Journal of Medicinal Plants
Volume:4 Issue: 15, 2005

درخت سرخدار با نام علمی. Taxus baccata L یکی از سوزنی برگان متعلق به خانواده Taxaceae است. سرخدار درختی است سایه پسند که به صورت مخلوط با سایر گونه های جنگلی، در اشکوب زیرین جنگل های مرطوب نواحی مدیترانه ای و برخی نقاط آسیا مثل شمال ایران یافت می شود. ارزش دارویی گونه T. baccata به واسطه وجود ماده Paclitaxel با نام تجاری تاکسول (Taxol) در برگ های سوزنی آن می باشد. تاکسول با تشکیل دوک تقسیم غیرطبیعی، موجب توقف رونویسی DNA در مرحله G2/M تقسیم میتوز شده و بدین ترتیب موجب مرگ سلول های در حال تکثیر می شود. تاکسول در سال 1977 برای درمان سرطان رحم و سرطان پستان توسط FDA مورد تایید قرار گرفت. با وجود ابداع روش های جدید تهیه Taxol نظیر کشت سلول، هنوز استخراج از منبع گیاهی اهمیت و جایگاه خود را در تامین این داروی ارزشمند حفظ کرده است.

افزایش چربی خون از جمله بیماری های مزمن است که به دلیل اختلالات متابولیسمی ناشی از عوامل متعدد ایجاد می شود. با اینکه داروهای کاهنده چربی خون در دسترس هستند هنوز این بیماری یکی از عوامل مهم در تشدید بیماری های قلبی -عروقی در بیماران مبتلا به دیابت، فشارخون بالا و بیماران قلبی و عروقی می باشد.عواملی مانند عدم رضایت بیماران به مصرف داروهای رایج کاهنده چربی خون، بروز عوارض جانبی ناشی از مصرف بیش از حد و طولانی مدت این داروها، بیماری های ناشی از افزایش چربی خون و هزینه های تحمیلی بر بیماران موجب شده است که تمایل به درمان های جایگزین و سنتی افزایش یابد. مشاهدات اپیدمیولوژی گواه آن است که رعایت رژیم غذایی، استفاده از درمان های جایگزین، مصرف گیاهان دارویی و میوه جات علاوه بر کاهش هزینه های درمان نتایج رضایت بخشی در عوارض افزایشی چربی خون بالا در بسیاری از جوامع داشته است. باید توجه داشت که تمایل به مصرف گیاهان دارویی کاهش دهنده چربی خون در اکثر جوامع حتی در کشورهای پیشرفته نیز به طور گسترده ای عمومیت یافته است.مصرف این گیاهان به خصوص زمانی که درمان های رایج قادر به کنترل بیماری نباشند چشمگیر می باشد. اگرچه مصرف خودسرانه گیاهان دارویی توسط بیماران مبتلا به چربی خون بالا شاید موجب بهبود بیماری شود، ولی احتمال تداخل دارویی با داروهای رایج وجود دارد و به دلیل آنکه مصرف آن نامنظم و با دوز نامشخص و متغیر است، ممکن است موجب اختلال در کنترل بیماری شود. لذا در صورت تمایل به استفاده حتما باید پزشک معالج را در جریان قرار داد. در این بازنگری نقش گیاهان دارویی رایج در پیشگیری و کاهش چربی خون بالا و احتمال سمیت و تداخلات دارویی آنها بررسی می شود.

آویشن شیرازی یا آفیشن (Zataria multiflora Boiss) گیاهی از تیره نعناع است که ضدانقباض ایلئوم و کاهنده تشنج، التهاب و مسکن دردهای قاعدگی می باشد. ولی تاکنون تحقیق علمی درباره اثر این گیاه بر رحم گزارش نشده است. لذا هدف این تحقیق، بررسی اثر عصاره آبی الکلی برگ آویشن شیرازی بر انقباضات رحم موش صحرایی و تا حد امکان تعیین مکانیسم این اثر می باشد.
از پودر برگ آویشن به روش خیساندن و با کمک الکل 70 درصد عصاره گیری شد. رحم موش صحرایی بالغ و باکره (1 تا cm? .?) تهیه و در حمام بافت حاوی محلول تایرود و یا دیژالون قرار داده شد. انقباضات بافت ناشی از کلرور پتاسیم، استیل کولین، اکسی توسین و کلرور باریم به روش ایزومتریک تحت نیم گرم کشش اولیه ثبت گردید.
عصاره (0.25، 0.5، 1، 2 و? mg/ml) انقباضات رحم ناشی از کلرور پتاسم (60 mM) را به صورت وابسته به غلظت کاهش داد (p<0.0001). حضور پروپرانولول (1? M) تاثیری بر عملکرد عصاره نداشت. عصاره (2 mg/ml) انقباض رحم ناشی از کلرور باریم (mM 4) را نیز کاهش داد (p<0.001). همچنین عصاره انقباض رحم ناشی از اکسی توسین (??mU/ml) را به صورت وابسته به غلظت کاهش داد (p<0.0001). در محلول دیژالون بدون کلسیم، انقباض ناشی از اکسی توسین کمتر بود ولی اثر مهاری عصاره پایدارتر بود. حضور آتروپین (0.5? M) و نالوکسون (1? M) تاثیری بر عملکرد عصاره نداشت.
به نظر می رسد که اثرات مهاری عصاره آبی الکلی برگ آویشن بر انقباض رحم نتیجه وجود مواد آگونیستی آدرنرژیک، آنتی کولینرژیک و اوپیوییدی در عصاره نبوده و احتمالا عصاره تاثیر مهاری خود را از طریق انسداد کانال های کلسیمی وابسته به ولتاژ و نیز مهار رهایش کلسیم از منابع درون سلولی اعمال می کند. نتایج به دست آمده، تاییدی بر مصرف این گیاه در طب سنتی در کاهش درد های قاعدگی می باشد.

سندرم پیش از قاعدگی ظهور دوره ای یک یا چند علامت از مجموعه بزرگی از علایم، درست قبل از قاعدگی است که به درجاتی سبب به هم خوردن روش زندگی فرد و فعالیت های وی می شود و به دنبال آن دوره ای فاقد هرگونه علامت پدید می آید.
گل راعی با نام علمی Hypericum perforatum L. یکی از گیاهان دارویی است که به صورت سنتی در تخفیف علایم سندرم قبل از قاعدگی استفاده شده است. به همین دلیل انجام کارآزمایی های بالینی برای تعیین تاثیر آن ضرورت دارد.
در این مطالعه اثر قطره خوراکی هایپیران و مقایسه آن با دارونما در بهبود علایم سندرم پیش از قاعدگی مورد بررسی قرار گرفت.
پژوهش حاضر یک کارآزمایی بالینی دوسوکور است که بر روی 70 نفر از دانشجویان دانشگاه تهران که مبتلا به سندرم پیش از قاعدگی بودند، انجام شد. شرکت کنندگان برای دو سیکل متوالی فرم ثبت وضعیت روزانه آینده نگر را تکمیل کردند و پس از تایید سلامت جسمی و روانی به طور تصادفی به دو گروه 35 نفری تقسیم شدند و به مدت دو سیکل متوالی با 30 قطره هایپیران یا دارونما دوبار در روز، حداقل 7 روز قبل از قاعدگی تحت درمان قرار گرفتند.
میزان کاهش شدت علایم سندرم پیش از قاعدگی بعد از مصرف هایپیران 45/46 درصد و در گروه دارونما 1/18 درصد می باشد و نتیجه آزمون t نشان می دهد که بین میزان کاهش شدت علایم بین دو گروه اختلاف معنی داری وجود دارد (p=0.000).
هایپیران در درمان سندرم پیش از قاعدگی موثر است، توصیه می شود دارو برای مدت حداقل 2 ماه در فاز لوتئال در درمان سندرم پیش از قاعدگی استفاده شود.

توجه و علاقه بیماران و خانواده آنها به استفاده از گیاهان دارویی باعث شده است یکی از سوالات رایج از روانپزشکان پرسش در مورد استفاده از گیاهان دارویی باشد.
این مطالعه جهت بررسی اثر بخشی و سلامت مصرف عصاره آبی گل گاوزبان (Echium amoenum L.) با دوز ثابت در درمان بیماران مبتلا به اختلال وسواسی – اجباری در یک دوره 6 هفته ای انجام شد.
این مطالعه از نوع کار آزمایی بالینی تصادفی شده و دو سو بی خبر بود. 33 بیمار مبتلا به این اختلال که در مقیاس یال براون نمرات مساوی یا بالاتر از 21 داشتند وارد مطالعه شدند و به صورت تصادفی دارونما و یا 500 میلی گرم از عصاره آبی گاوزبان دریافت نمودند. بیماران برای 6 هفته پیگیری شدند و اثربخشی درمان با مقیاس یال براون در هفته های 0، 1، 2، 4 و 6 اندازه گیری شد.
در هفته های انتهایی، عصاره گاوزبان نسبت به دارونما برتری داشت که این اختلاف در هفته چهارم نزدیک به معنی دار (p=0.053) و هفته ششم معنی دار بود (p=0.003). عصاره آبی گل گاوزبان در هیچ کدام از هفته ها بیش از دارونما عوارض جانبی ایجاد نکرد.

با مطالعات انجام شده درصد بالایی از آلودگی های انگلی آلودگی های انگلی روده ای تشکیل می دهند که از طریق آب، خاک و مواد غذایی به خصوص سبزیجات که منبع بالقوه انتقال این بیماری ها به انسان ها هستند منتقل می شوند. استفاده از سورفاکتان ها و مواد شیمیایی جهت شستشو و انگل زدایی آن از سبزی از سوی سازمان جهانی بهداشت به دلیل نفوذ در نسوج سبزی و ایجاد طعم و مزه نامناسب و حالت سمی، پیشنهاد نمی شود.
ریشه گیاه چوبک دارای ترکیبات ساپونینی می باشد که در کاهش کشش سطحی موثر و بر مواد شوینده شیمیایی ارجحیت دارد. از سوی دیگر ویژگی های همچون ارزان بودن، قابل دسترس بودن، دارای عوارض کم و طبیعی بودن این گیاه باعث شد که میزان تاثیر آن را در انگل زدایی از سبزی و مقایسه آن با ماده پاک کننده و ضدعفونی کننده تجاری را در شهر ساری بررسی نماییم.
از ریشه گیاه چوبک به روش خیساندن عصاره آبی با غلظت های 15،10،5،1 و 20 درصد تهیه گردید. نمونه های سبزی مورد آزمایش از نوع جعفری به صورت تصادفی، به مقدار 100 گرم از اماکن و محل های فروش تهیه گردید. نمونه ها در دو زمان تاثیر صفر و 15 دقیقه طبق دستورالعمل سازمان جهانی بهداشت، در تماس با عصاره آبی چوبک قرار گرفته و به روش سانتریفوژ کردن اندامک های گیاهی میزان انگل زدایی هر غلظت در هر دو زمان مورد بررسی کیفی و کمی توسط لام مک مستر 3/0 میلی متر قرار گرفت. در این بررسی علاوه بر عصاره آبی چوبک، میزان انگل زدایی ماده ضدعفونی کننده و پاک کننده تجاری 10 درصد در زمان صفر و 15 دقیقه (استاندارد) و آب در زمان 15 دقیقه نیز معین شد.
حداکثر انگل زدایی عصاره آبی چوبک و پاک کننده تجاری 10 درصد در زمان صفر به ترتیب 84 و 97 عدد انگل و تخم انگل بود. همچنین حداکثر انگل زدایی عصاره آبی چوبک، پاک کننده تجاری 10 درصد و آب در زمان 15 دقیقه به ترتیب 230، 26 و 64 عدد انگل و تخم انگل بود. در این بررسی بهترین دامنه انگل زدایی عصاره آبی چوبک در غلظت 10 تا 20 درصد و زمان 15 دقیقه مشاهده گردید. از نظر کمی، بیشترین تعداد انگل و تخم انگل جداسازی شده از روی سبزی از عصاره آبی چوبک 10 درصد در زمان 15 دقیقه به تعداد 230 عدد انگل و تخم انگل شامل 22 عدد لارو نماتود زنده و فعال، 197 عدد لارو زنده و 20 عدد پارامسی بوده است.

تحقیقات فراوانی اثر ضدسرطانی کلاله زعفران را نشان داده است.
هدف از این مطالعه بررسی سمیت و اثر ضدتوموری عصاره های خیسانده الکلی کلاله و گلبرک زعفران به روش های ساده میگوی آب شور و سنجش دیسک سیب زمینی با میکروب اگروباکتریوم تومه فشنز بود.
برای بررسی فعالیت ضدباکتری اگروباکتریوم تومه فشنز توسط عصاره ها آزمون MIC به روش میکروپلیت انجام گرفت. در روش بررسی اثر ضد توموری، دیسک های سیب زمینی با قطر مشخص زیر هود لامینار به آگار 5/1 درصد منتقل شد. 50 میکرولیتر از مخلوط سوسپانسیون اگروباکتریوم و محلول عصاره های کلاله و گلبرگ زعفران به روی دیسک های سیب زمینی قرار داده شده در پلیت تلقیح شد. پلیت ها در دمای 25 درجه سانتی گراد و به مدت 21 روز انکوبه شد تا تومورهای حاصل بر روی دیسک ها شمارش شود. در روش میگوی آب شور برای باز کردن تخم های میگو محیط مناسب آب دریای مصنوعی تهیه و شرایط لازم برای باز کردن تخم ها فراهم شد. پس از انجام آزمون به روش استاندارد با توجه به تعداد مرگ و میر میگوها غلظت های مناسب ثانویه نیز تهیه و نتایج بررسی شد.
عصاره گلبرگ در غلظت های mg/ml 1-16 خاصیت ضدباکتری بر علیه اگروباکتریوم تومه فشنز نداشت و MIC عصاره کلاله mg/ml 10 محاسبه شد. LC50 به دست آمده در مهار رشد تومورهای ناشی از اگروباکتریوم تومه فشنز برای عصاره کلاله mg/ml 5.3 و عصاره گلبرگ 10.8 mg/mlتعیین شد. LC50 عصاره های الکلی کلاله و گلبرگ در روش میگوی آب شور به ترتیب 1678.8 ppm و ppm 1356.8 به دست آمد.
نتایج این تحقیق نشان می دهد که کلاله توانایی بیشتر در مهار رشد توموری نسبت به گلبرگ دارا می باشد و کلاله دارای سمیت کمتری نسبت به گلبرگ است.

جنس Dracocephalum در ایران دارای 8 گونه علفی معطر است و نه تنها به عنوان سبزی معطر در تهیه غذا به کار می رود بلکه در گیاه درمانی برای رفع سوء هاضمه کاربرد وسیعی دارد. گونه های مختلفی از این جنس با نام بادرشبو یا وارشبو در عطاری ها به فروش می رسد. در کشور ژاپن تنها یک گونه آورده شده از چین موجود است که کاربرد درمانی ندارد و به عنوان گیاه زینتی کاشته می شود.
هر چند بررسی هایی روی فیلوژنی این جنس با دیگر جنس های نزدیک انجام شده اما تاکنون مطالعه ای روی ارتباط انسابی گونه های مختلف این جنس صورت نگرفته است. در این مطالعه ارتباط فیلوژنتیک میان برخی از گونه های جنس Dracocephalum با روش تزاید تصادفی DNA چند شکلی (پلی مرف) مورد بررسی قرار گرفته است.
فاصله ژنتیک به منظور ترسیم نمای کلادوگرام برای گونه هایی که ارتباط انسابی نزدیکی دارند محاسبه شده است. برای تایید مطالعه فیلوژنی ردیابی ترکیبات اصلی موجود در سطح برگ گونه های مذکور در استخراج ترکیبات فرار با اتر و با روش کروماتوگرافی گازی صورت پذیرفته است.
نتایج نشان می دهد که فاصله ژنتیک میان نمونه های مختلفی از D. kotschyi - گونه انحصاری ایران - بسیار ناچیز است. این نزدیکی در میان نمونه های مختلفی از گونه D. arguense بومی شرق آسیا نیز به طور مشخصی به چشم می خورد.
D. subcapitatum بومی ترکمنستان ارتباط انسابی نزدیکی با گونه D. kotschyi دارد. ردیابی لیمونن – 10- آل در دو گونه مذکور و کموتایپ متفاوت آنها از گونه D. arguense نیز موید نظریه فوق است.
نمونه های گونه D. kotschyi قرابت ژنتیکی نزدیکتر و نیز مارکرهای کموتاگزونومیک شبیه تری با گونه D. subcapitatum دارا هستند در حالی که نمونه های D. arguense از نظر کموتاگزونومی و فیلوژنی با دو گونه قبلی تفاوت واضحی دارند.

گیاه رازیانه (Foeniculum vulgare Miller.) گیاهی علفی، معطر و پایا از خانواده چتریان است که در مناطق مختلف ایران مورد استفاده خوراکی و دارویی قرار می گیرد و امروزه در بسیاری از نقاط جهان کشت و سازگار شده است. با توجه به اهمیت و کاربرد وسیع اسانس گیاه در ساخت داروها، مواد غذایی و آرایشی، بهداشتی تصمیم بر آن شد که کشت سلولی گیاه مورد بررسی قرار گیرد.
هدف از این مطالعه، تولید و نگهداری کالوس از بذر گیاه رازیانه و بررسی توانایی کالوس برای تولید متابولیت های ثانویه و مقایسه آن با متابولیت های تولید شده در گیاه کامل است.
بذرهای گیاه رازیانه، با قرار گرفتن در محلول های استریل کننده، استریل شدند و بعد از رشد در محیط آگار 8/0 درصد و تولید دانه رست، قسمت های فوقانی دانه رست در شرایط کاملا استریل به محیط کشت MS اتوکلاو شده که دارای مقادیر مشخصی از هورمون های گیاهی بود منتقل و جهت رشد و ایجاد کالوس در گرمخانه در دمای 25±2 درجه سانتی گراد و در شرایط نور نگهداری شدند. بعد از ایجاد مقادیر لازم از کالوس سبزرنگ، عصاره دی کلرو متانی کالوس تهیه شده و به دستگاه GC تزریق گردید. اسانس حاصل از سرشاخه های هوایی گیاه کامل نیز به دو روش تقطیر با آب داغ و بخار داغ تهیه و جهت تعیین ترکیبات موجود به دستگاه GC/MS تزریق شد.
نتایج به دست آمده نشان می دهد که بیشترین درصد ترکیبات موجود در اسانس گیاه را ترانس آنتول، استراگول و فنچون تشکیل می دهند. در مقابل کالوس شامل(E,E) 2,4 – Decadienal به میزان 64/22 درصد و 1,8 cineole به میزان 35/17 درصد بودند. نتایج حاکی از آن است که کالوس به دست آمده از گیاه رازیانه در محیط MS و با هورمون های گیاهی فوق توانسته است ترکیبات فرار تولید نماید

طب سنتی ایران با پیشینه طولانی در زمینه پیشگیری و درمان بیماری ها در تعامل با طب نوین گیاهی می تواند بسیاری از مشکلات بهداشتی و پزشکی را حل نماید. در این راستا، شناخت سلیقه ها و رویکرد جوامع به مصرف گیاهان دارویی و همچنین توجه به دیدگاه ها و پیشنهادهای مصرف کنندگان، می تواند راهنمای شایسته ای برای برنامه ریزان و سیاست گزاران صنعت دارویی کشور در بازیابی اصالت و فرهنگ گذشته مصرف این مواد دارویی باشد که در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است.
داده های موردنیاز این مطالعه از طریق تحقیق پیمایشی و روش نمونه گیری خوشه ایتصادفی و با تکمیل پرسشنامه به روش مصاحبه حضوری از جامعه آماری تحقیق (جامعه زنان اصفهانی)جمع آوری گردید و با استفاده از روش های آمار توصیفی (فراوانی و درصد) و آمار استنباطی (آزمون آماری کی – دو) و رسم جداول متقاطع که در نرم افزار SPSS موجود است، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
نتایج نشان داد درصد قابل توجهی از افراد طبقات غنی، متوسط و ضعیف جامعه، از گیاهان دارویی استفاده نموده اند و فقط حدود 11 درصد افراد این طبقات، نسبت به استفاده از این ترکیبات تمایلی نشان نداده اند. علیرغم وجود علاقه مندی افراد در طبقات غنی، متوسط و ضعیف، مسائلی چون گرانی و غیربهداشتی بودن محصولات عرضه شده در عطاری ها افراد را با محدودیت مصرف مواجه ساخته است به طوری که 4/45 درصد افراد جامعه تحقیق، محصولات دارویی مذکور را تنها بین 2 تا 3 بار در طول سال مورد استفاده قرار داده اند. همچنین نتایج نشان داد از نظر استفاده از داروهای گیاهی بین پاسخگویان سه طبقه از نظر آماری تفاوت معنی داری وجود داشت به طوری که 8/65 درصد افراد از این نوع محصولات استفاده نموده اند که بیشترین میزان آن در طبقه متوسط (9/44 درصد) و کمترین آن در طبقه ضعیف (4/18 درصد) بوده است.