فصلنامه هنرنامه
پیاپی 8 (پاییز 1379)

در این مقاله ضمن تجزیه و تحلیل فرم و اشاره به مفاهیم موجود در بطن ماندالا به نوع بروز این فرم قدسی در آثار هنرهای سنتی، خصوصآ معماری و موسیقی سنتی ایران پرداخته شده است. ماندالا (Mandala) لفظی است سانسکریت و از لحاظ لغوی به معنای دایره است. این لفظ به عنوان اسم خاص به اشکال هندسی مربع یا مدور یا ترکیبی از دو شکل اطلاق می شود که در سنت دینی هندویی و بودایی به عنوان هندسه مقدس، مبنای ساخت معابد و طرح های هنری رمزگونه دینی قرار گرفته و می گیرد...

نگارگر ایرانی به دلیل زمینه فکری خود و تعلق به عرفان و حکمت اسلامی و نیز پیوستگی به ادبیات سرزمینش و بهره گرفتن از دامنه گسترده اندیشه و خیال در زمینه های ظاهری و صوری، آثاری کم نظری و بدیع می آفریند. در بطن این آثار، مفاهیم و معانی ذهنی بسیاری نهفته است. توجه به معنویات و مفاهیم ذهنی از دیرباز در هنر نگارگری ایران وجود داشته و در کنار آن سعی هنرمند نگارگر بر این بوده که به واسطه الوان و اشکال و آشنا شدن با عوالم نورانی، عالم ملکوت را متجلی می سازد. نور عامل سنجش در عرفان اسلامی است و آب نیز از جنس نور و روشنایی است...

در بررسی تطبیقی تصاویر آیینی مصر باستان و بیزانس، اولین مورد این مطالعه، بررسی مضامین آیینی دو تمدن است که در هر یک از این تمدنها، مضامینی با آیینها و فرهنگهای آن تمدن مورد کاوش و تحقیق قرار گرفته اند. طراحی یکی از مقولاتی است که می تواند مضمون و محتوای هر فرهنگ را به صورت شکل ارائه کند و در بررسی تطبیقی این مقوله در هر تمدن، می توان تعریف طر احی را در بینش های این دو فرهنگ مشاهده کرد. مقولاتی مانند ترکیب بندی و رنگ، عوامی هستند که می توان از آن طریق منظر و جهان بینی به وجود آورنده آثار آیینی را بخوبی بررسی کرد...

در طول تاریخ نقاشی و نگارگری، ما به سه نگرش عمده مواجه هستیم که جهان بینی آثار را نمایان می سازند: 1- نگرشی تقلیدی (Imitative) که در آن مبنا بر پایه تقلید هر چه بیشتر و دقیق تر از طبیعت استوار شده است. 2- نگرشی که بر محور فاعل شناسا و ذهنیت (و همان خالق اثر) بنا شده است (subjective). و 3- نگرشی قدسی، الهی و توحیدی...

به هنگام بررسی و مقایسه منبت ایرانی می توان خصوصیات ویژه ای را در منبت صفوی مشاهده کرد که آن را از منبت دیگر ادوار متمایز می کند. علی رغم تغییرات زیادی که منبت ایرانی در طول زمان داشته، نمی توان اظهار کرد که در همه ادوار هویتی کاملآ مطابق با باورهای ایرانی داشته است، اما در منبت صفوی به ویژگی هایی از لحاظ بیان و خصوصیات ظاهری و روش اجرا بر می خوریم که می توان آن را به جرات کمال منبت ایرانی دانست. بسیاری از مرمت گران آثار چوبی و مفسران و محققان آثار هنری به دنبال آن هستند تا ویژگی های بیانی و زیباشناسی منبت صفوی را بخوبی بشناسند تا بتوانند بر اساس آن نبست به یک مرمت صحیح اقدام کنند...

در این مقاله طرح مطالعه تطبیقی دو دیدگاه سنتی و مدرن در فرآیند حفظ و مرمت آثار تاریخی و ویژگی های این دو دیدگاه را از جنبه های اعتقادی، تعلیم و آموزش و به کارگیری مواد و مصالح مورد بررسی قرار داده، مقایسه اجمالی در مورد آنها صورت گرفته و نتایجی از جمله تفاوتهای اساسی آنها که ممکن است به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در این امر اثر می گذارند و اینکه این شیوه ها متاثر از نوع دیدگاه آنهاست و در حال حاضر هم در عرصه حیات اجتماعی و سیاسی دو دیدگاه سنتی و مدرن بر شیوه های حفظ و مرمت اثر گذار هستند، به اثبات می رسد...

خط همواره یکی از بهترین و مؤثرترین وسیله های ارتباطی انسانهاا بوده و پیدایی آن در ایران به اسطوره ها باز می گردد. ایرانیان بر اساس توانمندی های هنری خویش را در این امر پیشگام و مبدع بوده اند و مسلمآ دارای سابقه ای بس درخشان و پر افتخار و کهن در این زمینه هستند. ایران از معدود کشورهایی است که در طول تاریخ دارای (خط ملی) است، به گونه ای که از آن به عنوان معرف و شاخصه ای از تمدن خود بهره جسته و با گسترش امپراتوری های عظیم خویش قبل از اسلام به آن وجهه ای تاریخی بخشیده است...

موضوع مقاله ای که در پی می آید مشتمل بر بررسی و تجزیه و تحلیل مقوله سنت و جایگاه آن در هنر مدرن سینما است. رویکردهای مهمی که نگارنده قصد دارد به آنها بپردازد، عبارت است از سینمای سنتی و قابلیت هایی که سینما برای به تصویر در آوردن مقوله سنت در خود دارد و بررسی برخی از فیلمهایی که از پیدایی سینما تا کنون به مسائل معنوی توجه داشته اند. در این مقاله سعی شده تا از نظر تاریخ نگاهی به حضور معنویت و سنت در سینما داشته باشیم. بدیهی است که نگارنده مدعی آن نیست که مقاله کامل است...

محور اصلی بحث در مقاله حاضر بر مقایسه دیدگاه های ارسطو و نیچه در زمینه های گوناگون قرار دارد. تفاوت نگرش این دو فیلسوف به حدی است که می توان با توجه به تاثیر وسیع نظریات ارسطو تا عصر روشنگری بر جوامع (بخصوص جوامع اروپایی) و همچنین تاثیر کوبنده نظریات نیچه از قرن هیجدهم، دو شیوه زندگی متفاوت تحت عنوان (جامعه زایی) و (فرد زایی) را از هم تشخیص داد. این دو شیوه به تبع خود، معماری و شهر سازی این دو دوره را نیز تحت تاثیر قرار داده اند، چنانکه می توان نظم صوری ساختار کالبدی شهر سنتی را نشانه ای از یک نوع ویرانی اخلاقی که در وهله اول بر معنویات و اهداف مشترک متمرکز...

این نوشتار، دیو، فرشته، جن، اژدها، سیمرغ و اسب غریب را در نقاشی دوران صفوی و قاجار مورد بررسی قرار می دهد. به عنوان پیش زمینه، این موجودات در چهار حیطه اسطوره، حماسه، فرهنگ اسلامی و فرهنگ عامه مورد پژوهش قرار گرفته اند. سیر تحول این موجودات از نظر معنایی و صوری، اثرگذاری هر حیطه بر سایر عرصه ها و چگونگی تبدیل این موجودات به یکدیگر در پیش زمینه این تحقیق، مورد توجه بوده است. هدف از این پژوهش، شناسایی و ردیابی این موجودات در هنر نقاشی دوران صفویه و قاجار، درک مفهوم آنان در نقاشی و شناخت موقعیت تصویری آنان است...