزله ی دروازه هایی به شمار می آمد که زبان فارسی و فرهنگ عربی با نفوذ بدانجا راهی برای ورود به سرزمین های عربی می یافت.
    کلیدواژگان: حیره، یمن، منذریان، ساسانیان، ابناء الفرس
  • حسن اکبری، مرتضی حصاری صفحه 77
    مرگ ساده ترین واقعیت زندگانی است، ولی آخرین بحران زندگی از بزرگترین اهمیت در شناخت منشا حیات و نشاط دینی برخوردار است. با توجه به این اهمیت و نقص داده های باستان شناسی در تفسیر آیین مرگ در بین النهرین که بسیار شباهت به آیین مرگ عیلامیان داشته، در این مقاله سعی شده تا با کمک متون کهن باستان شناسی، عقاید مربوط به مرگ، همچون مراسم تدفین، مراسم عزاداری، حیات پس از مرگ، نظام داوری مردگان، آیین مردگان، هدایای داخل قبور و تدفین خانوادگی را بررسی و تفسیر نماییم.
    کلیدواژگان: مراسم تدفین، حیات پس از مرگ، عزاداری، آیین مردگان، تناسخ
  • معصومه باقری حسن کیاده صفحه 97
    گرشاسب شخصیتی اسطوره ای است که به دلیل گناهی ناشناخته، در روایات ایرانی محکوم به از دست دادن جاودانگی خویش می شود و جسمش در دشت پیشین کابل زیر خروارها برف پنهان و دور از دیده ها پوشیده می ماند، تا در روز رستاخیز دوباره برخیزد و ضحاک را که از زندان خویش در کوه دماوند گریخته است، بکشد و جهان را از شر وی خلاص کند. ولی روانش بسیار نادم و پشیمان در برزخ به سر می برد و راه به بهشت نبرده است. روایات به جا مانده از او، درباره ی چگونگی گناه وی هیچ اطلاعی به ما نمی دهند. در این مقاله سعی شده است تا گوشه های تاریک این اسطوره بازسازی شود.
    کلیدواژگان: گناه، گرشاسب، مادر سالاری، ایزد شهید شونده، شهادت، رستاخیز
  • رحمان بختیاری صفحه 115
    مقاله ی حاضر به منظور بررسی تحولات معنایی واژگان زبان فارسی در هر یک از دوره های زبانی خود نوشته شده است. تحولات زبانی در حوزه های گوناگون آوایی، واجی، هجایی، ساخت واژه، نحو و حوزه های معنا و مفهوم روی می دهد، با این تفاوت که در پاره ای از حوزه ها، این تحولات قابل لمس و محسوس است و در برخی دیگر تدریجی و نامحسوس. اهمیت پرداختن به موضوع از آنجاست که توسط آن می توان بر سیر تحولات زبان، خاستگاه های معنایی و مفهومی و گویش ها و نیز انواع تحولات زبانی، پیوندهای معنایی بین واژگان زبان های باستانی و نو، خویشاوندی بین زبان ها و گویش ها و نیز انواع تحولات فرا زبانی- اجتماعی، قومی، فرهنگی و عقیدتی پی برد و گوشه هایی از فرهنگ گذشته و پیوند آن با فرهنگ کنونی را آشکار ساخت.
    کلیدواژگان: معنی شناسی تاریخی، تحولات زبانی، چند معنایی
  • محمود جعفری دهقی صفحه 131
    کی کاوس، بنا بر روایات اساطیری، دومین فرمانروای سلسله ی کیانی است. بر اساس گزارش شاهنامه، وی از نیروی فره ی ایزدی برخوردار است، اما با همه ی توانمندی به اغوای اهریمن، دچار وسوسه ی فرمانروایی بر آسمان ها می شود. بدین منظور، بر چهار عقاب می نشیند و راهی آسمان می شود. اما در میانه ی راه، همین که نیروی عقاب ها تحلیل می رود، از آسمان سرنگون می شود. مقایسه ی این داستان با فرگرد 21 از کتاب دینکرد نهم نشان می دهد که حکیم توس در سرایش این اسطوره از منابع کهن، نظیر خداینامه ها و برخی متون پهلوی، از جمله دینکرد نهم سود جسته است. در این پژوهش، ضمن مقایسه ی اسطوره ی بر آسمان رفتن کاوس کیانی در دو متن شاهنامه و دینکرد نهم، نکات مشترک و مغایر مشخص می شود. سپس، با اشاره به این اسطوره و روایات دیگر، نظیر داستان بزرگمهر حکیم، این رویکرد مورد توجه قرار می گیرد که فردوسی در سرایش حماسه ی بی بدیل شاهنامه، بیش از روایات و ادبیات شفاهی، به منابع مدون پهلوی و خداینامه های موجود نظر داشته است.
    کلیدواژگان: کاوس، آسمان، ادبیات شفاهی، خداینامه، دینکرد، شاهنامه
  • گلفام شریفی صفحه 149
    پژوهش حاضر به بررسی مساله ی جبر و اختیار نزد ایرانیان باستان اختصاص دارد. نخست، مفاهیم جبر و اختیار توضیح داده می شود، از آنجا که در بررسی متون کهن ایرانی تعریف مستقلی از این مفاهیم به دست نیامد، این بحث بر اساس نظر اندیشمندان اسلامی آغاز می شود، سپس، دیدگاه ایرانیان در مورد مساله ی جبر و اختیار بر اساس متون کهن ایرانی و نظریات ایران شناسان مورد بررسی قرار می گیرد. در این مقاله دو بحث جبر و اختیار تفکیک شده است، نخست، به اصل اعتقادی جبر، سپس، به مقوله ی دوم، یعنی اصل اختیار پرداخته می شود و در پایان، این مساله مطرح می شود که چگونه مزداییان این دو اصل به ظاهر متضاد را در اعتقادات خود جمع کرده اند.
    کلیدواژگان: جبر و اختیار، اهورامزدا، زروان، علت و معلول، سرنوشت، خویشکاری
  • علی شیخ مهدی، محمود طاووسی، محمدرضا خاکی، حبیب الله نرگسی صفحه 175
    پاره ای نوشتارهای ایران باستان که به دو خط پهلوی و اوستایی هستند، از جنبه های نمایشی برخوردارند و آنها را در قلمرو ادبیات نمایشی می توان قرار داد. بررسی این متون نشان می دهد که قالب پرسش و پاسخ در آنها قابل مقایسه با کارکرد گفت و گو در نمایشنامه نویسی است و چنانچه این متون فقط خواندنی نبوده، بلکه به اجرا هم در می آمده اند، در محدوده ی آیین های دینی و نیایش های عبادی قرار داشته اند.
    کلیدواژگان: نمایش، متون پهلوی، اوستا، ایران باستان
  • محمد صباحی صفحه 221
    پیامبر اکرم (ص) در راستای ایفای رسالت الهی و جهانی خود، اقدام به نوشتن نامه به شاهان، اعم از عرب و عجم، نمود. نامه ی پیامبر اکرم (ص) به کسری، شاه ایران، موضوع این نوشتار است. سیره و سبک نگارش آن حضرت در دعوت دیگران به هدایت و دین اسلام روشن می شود. ساختار اجتماعی و گرایشات مذهبی مردم آن روزگار، پیروی از دین زرتشت و سلطه و سیطره ی حکومت بر مقدرات آنها بود. محتوای نامه در تبیین وضعیت آن روز به ما کمک می کند. پاره کردن نامه ی پیامبر توسط خسرو پرویز، تنها کسی که چنین کاری کرد، نشانه ی فسادی است که در اخلاق دستگاه حکومتی ایران راه یافته بود. آشنایی با سیره ی پیامبر اکرم، الگوپذیری در تبلیغ و ترویج دین اسلام و آشنایی با وضعیت سیاسی اجتماعی ایران آن روز، از نتایج مهم این گفتار است.
    کلیدواژگان: اوصاف پیامبر اکرم (ص)، کسری، مجوس، توحید و ثنویت
  • شمس الدین نجمی صفحه 231
    ایران باستان، خاستگاه آیین ها دین های بزرگ بوده است. پیدایش این آیین ها نشانه ی اندیشه ی والا و فرهنگ متعالی ایران در آن زمان بود که امروز بیانگر فرهنگ و تمدن ایران باستان است. یکی از این آیین ها که پیشینه ی آن به حدود 3000 سال پیش از میلاد باز می گردد، «آیین مهر» است. این آیین در ایران باستان پیش از زرتشت مورد احترام و ستایش گسترده ی اقوام ایرانی بود، به طوری که از مرزهای جغرافیایی ایران هم فراتر رفت و کشورهای همجوار را در نوردید و تا یونان و روم را فرا گرفت.
    کلیدواژگان: ایران باستان، مهر، آیین مهر، آسیای صغیر، یونان، روم
  • علیرضا هاشمی نژاد صفحه 245
    کتیبه به عنوان یکی از عناصر تزیینی، اعتبار بخشی و همچنین اطلاع رسانی، همواره در معماری دوره ی اسلامی به کار گرفته شده است. برای کتیبه نویسی از شیوه های مختلف نوشتن خطوط عربی و فارسی یا اصطلاحا «خطوط»(1) مختلف و مصالح گوناگون بهره می برده اند. از جمله ی خطوط مورد استفاده، خط نستعلیق بوده است که به صورت گسترده از قرن دهم هجری وارد حوزه ی کتیبه نویسی در معماری شده است. به طوری که از قرن نهم هجری کمتر نمونه ای از کتیبه ی نستعلیق مشاهده گردیده است. بنای آستانه ی شاه نعمت الله ولی از بناهای زیبای نیمه ی اول قرن نهم هجری قمری (840.ق) مزین به یکی از قدیمی ترین نمونه های کتیبه نویسی نستعلیق است. نیمه ی اول قرن نهم هجری دوره ی شکل گیری و آغاز مراحل تکامل خط نستعلیق است. اثر معروفی مانند شاهنامه ی بایسنغری به خط نستعلیق مربوط به همین دوره است. هر چند این شاهنامه از نفایس خطی از نظر زیبایی شناختی خط نستعلیق نیست، اما از نظر آغاز تجربه ای نوین در شکل گیری یکی از شیوه های ایرانی نگارش خط فارسی که کمتر از دو قرن بعد به زیباترین خطوط دنیا بدل می شود، بسیار با اهمیت است. همچنین، نشانگر اهمیت دادن به دست یافته ای ملی از طرف بزرگان این دیار در آن زمان است. زیرا سعی می شود که یکی از مجلل ترین نسخه های شاهنامه با خطی نوشته شود که با خطوط رایج زمان از نظر زیبایی قابل مقایسه نیست. کتیبه ی مورد بحث هم در مقیاس کوچکتر چنین موقعیتی دارد.
    کلیدواژگان: کتیبه، خط نستعلیق، قدیمی ترین
  • صفحه 259
|
  • Sajjad-E Aydenlu Page 15
    One of the significant motifs of horse is the concept of sea-horse, i.e. in myths and narratives of various nations, horses either directly come out from water (sea and river) or as colt of stallion come out from water and mate with mare. Fictional examples of this motif exist not only in Iranian, Islamic, Armenian, Kurdish, Azerbaijani, Turkish and Mogul narratives/beliefs, but also in districts of Xotta lan /Xatlan, Toxarestan, (Tukharistan), Urfa and skirts of Amu Darya (Oxus River).Except for Islamic narratives, no evident pattern or mythical roots can be found for the above story. Only some indications and connections are found between horse and water. As a common belief, one can perhaps view sea horse and its connection with water as an important element in creation.
  • Dr. Ghorbanali Ebrahimi Page 39
    The author endeavors to investigate the etymology of the terms Hormuz (name of a port) and Hormoz (proper name). Frequency of usage of these two terms and their continuous application in standard language makes us to think that the difference is limited to the spelling, while etymological surveys in various texts make it clear that the range of difference is wider and the terms come from two different stems.
  • Dr. Gh. Afrasiabi, Dr. M.M. Jaafari, Najmeh Dorri Page 51
    In this thesis it is tried to introduce the two regions of Hirah and Yemen historically and geographically and to survey their role in spreading the Iranian customs and culture and their subsequent influence on Arabic culture. Hirah and Yemen were the neighbors of Iran in the 5th and 6th centuries AD, and were under the control of the king of Iran.The Iranian government would choose rulers for these regions and send soldiers with them to guarantee the influence of the Iranian king. These local rulers were generally taxpayers to and supported the interests of the Iranians and in the case of war, they supported the Iranian government and stopped Bedouin Arabs from penetrating into the borders of Iran. Another reason why the Arsacids and the Sassanids were interested in these regions was the moderate climate and special trade condition, so that they were the highways through which the goods, minerals and natural substances were exported globally. This fact made the Iranians migrate widely to these regions and mix with other races there. Subsequently, because of these relationships and interactions, Hirah and Yemen were the entrances through which the Iranian culture and language found way to Arabic lands.
  • Hassan Akbari, Dr. Morteza Hessari Page 77
    Death is the simplest truth of life. Yet it is of prime importance in learning about humankind genesis and gaining religious comfort.Taking into account this importance and lack of enough archeological data on death rituals in Mesopotamia which resembled that of Elamites, the author tries to survey and interpret burial & mourning rites, resurrection, judgment and rituals for the dead.
  • Masoumeh Bagheri Hassan Kiadeh Page 97
    A mythical character, Garshasb is according to Persian narrations, bound to loose his eternal life due to an unknown sin. His body is covered under tons of snow in the plain of Kabul far from the eyes of the people until the day of resurrection when he rises and kills Zahak who has fled from his jail in mount Damavand and by this he frees the world from Zahak’s vices.Yet his soul remains in the state of inter-world in regret and penitence and cannot enter the paradise. The remaining narratives do not reveal much about his sin. In this article endeavor is done to cast light on the dark corners of the myth.
  • Dr. Rahman Bakhtyari Page 115
    The article surveys the semantic evolution of Persian terminology in each cycle.Language evolution takes place in different areas of phonetics, phonemics, spelling, vocabulary building, syntax and semantic and conceptual fields. In some areas the changes are explicit while in others they are gradual and implicit. The study bears importance in that one can find out about the evolution of changes, the origin of meaning in ancient and modern words, relation between languages and dialects and various meta-lingual, social, ethnic and cultural changes. In this way, relations between past and present culture can be partially revealed
  • Dr. Mahmoud Jaafari Dahaghi Page 131
    According to myths, Kay Kavoos is the second king of Kyanid dynasty.He possesses god-like power as cited in Shahnameh, yet deceived by Ahriman (satan), he is tempted to rule over the skies. Thus, he flies up by four eagles. But he falls down as soon as the eagles’ power is exhausted. Comparing this tale with Fargord 21 of Denkart 9, shows that Ferdowsi has taken advantage of old texts such as Khoday-Nameh and some Pahlavi texts like Denkart 9, comparison of which illuminates the differences and common points. Taking into account the above tale as well as the story of Bozorgmehr, it becomes clear that Fedowsi relied more, on written Pahlavi texts and Khoday-Namehs than narrations and oral literature.
  • Golfam Sharifi Page 149
    The article aims to study fatalism/determinism and free-will from the view point of ancient Iranians. First, the concepts of fatalism/determinism and free-will are explained. Since no separate study has been made of these concepts in ancient Iranian texts, the discussion starts with the ideas of Islamic thinkers. Then, the ancient Iranians’ views on fatalism/determinism and free-will are studied based on ancient texts and the opinions of Iranologists.The paper first discusses fatalism/determinism and then free-will in a separate manner. Finally, this question is propounded that how Mazdeans accorded these two apparently opposed principals.
  • Ali Sheikh Mahdi, Dr. Mahmoud Kavoosi, Dr. Mohammad Reza Khaki, Dr. Habibollah Narguessi Page 175
    Some ancient writings in Pahlavi and Avestan scriptures possess theatrical aspects, and can therefore be classified as theatrical literature. A review of the texts shows that the framework of question and answer resembles the pattern of theatrical dialog. These texts can be categorized as ceremonial rites and religious prayers if they were brought to performance and not prepared for the sole purpose of reading.
  • Mohammad Sabahee Page 221
    The honorable prophet Mohammad (S) wrote many letters to Arab and non-Arab kings concerning his divine and global mission. This article is about prophet’s letter to Kasra, king of Iran. The letter gives us some insight about prophet’s manner of inviting others to Islam and also helps us understand the conditions prevailing in social structure and religious beliefs of Zoroastrians who were dominated by their government.Khosrow Parviz tore prophet’s letter. He was the only person who committed such an act. This shows us the extent of corruption in the Iranian court. The article makes us familiar with Prophet’s (S) conduct and propagation of Islam as well as social and political conditions of pre Islamic Iran.
  • Dr Shamsaddin Najmi Page 231
    Ancient Iran has been the place of great religions and rites. The appearance of these rites is a sign of high intellect and sublime culture existing in old time Iran which today reflects ancient Iranian culture and civilization. One of the religion whose history goes back to 3000 BC is the Mithraism. This religion was widely honored and respected by different Iranian ethnic groups. It crossed the borders of Iran covered neighboring countries, and even reached Greece and Rome.
  • Alireza Hasheminezhad Page 245
    Katibeh (calligraphic frieze), is a decorative as well as informative device in Islamic architecture with different styles of Arabic and Persian calligraphy. Nastaliq stroke, rarely seen in 9th century works, was widely introduced in architectural Katibeh writings from 10th century AH.Shah Nematollah Vali’s mausoleum, a 9th century (840 AH) monument, is decorated with one of the oldest Nastaliq Katibehs.The first half of the 9th century AH is the period when Nastaliq style of calligraphy began its perfection. The famous Shahnameh Baysonghori is in Nastaliq style and belongs to this period. Although not a masterpiece in regards to the esthetic values of calligraphy, the work is of prime importance in that it is the first experience towards the evolution of Nastaliq style of Persian calligraphy which turns to be the most beautiful stroke worldwide. It also shows the concern of the great men of that period to have the most exquisite copy of Shahnameh written in Nastaliq. The Katibeh of Mahan has the same situation, but of a smaller scale.