فصلنامه علوم و مهندسی محیط زیست
شماره 41 (بهار 1383)

در آستانه هزاره سوم میلادی دغدغه اصلی سازمان های بین المللی و اندیشمندان، بروز معضلات محیط زیست و روند فزآینده آن می باشد. انسان به عنوان عامل تاثیر گذار و قربانی این بحران به شمار می رود. از همین رو اصلاح روند بحران محیط زیست به اعتقاد عموم صاحب نظران محیط زیست در گرو اصلاح آموزه های انسان و تغییر در نگرش، بینش و دانش انسان ها نسبت به سرنوشت خود و محیط پیرامون می باشد. به رغم تلاش های گسترده ای که از طریق نظام های آموزش رسمی و غیر رسمی در سطوح بین المللی و ملی به منظور تعمیم آموزش های محیط زیست به عمل آمده است، دست آوردها محدود و ناکافی به نظر می رسد...

اصل عمومی بودن حفاظت از محیط زیست، همگانی بودن آموزش محیط زیست را در ضمیر خود نهفته دارد. همگانی بودن آموزش و آگاه سازی اجتماعی در رابطه با حفاظت از محیط مورد تاکید سازمان ها و کنوانسیون های بین المللی، دولت ها و افکار عمومی است. منظور از همگانی بودن آموزش هر دو فرآیند یادگیری و یاددهی است. کمتر کسی است که بر اصل یادگیری همگان به منظور افزایش دانش و آگاهی خدشه وارد کند. اما مسئله یاددهی معمولا مناقشه برانگیز است. به دلیل تقسیم کار در زندگی اجتماعی عصر حاضر و ایجاد سازمان های تحصصی، انتظار این است که هر سازمانی مسئولیت حوزه مرتبط با عنوان و وظایف خود را به تنهایی بر عهده گیرد...

مقاله حاضر، ماحصل پژوهشی میدانی و توصیفی با هدف بررسی میزان آگاهی محیط زیستی و روش های بهینه آموزش محیط زیست در زنان خانه دار و آموزگاران زن شهر اراک می باشد. نمونه برداری به صورت تصادفی به وسیله ابزار پرسشنامه، مشتمل بر 21 پرسش با پاسخهای عمدتا بسته، و با توجه به ویژگی های فرهنگی - اقتصادی - اجتماعی و... در مناطق مختلف شهر اراک صورت گرفت. داده ها از طریق رایانه و با نرم افزارهای FPL,SPSS مورد تحلیل قرار گرفتند. یافته ها بیانگر لزوم آموزشهای محیط زیستی در جامعه و ضعف میزان اطلاع رسانی است...

هدف اصلی این مقاله، ارایه روشی برای آموزش همگانی و مستمر محیط زیستی می باشد؛ بنابر این، سعی شده تا روشی اتخاذ شود که اهداف آموزش از طریق مدیریت و هدایت رفتار افراد و ترویج یک فرهنگ عمومی تحقق پذیرند. در این خصوص، نظام پیشنهاد شده است که اساس آن بر پایه مباحث فلسفی معماری و اصول رفتارشناسی انسان در رابطه با حضور او در محیط مصنوع می باشد. در این نظام، عملکرد ‘آموزش نوعی محیط آموزی است که در نتیجه باور محیط به وجود می آید؛ به طوری که طراح با استفاده از خلق محیط مصنوع، شرایطی را فراهم آورد که فرد به محیط خود احساس تعلق کرده و از آن هویت بگیرد...

دستور کار 21 که برآیند بیش از 15 سال کار و تحقیق مداوم صندوق عمران ملل متحد و سایر سازمان های بین المللی مسئول در حفظ محیط زیست انسانی است، تعهد و مشارکت جدی همه گروه های اجتماعی، توانمندسازی زنان در جهت تقویت نقش آنان در حفاظت محیط زیست را در تحقق حفظ و توسعه محیط زیست انسان دارای اهمیتی اساسی برآورد می کند. در میان گروه های اجتماعی، زنان از هر قشر و طبقه ای و با هر سطح معلومات و سواد، نقش محوری در توسعه پایدار دارند...

به طور کلی تا زمانی که اساس آموزشهای زیست محیطی در شهرهای بزرگ بر پایه آموزش های مستقیم باشد، نه تنها شهروندان را به همکاری جلب نمی کند، بلکه در بعضی موارد نیز آثار منفی بر جای می گذارد. تشویق مردم محلی برای حل معضلات زیست محیطی محل زندگی شان بسیار مؤثر خواهد بود، چرا که انگیزه و حس مشارکت در آنان به دلیل اینکه مشکلات محلی خود را بهتر درک می کنند، بیشتر وجود دارد؛ و آگاهی نیز در پس این انگیزه و مشارکت آنان بارور می شود، مشروط بر اینکه، شرایط لازم برای چنین مشارکتی حاصل شود...

در بسیاری از نقاط جهان و از جمله در ایران، دوران معاصر در عین حالی که دوره افزایش آگاهی های زیست محیطی و توجه به نقش محیط زیست سالم در ارتقای کیفیت و کمیت حیات انسان است، دوران تداوم وجود مختلف تخریبات زیست است. از سوی دیگر با توجه به آگاهی انسان نسبت به موضوعاتی چون اهمیت محیط زیست، اثرات منفی فعالیتهای انسان بر محیط زیست، لزوم برنامه ریزی برای استفاده مناسب از منابع و سایر موضوعات مرتبط با محیط زیست زمینه ارایه تئوری ها و برنامه های جدیدی برای کاستن از ضایعات و تخریبات ‘، برای افزایش بازدهی و کارایی دستگاه ها و مواد، برای حفاظت از منابع و برای استفاده صحیح از منابع فراهم شده است که از جمله مهمترین این نظریات ایده توسعه پایدار می باشد...

این مقاله به نقش آموزش در فرهنگ سازی زیست محیطی در کشور اشاره دارد. ابتدا به نقش صنایع در توسعه پایدار و تشریح اثرات منفی حاصل از توسعه اقتصادی بر محیط زیست اشاره شده و در ادامه ضمن تعریف مفاهیم اصلی آموزش و یادگیری به چکیده برخی از تحقیقات خارجی و بومی پرداخته شده است. فصل مشترک تمامی تحقیقات انجام شده اشاره به آن دارد که آموزش می تواند در میان مدت و بلند مدت افکار عمومی را به گونه ای شکل دهد که نقش کنترلی خود را در جامعه د رجهت حفظ محیط زیست ایفا کند...

آموزش غیر رسمی محیط زیست در کشورمان سابقه ای طولانی دارد. اعتقادات و باورهای مربوط به پاس داشت محیط زیست که میان مردم رواج داشته و همواره از نسلی به نسل دیگر منتقل شده، حکایت از آن دارد که دخالت افراطی آدمی در زنجیره ها و شبکه های غذایی، همواره عملی ناپسند و ضد اخلاقی و ارزشی محسوب می شده و رعایت حد اعتدال و میانه روی در مصرف منابع طبیعی توصیه می شده است. سابقه آموزش رسمی محیط زیست نیز در کشورمان چندان کوتاه نیست. اگر چه می توان اثرهای آموزش محیط زیست را در نخستین برنامه های درسی رسمی کشورمان یافت، اما در واقع آموزش محیط زیست به معنای امروزی خود بیش از سه دهه عمر ندارد...