فصلنامه پیک نور (علوم انسانی)
سال دوم شماره 3 (پای ی ز 1383)

محمدتقی بهار مانند غالب شاعران بزرگ (البته بیشتر از آنان) در دیوان خود نظریاتی در سبک شناسی و نقد ادبی اظهار کرده است. آنچه نظریات او را نسبت به دیگران بیشتر شایسته تامل می کند این است که او پایه گذار فن سبک شناسی در ایران است. مباحث سبک شناسانه دیوان بهار متنوع است و از بحث در سبک فردی و سبک دوره تکوین سبک تا قضاوت در باب شعر شاعران مختلف از قدیم و جدید را در بر می گیرد. بهار فرصت تدوین سبک شناسی شعر را نیافت، اما مباحث او بسیار مغتنم است...

بحث درباره اسطوره یکی از جنجال برانگیزترین مباحثی است که ذهن و ضمیر بشر با آن دست به گریبان است، خصوصا در روزگار معاصر که عوامل متعددی باعث اسطوره زدایی و گاه اسطوره ستیزی شده است؛ اما هنرمند و شاعر خلاقی همچون نیما با آگاهی از این نکته که بنای بلند اندیشه و تمدن فرهنگی جوامع امروز بر شالوده های استوار، باورها و انگاره های پیشینیان بر افراشته شده و انگار آنها به نوعی نادیده انگاشتن هویت و اساسا موجودیت خویش است، با باززایی و نوآفرینی اسطوره ای منطبق با نیازهای جوامع روزگار خود دست می زند و این مفاهیم عمیق و ریشه دار را با پرداختی مناسب به میان مردم می کشاند...

در سرزمین ایران تنوع گویشها و لهجه ها بسیار فراوان است، به طوری که گاه ممکن است دو روستای کاملا مجاور هم به دو گونه زبانی کاملا متفاوت داشته باشند. این تنوع زبانی، گویشی یا لهجه ای در سراسر ایران قابل مشاهده است. نگارنده این مقاله در نظر دارد ساخت فعل را در شهرستانهای سیرجان، بافت، زرند و جیرفت در استان کرمان با ساخت فعل در شهرستانهای حاجی آباد و بندرعباس در استان هرمزگان مقایسه و تفاوتهای آنها را بیان کند.

عین القضاة همدانی در نامه شصت و پنجم از نامه های خود در مکتوبات در بحث از واجب و مستحب و حرام... گوید: «... و بعضی [کارها] بود که نه واجب ضروری بود، اما کردنش به نسبت با مقصود، او به از ناکردن بود. چون اشعار تازی بسیار یادگرفتن، چه اگر اشعار یاد نگیرد، از نامه نوشتن با تازی باز نماند. اما آن به بود که یاگیرد تا مکتوبات او موشح بود به اشعار عربی، و این قسم را در زبان شرع مستحب خوانند یا مندوب» همدانی خود به این مستحب عمل نموده، و نامه های او مناسب حال و مقال مشحون از اشعار زیبا و لطیف عربی است...

بی تردید ابن قتیبه، یکی از شخصیتهای بی همتا و ممتاز در فرهنگ اسلامی و ادبیات عربی است. او از نظر نوع شخصیت، موجودی ممتاز و چند ساحتی بوده است و ابعاد مختلفی را در خویش پرورش داده است. چنان که هم ادبیات و فنون ادبی را نیک می دانسته و هم در حوزه های تخصصی تر علوم، دانش بسیار اندوخته است. بر همین مبنا، وی را می توان دانشمندی ادیب و یا لااقل ادیبی دانشمند به شمار آورد...

در این مقاله به تاریخ قصیده سرایی در شعر عرب از دوره جاهلی تا دوره جدید پرداخته می شود. نویسنده در صدد تبیین ویژگی های سبک شناسانه شعر عرب، نوآوری ها و تحولات، تاثیر سبک های ادبی مغرب زمین و معرفی سرآمدان سبک های مختلف شعر عرب است.

رساله مطلع العرفان به طور قطع از تالیفات تفسیری امیرغیاث الدین منصور دشتکی شیرازی (866-949 ه) است که تا کنون از چشم دشتکی پژوهان مخفی مانده است. از جناب امیرغیاث الدین منصور بیش زا 80 اثر به جا مانده، که یکی از این آثار مطلع العرفان در تفسیر قرآن است. بخشهایی از این اثر به طور پراکنده شناخته شده است. به احتمال قریب به یقین این رساله نیز بخشی از همان مجموعه تفسیری مولف است که با رنگی کاملا کلامی در اثبات اعجاز قرآن کریم نگارش یافته و نویسنده در آن با ذکر نظریه های مختلف دانشمندان مسلمان در باب اعجاز قرآن، ضمن صحه نهادن بر همه آنها، دیدگاه «صرفه» را بر گزیده است...

چگونه کلمات با عالم پیوند می خورند؟ به عنوان مثال، چگونه اسامی خاص، مانند «سقراط» و «تهران» با اشخاص و اشیای عالم عین مرتبط می شوند؟ این سوال مدتها فیلسوفان را به تاملی جدی واداشته است. مشغولیت اصلی بسیاری از فیلسوفان قرن بیستم یافتن پاسخی قطعی برای این سوال بوده است. منطق دانان سنتی مسلمان معتقدند یک اسم خاص «عبارت اشاره ای» (در مفهوم راسلی) است که، بر خلاف برداشت فرگه ای، صرفا حاکی از یکی شخص یا شیء، به عنوان معنی، است بدون اینکه چیز دیگری غیر از آن شخص یا شیء مشارالیه به عنوان مفهوم دارا باشد...

یکی از تذکره های شاعران یزد، تذکره ای است که در آن شرح حال و نمونه اشعار شاعران سلسله سادات مدرسی یزد آمده و به همین مناسبت تذکرة السلسله نام گرفته است. از این تذکره دو نسخه خطی موجود است که اولی در کتابخانه ی مرکزی دانشگاه تهران نگهداری می شود و دومی متعلق است به کتابخانه سیدابوالفضل سعیدی ریحان در یزد...

منوچهری بهترین نماینده دوره طبیعت و تصاویر طبیعت در نیمه اول قرن پنجم هجری است. او شاعر طبیعت و شاعر عشق و زندگی است، اشعار او، آدمی را به یاد کودکی می اندازد که از سر شوق و هوس نغمه می خواند و اگر مرگ نا به هنگام در جوانی، نغمه های پر از شور و شادی او را خاموش نمی کرد چه بسا که آثاری دلپسندتر و زیباتر پدید می آورد. در این مقاله، پس از معرفی اجمالی شاعر ابتدا به تعریف اسطوره و سپس شرح و بررسی نوروز، مهرگان، جشن سده، بهمنجنه از دیدگاه تاریخ و اسطوره پرداخته شده است...

در این نوشته سعی شده است از میان روش های مختلف ارجاع به منابع انگلیسی، یکی از رایجترین و شاید معتبرترین آنها به خواننده معرفی شود. مخاطبان این نوشته آن گروه از اندیشمندان فارسی زبان اند که برای کنفرانسهای ملی و بین المللی و یا مجلات علمی، به زبانهای انگلیسی و فارسی، مقاله تهیه می کنند و یا دست اندرکار تالیف کتاب به هر دو زبان اند. موضوعاتی نظیر ارجاع به کتابها و ارجاع به گردآوری ها و پایان نامه های منتشر نشده از مباحث مورد توجه در نوشته حاضر است...

نگاه انسان امروزی به پدیده ها تغییر کرده است. بدون شک یکی از ابزارهای مهم این تغییر نگرش هنر عام «Mass Arts» و به ویژه نوع تصویری آن است. تصویرهای گرافیکی نه تنها با ما سخن می گویند بلکه ، مهمتر از آن ، برای ما تعیین نیاز می کنند و ، در واقع ، به زندگی ها جهت می دهند. ما ، چه بخواهیم و چه نخواهیم زیر تشعشعات این امواج قرار داریم. ویژگی هنر عام نفوذ به درون توده مردم است و این کار جز از راه شناخت فرهنگ میسر نیست. هنرمند ، از یک سو ، ظرافتهای فرهنگی را بهتر می بیند ، و از سوی دیگر ، توانایی آن را دارد که آنها را در بیانی هنرمندانه و در نتیجه تاثیر گذار عرضه کند…

جامعه شناسی پژوهش ادبی، بر اساس اثر اولیه در تولید فرهنگ، در زیبایی شناسی پذیرش و سرمایه فرهنگی در خلال چند سال گذشته بر ساختار معنی خوانندگان و بر شبکه های درون نظام های ادبی تمرکز کرده است. جهتهای جدید شامل موارد زیر هستند: مطالعه روابط بین ادبیات و هویتهای گروهی؛ ارتباط دادن تحلیلهای نهادی و خواننده - پاسخ؛ معرفی مجدد نقش نیت نویسنده؛ و ایچاد یک درک روشنتر از اینکه چگونه ادبیات به دیگر رسانه ها شبیه است و چگونه شبیه نیست.

در این مقاله به شرح دیدگاه های مختلف در خصوص تالیف و ترجمه در ایران و وضعیت کتابهای درسی، ضعف نظام آموزشی در آموزش تالیف و چگونگی کاربرد زبان نوشتاری در ایران، جاذبه امتیاز دانشگاهی برای مدرسان مؤلف و سنت تالیف در دانشگاه پیام نور پرداخته شده است.