نشریه خردنامه صدرا
پیاپی 40 (تابستان 1384)

در مکتب حکمت متعالیه موضوع صدق شناخت و تطابق آن با عینیت خارج، با درک ماهیت و قبول وجود ذهنی و نیز دخالت حضوری و قدرت خلاقه انسان قابل فهم است. موضوع عمده در مسئله شناخت تطابق ذهن و خارج از کاشفیت علم از خارج است که در این مقاله ضمن نقل آراء معروف، از تطابق عالم کبیر و صغیر نیز استفاده شده است...

انگار جهان زنده و یا زنده انگاری جهان هستی سابقه تاریخی طولانی دارد. در سیر فلسفه، کثیری از فلاسفه و همچنین عرفا، مجموع جهان هستی را بصورت یک موجود زنده می پنداشتند و آن را (انسان کبیر) می نامیدند. بنظر اینان، جرم مجموع عالم، پیکر (انسان کبیر) و (جسم کلی) است و اجسام مختلف، اجزاء آن هستند. این (جسم کلی) دارای (نفس کلی) است که طبایع مختلف اجسام را تحت کنترل داشته و آنها را به حرکت و جنب و جوش وا می دارد. اما صدرالمتاهلین نظریه زنده انگاری جهان هستی را با مبانی فلسفی خود تبیین و مدلل نموده و در نظام فلسفی...

در نظر گاه ملاصدرا، حقیقت بدان معنا که وصف قضیه یا حکم باشد مرتبه ای ضعییف از حقیقت تلقی شده و از آن به (صدق) یا (حقیقت منطقی) یاد شده است. ملاصدرا در پرتو تفسیری که از انسان ارائه داده، حقیقت را در نسبت با وجود و در ساحت علم حضوری مطرح نموده است. وی حقیقت هر چیزی را درون آدمی جستجو می کند و بر این اساس، حقیقت را بمعنای (انکشاف وجود) تلقی نموده و تنها آن را در نسبت با انسان معنادار می داند. بررسی این معنا در حقیقت و مقایسه آن با آنچه در اندیشه ارسطو مطرح بوده، مهمترین مبحث این مقاله را بخود اختصاص داده است...

از نظر عرفا اولین صادر، وجود منبسط لا بشرط قسمی است - چون مقید به قید اطلاق است - نه لا بشرط مقسمی که بنحو بساطت و بنهج شرافت واجد جمیع کمالات مادون خود است و عرفا از آن بنامهای مختلف (از قبیل روح کلی، روح اعظم، روح قدس اعلی، قلم اعلی، فیض مقدس، حقیقت محمدی و...) یاد می کنند و برای هر یک از این اسامی وجوه تسمیه ای ذکر کرده و نیز ادله ای برای اثبات نظر خویش بیان نموده اند. برای آشنایی با دیدگاه عرفا درباره نظام فیض، بهترین موضع، بحث حضرات خمس است و در این موضع عرفا سلسله مراتب (آفرینش) مظاهر...

در مقاله حاضر ضمن اشاره به وامداری حکمت مدرسی به تفکر اسلامی در قرون دوازدهم و سیزدهم، مختصر شرحی از فلسفه قرون وسطی نیز با جمال سخن رفته است. در بحث از ابن سینا با اشاره به منابع فکری او چون ارسطو، نو افلاطونیان، کندی و فارابی به اصالت تفکر شیخ تصریح شده است. نویسنده اصالت نظام فلسفی شیخ را در طرح بحث وجود، نسبت وجود با واقعیت (res) و ضرورت (necess)، نیز در تمییز وجود و ماهیت و اهمیت آن در بحث خلقت در نظر حکمت مدرسی، طرح برهان سنیوی در اثبات باری و ذکر اختلاف آن با برهان حرکت ارسطو دیده است...

امکان بمعنی سلب ضرورت وجود و عدم یکی از مواد ثلاث است. هر ماهیتی را که با وجود بسنجیم یا اقتضای وجود دارد یا اقتضای عدم و یا نه اقتضای وجود و نه اقتضای عدم، ماهیتی را که لا اقتضاست (ممکن) گفته می شود، ولی امکان معانی دیگری هم دارد که برخی از اعم از امکان خاص و برخی اخص از آن و برخی اعم از امکان خاص و برخی مباین با آن می باشد. در اینجا به شرح امکان استعدادی می پردازیم. با فرض اینکه الف) موجودات عالم طبیعت دائمآ در تبدیل و تحولند. ب) هر چیزی به هر چیزی تبدیل نمی شود...

اصول و مبانی علم النفس صدرایی تفاوتهای مبنایی بسیاری با علم النفس پیشینیان خود دارد. در نتیجه این تفاوتهاست که ملاصدرا در حل و تبیین معضلات موجود در حکمت الهی کامیابتر رخ نموده است. در این مقاله پس از گزارشی اجمالی از اصول اساسی علم النفس حکمت متعالیه، نمونه هایی صریح از معضلاتی که تحت تاثیر آن اصول، راهی مقبولتر برای حل می یابند، مورد بررسی قرار گرفته است...

بنای منطقی ارسطو بگونه ای بود که تا چندین قرن پس از او، اکثر دانشمندان آنرا از هر جهت کامل می دانستند، بگونه ایکه قرنهای متمادی حاکم بر افکار و آراء مردم اندیشمند بوده است. ابن سینا نخستین کسی است که از روش ارسطو در تدوین علم منطق عدول کرده و از جهان گوناگون دگرگونی هایی در منطق ارسطویی بوجود آورد. شیخ الرئیس علاوه بر کاستن برخی مسائل منطقی از قبیل مقولات و بحث تفصیلی شعر و خطابه و جدل، و جابجایی برخی دیگر مثل عکس و حد و رسم، ابتکارات و نوآوری های متعددی در علم منطق دارد که بقرار زیر است: 1- تبدیل منطق نگاری نه بخشی به منطق نگاری دو بخشی، ...

شیخ شهاب الدین یحیی سهروردی از معدود حکمایی است که بحق عملگرا بوده و تمام دستاوردهای فکری و فلسفی خود را در خدمت عمل آگاهانه به معتقدات دینی و معرفتی خود بکار گرفته است. از جمله مقولات بسیار مهم دستگاه فلسفی او، (صور یا مثل معلقه) است که شیخ، با طرحی نو که از آن در انداخته سعی کرده است که بسیاری از مواعید و معجزات انبیاء علیهم السلام و کرامات اولیاء و کارهای فراهنجاری بشری را بدان توجیه نماید. در این مقاله سعی شده است که این مقوله بگونه ای گسترده و با تکیه بر آثار خود شیخ و برخی از شارحان...

محققان از انسان کاملی نام برده اند، که جامع جمیع مراتب وجود است و مظهر و تجلیگاه صفات الهی است. اصل تعین او از مقام احدیت است و به مراتب و ا حدیت و عوالم عقول طولی و عرضی و مراتب عالم مثال و عالم اجسام مادی احاطه دارد. در هر مرتبه ی باعتباری عین آن مرتبه و باعتباری غیر آن است، لذا عالم صغیر نیز نامیده شده است. مبحث انسانکامل و بتبع آن انسان کبیر، از موارد اشتراک حکمت متعالیه صدرالمتاهلین با دیدگاه وحدت وجودی ابن عربی است، هر چند آنچنان که ملاصدرا با مبانی دقیق عقلی خود به شرح بعضی از زوایای بحث پرداخته، ابن عربی و شارحان وی...