نشریه پژوهش های قرآنی
سال دهم شماره 1 (پیاپی 47، بهار و تابستان 1383)

نویسنده نخست به تعریف انحراف از چهار منظر حقوقی، جامعه شناختی، اخلاقی و دینی پرداخته و آنها را با یکدیگر نسبت سنجی می کند. آن گاه عوامل پیدایش انحراف را بررسی کرده، مجموعه مقالات را در سه گروه دسته بندی می کند: 1- نظریات انسان مرکز، که عوامل انحراف را در خود انسان می دانند. از میان نظریاتی ازین دست به دیدگاه های زیست شناختی در باب جرم، نظریه انتخاب آزاد و دیدگاه روان شناختی اشاره شده است. ...

تبیین پیشینه، عوامل و راهکارهای مبارزه و کاهش دین گریزی از نگاه قرآن موضوع این مقاله است. نویسنده، دین را از نگاه قرآن، مجموعه ای از باورها و رفتارها با محوریت یک موجود برتر تعریف کرده و پس از اشاره به پیشینه دین گریزی، عوامل این دین گریزی را مانند محیط، دوستان و مربیان، فشار خشونت، ناکارآمد دیدن دین، شک و تردید، ناسازگاری با عقل، ناسازگاری با علم، فقر، روان پریشی، سخنگویان دین، خواسته های نفسانی، تهاجم دینی و گستردگی شریعت، با استناد به آیات قرآن به تفصیل مورد بررسی قرار داده است. ...

موضوع این مقاله تبیین و تحلیل عوامل، زمینه ها، بسترهای شایعه و راه های مبارزه با آن از منظر قرآن است. نویسنده، پس از تعریف شایعه، به نمونه هایی از شایعات در قرآن اشاره کرده و شایعات عصر پیامبر را از جمله، شایعات درباره شخصیت پیامبر، شایعات دباره خانواده پیامبر، شایعات درباره شهادت پیامبر و شایعات درباره صحابه را از نگاه قرآن مورد بررسی قرار داده و در مورد شایعه سازان، شایعه پراکنان، بستر شایعه و زمینه های اصلی شایعه به تفصیل بحث کرده است. ...

نویسنده در آغاز به تعریف آسیب اجتماعی و جامعه آسیب زده پرداخته، سپس استبداد و خودکامگی را به عنوان نمونه بارز آسیب اجتماعی معرفی می کند، آنگاه به پیشینه تاریخی استبداد ستیزی اشاره کرده و بر این باور تاکید می کند که به رغم فلسفه سیاسی عدالت گرای اسلام، تاریخ مسلمانان به طور عمده آمیخته با استبداد بوده است. ...

نویسنده در آغاز دیدگاه های متفاوت راجع به چگونگی خانواده در تاریخ را مطرح می کند، آن گاه سلامت خانواده را مورد بررسی قرار داده نظریات متعددی از جمله دیدگاه قرآن را در این زمینه مطرح می کند، سپس از فروپاشی خانواده سخن گفته علل و اسباب آن را از منظر قرآن بحث می کند و در این راستا عوامل فروپاشی را به دو دسته برون خانوادگی و درون خانوادگی تقسیم کرده از قسم نخست به طرح و توسعه آزادی جنسی از سوی غیر مسلمانان، و از قسم دوم به ناهمگونی شخصیتی، فقدان درک متقابل و احساس مشترک، بی توجهی به حریم عفاف، می پردازد.

تعریف، سویه ها و عوامل خشونت از زوایای گوناگون از نگاه آیات قران مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده، پس از اشاره به پیشینه خشونت در گذشته و امروز، سویه های خشونت را از زاویه رفتار فردی، قلمرو اجتماع و قلمرو حکومت با استناد به آیات قرآن مورد بررسی قرار داده است. سپس به نقد و بررسی تعریف های گوناگون از خشونت پرداخته و پس از تعریف دقیق آن به نافرمانی خداوند و اقدام علیه جسم، جان، شرف، مال، حقوق طبیعی، فطری و موضوعی خود، دیگران، هویت ها، نهادهای اجتماعی و جوامع انسانی به معنی شناسی واژه «ظلم» به عنوان واژه کلیدی ترسیم کننده خشونت در نگره قرآنی اشاره کرده. ...

نویسنده با نگاهی به نظرات ابن خلدون، مارکس، داروین، اسپینوزا، اگوست کنت، اسپنسر و ماکس وبر درباره خشونت، قدر مشترک تمامی آنها را در نادیده انگاری اراده انسان در برابر عوامل تاثیر گذار جبری قلمداد کرده و این در حالی است که قرآن آدمی را شرور بالذات و دارای سرشت خشونت گر نمی شناسد و رفتارهای پرخاش جویانه و خشن انسان ها را در علل و عوامل بیرونی جست و جو می کند. ...

در این مقاله پس از پیشنهاد تعریفی برای خرافات، به گستردگی آن در میان کشورها و اقشار تحصیل کرده و بی سواد و نیز به برخی از نظریات درباره منشا خرافات اشاره شده است، سپس برداشتی قرآنی درباره منشا خرافات مطرح گردیده است. آن گاه نمونه های خرافات از قبیل: طیره، شانس، طالع بینی مورد بررسی قرار گرفته و بر این نکته تاکید شده است که طیره (فال بد زدن) و نحس دانستن برخی از اشیا و اعداد یا زمان ها و تحریم برخی از طیبات الهی جز خرافات است و از نظر شرع تحریم و تقبیح شده است. ...

نویسنده پس از طرح این پرسش که فلسفه شریعت در ادیان الهی چیست، نخست به توجیه فقدان شریعت در مسیحیت موجود پرداخته سپس شریعت را به دو بخش قانون و عبادت تقسیم کرده بر این باور است که فلسفه شریعت در ادیان به کارکرد آن در دنیا و آخرت مربوط می شود. آن گاه کارکردهای دنیوی و اخروی هر یک از قانون و عبادت را توضیح می دهد. در رابطه با کارکرد دنیوی قانون معتقد است که نقش قوانین دینی تنظیم روابط اجتماعی و استقرار عدالت و حفظ حقوق است. ...

نویسنده پس از بیان تفاوت دیدگاه ها راجع به مفهوم تاویل، به بررسی معنای آن از دیدگاه قران پرداخته در این راستا آیاتی را که واژه تاویل در آن به کار رفته یک به یک مورد بحث قرار داده است و از مجموعه بررسی ها به این نتیجه می رسد که دیدگاه علامه طباطبایی راجع به تاویل با مدلول آیات سازگارتر از سایر نظریات است. بنابراین تاویل عبارت است از آن حقیقتی که مرجع و اصل شی است و نسبتش با آن نسبت طولی در قوس صعودی یا نزولی است. در پایان به نقد استاد معرفت بر نظریه علامه طباطبایی راجع به تاویل پرداخته و از آن پاسخ داده است.

نویسنده پس از تاکید بر اهمیت شناخت تاویل، نخست به تعریف تاویل در نگاه مفسران پرداخته از سه نظریه نام می برد: 1- تاویل به معنای تفسیر 2- تاویل به معنای خلاف ظاهر 3- تاویل به معنای بازگشت گاه کلام. آنگاه تاویل را در روایات بررسی کرده چهار دسته روایت را بیان می کند: 1- روایاتی که واژه های تاویل و تنزیل را در برابر یکدیگر به کار برده اند. 2- روایاتی که تاویل را در برابر تفسیر به کار برده اند. ...

نویسنده در آغاز به تعریف قسم از دیدگاه ادیبان، مفسران و حقوق دانان پرداخته، سپس انواع سوگندهای قران را مورد بحث قرار داده است. در این راستا نخست سوگندهای قرآن را به دو دسته تقسیم می کند: 1- سوگندهای التزامی یعنی سوگندهایی که برای تعهد دادن در انجام کاری یاد می شود. نمونه هایی از این دست سوگند در قرآن، هم در مورد خداوند وجود دارد و هم در مورد پیامبران، مردم و شیطان. 2- سوگندهای تحقیقی یعنی سوگندی که برای اثبات یا رد مطلبی یاد می شود. ...

نویسنده پس از بیان رویکردهای گوناگون قرآن پژوهان غیر مسلمان نسبت به قرآن، با عناوین: رویکرد تاریخی، زبان شناسانه، متنی، معنایی یا معنی شناسانه و اسطوره ای، به معرفی ایزوتسو به عنوان قرآن پژوهی که با رویکرد زبان شناختی به مطالعه قرآن روی آورد، پرداخته است، زندگی، مسافرت های علمی، عضویت در مجامع علمی، آثار و تالیفات ایزوتسو، عناوینی است که در این مقاله مطرح شده است. در پایان نویسنده به توضیح نوع کار ایزوتسو راجع به قرآن و منابع فکری وی و فشرده دیدگاه او نسبت به نظام مندی مفاهیم قران می پردازد.