فصلنامه خیال
پیاپی 14 (تابستان 1384)

شکنر در این نوشتار تفاوت بنیادین تئاتر متعارف غرب را با نمایش سنتی هند نشان داده است: در اولی، چشم و تا حدی گوش جای تجربه و درک تئاتر است و در دومی، مسیری که از مشام آغاز و با گذر از معده به روده ختم می شود. در ابتدا، دو متن مهم و اساسی با جایگاهی همتا در هر یک از نظریه های غربی و هندی اجرا (یعنی بوطیقای ارسطو و ناتیاساسترا) بررسی و تفاوتهای اساسی آنها بازنموده می شود. در ادامه، راسا (آمیخته ای از نمایش و رقص و موسیقی) بر طبق ناتیاساسترا تعریف و به اختلافات آن با تئاتر غربی اشاره می شود. در بخشی دیگر، از طریق ریشه شناسی کلمات، مفاهیم تئاتر غربی و ابتنای بر قوة بینایی آشکار شده است. به نظر شکنر، هدف از اجرای راسایی، برخلاف تئاتر غربی، تداوم لذت است؛ و راسا درک استهایی بهاواها (عواطف ابدی یا پایدار یا قلبی) است که از طریق آبهینایا (بازیگری خوب) بیدار و دست یافتنی می شوند. در اجرای راسایی، کسب لذت و ارضاشدن اساسا مقوله ای دهانی است و مطالعة دستگاه عصبی روده ای و شیوة کار آن و جایگاهش در هنرهای رزمی و مراقبه و طب آسیایی این مطلب را روشن تر می کند. شکنر، در ادامه، به تمرین خانه های راسا، از جمله خانة نهم یا خالی، می پردازد و در انتها نیز، زیبایی شناسی راسا در اجرا بررسی و باز هم تفاوتهای آن با تئاتر غربی مشخص می گردد.

در این مقاله، پس از مرور زندگی و آثار بودلر، آراء و افکار او دربارة شعر و هنر، نقد ادبی و هنری، و نیز ویژگی های روزگار مدرن بررسی شده است. همچنین در پیوند و نسبت حیات و آثار و افکارش با زندگی مدرن وجلوه های مادی و معنوی آن (مثل شهر مدرن و مکاتب مختلف هنری و فلسفی و آثار هنری) تامل شده است. ستایش شیطان، در ورطه بودن هنرمند، از دست رفتن ایمان به خدا، جستجوی بهشت گم شده، روی آوردن به زیبایی ذهنی و گرایش به نمادگرایی (سمبولیسم)، مکتب هنر برای هنر، نقد مدرن، هنرمند مدرن در شهر مدرن، بی خانمانی و برهنگی انسان مدرن، انحطاط هنر و هنرمند، و مرگ هنر از مضامین بررسی شده در این مقاله است.

در این نوشته، از منظری معرفت شناسانه، گسترش جلوة بیگانه سازی یا، به تعبیری، مهم ترین آموزة نمایش مدرن، آن هم در زمینه ای از مطالعات فرهنگی، بررسی شده است. در اینجا، در وجهی از استعاره ای فلسفی، بیگانه سازی به مثابة انگارة دانایی نمایش مدرن مد نظر قرار گرفته و اثر آن در جنبه های نظری تئاتر معاصر بررسی شده است. آراء برتولت برشت (تئاتر حماسی) و پیتر وایس (جنبش تئاتر مستند) و آنتونن آرتو (تئاتر خشونت) به واسطة چنین نظرگاهی با تاویل اندیشمندانة فوکو از تابلوی ندیمه های ولاسکوئز گره خورده است.

در این مقاله، که ترجمه فصل «شخصیت» از کتاب تئاتر به منزله نظام نشانه ای است، ابتدا مفهوم شخصیت و، سپس، نقش آن در درام کلاسیک و متن نمایشی بورژوایی و متن رادیکال بررسی شده است. پس از آن نیز، به این موضوعات پرداخته شده است: کارکردهای شخصیت؛ نسبت شخصیت با زمینه؛ کارکردهای شخصیت در حکم قراردادهای روایتی؛ نسبت بازیگر و شخصیت؛ شخصیت و روان شناسی.

یکی از منشا های داستانی نمایش در جهان روایت بوده است. ضمن اینکه روایت، به ویژه در اکثر حوزه های نمایشی شرق، خود مقدمه و مرحلة ماقبل دگردیسی و تکوین نمایش است، از عناصر مجرد و منتزع تا مراسم و آیین کامل تا نمایش. جوهر نمایش در شرق نقالی یا روایت است که ناشی از جهان بینی شرقی و روح آیینی نمایشهای آن است. در این مقاله، ابتدا چگونگی حضور نقال بر صحنة واقع گریز نمایشهای آیینی سنتی در هند و چین و ژاپن و ایران (مانند کاتاکالی، تعزیه و سایه بازی، پین وان، نو و بوانراکو) بررسی شده است. سپس نقالی در ایران بر اساس فضا، محتوا و مضمون، عدة اجراکنندگان، لوازم یا شکل اجرا، و جنسیت اجراکنندگان طبقه بندی شده است.

این نوشتار ترجمه ای است از بخشهای نظری گزارش لوکوک از تمرینات آموزشی، که در آن به فن حرکت در تئاتر پرداخته است. پس از تحلیل حرکت، آمده است که اساس حرکات بدن انسان سه حرکت طبیعی در زندگی روزمره است: موج، موج معکوس، جوانه زدن. سپس به «پرداخت» این حرکات، یعنی مشتقات گوناگون آنها اشاره و اصول «پرداخت» آنها (بسط و تقلیل، توازن و تنفس، فقدان توازن و پیشروی) بررسی شده است. بسط و توضیح حالتها، یعنی برشهایی از حرکت، موضوع بعدی است. در نهایت نیز، ایجاز در کنشهای جسمانی بررسی شده و هفت قانون عمومی از تحلیل حرکت استخراج شده است.

نوشتار حاضر تلخیصی است از سه فصل کتاب فهم متن نمایشنامه از راجر گروس، استاد نمایش در دانشگاه آرکانزاس و سرگروه کارشناسی ارشد نمایشنامه نویسی. گروس بیش از 32 سال از عمر خود را صرف پژوهشی سخت کوشانه کرد پژوهشی دربارة قالبهای کلام منظوم در آثار شکسپیر و مطالباتی که از اجراکننده دارند. یافته های او در کارگردانی 38 اجرایش از آثار شکسپیر به محک خورده است. او هشت سال مدیر هنری جشنوارة شکسپیر در کالیفرنیا بود و سی سال به آموزش شیوة بازیگری در آثار شکسپیر اشتغال داشت. در سالهای اخیر، نگارش کتاب جدید خود را، به کلام در آوردن شعر شکسپیر، به اتمام رسانده که ظاهرا هنوز چاپ نشده است. گروس آهنگساز نیز هست و تا کنون پارتیتور 23 اپرای شکسپیری را تصنیف کرده است. کتاب او اساسا به هنر مشکل فهم نمایشنامه می پردازد و نشان می دهد که چگونه می توان به مهارت مشکل زای خواندن متن نایل شد. اهداف او عبارت است از: تجهیز ما به ابزارهایی که با آنها بتوانیم با متن سروکار داشته باشیم؛ عرضة معیارهایی برای دست یابی به آنچه باید دربارة متن، پیش از آنکه مدعی فهم آن شویم بدانیم؛ طرح مجموعه ای از پرسشها، که برنامه ای مفید برای مطالعة متن است؛ هوشیار کردن ما دربارة دامهایی که در راه خواندن متن وجود دارد.

در این مقاله، ترجمه و تصحیح ترجمة کتاب الادوار فی الموسیقی، اثر صفی الدین ارموی، نقد و بررسی شده است. این اثر را آریو رستمی تصحیح و نشر میراث مکتوب در سال 1380 چاپ کرده است.