فصلنامه ره آورد نور
سال چهارم شماره 11 (پیاپی 28، تابستان 1384)

به دنبال انتشار مقاله امکان سنجی سیستم خبره فقه در شماره 4 ره آورد نور، نوشته حاضر به موانع و مشکلات عام پیاده سازی سیستم خبره فقه می پردازد؛ موانع عام سیستم خبره فقه، همان محدودیت های سیستم های خبره به طور کلی و براهین نظری و مفهومی علیه هوش مصنوعی می باشند.

امروزه، وضعیت پژوهش تفاوت های زیادی با گذشته پیدا نموده است. یکی از ویژگی های پژوهش در عصر حاضر، اهمیت میزان مستند بودن متن پژوهشی است. کتب و مقالات برای اینکه یک اثر پژوهشی به حساب آیند و در محافل علمی مورد توجه قرار گیرند، باید دارای منابع علمی و حتی الامکان منابع دست اول باشند. ضمن اینکه این استناد باید به صورت استاندارد در متن پژوهشی مورد اشاره قرار گیرد و نشانی دهی شود تا هم حقوق مولف متن اصلی رعایت شده باشد و هم مطالعه کنندگان بتوانند به راحتی به منبع اصلی مراجعه کرده، صحت و سقم این نقل را بیازمایند.
اگر کتابی مجددا حروف چینی و چاپ شود، دیگر با چاپ قبلی متفاوت است و محققانی که به کتاب ارجاع می دهند، باید به چاپ آن نیز اشاره نمایند. به همین دلیل است که در روش استاندارد ارجاع به کتاب، چاپ و شماره صفحه اهمیت دارد و نه  عنوان باب و فصل و یا پاراگراف.
این اهمیت در مطالعات اسلامی نیز همانند دیگر رشته های علمی وجود دارد. ضمن آنکه موضوع دقت در استناد در برخی رشته ها حساس تر از سایر رشته ها می باشد؛ به عنوان مثال، محققان رشته حدیث که از اهمیت ویژه ای در میان سایر علوم اسلامی برخوردار است، نسبت به صحت نقل های حدیثی نگرانی بیشتری دارند. گاه تبدیل یک واو به فاء و یا من به عن، باعث اختلاف برداشت از حدیث و یا ایجاد اغلاق در سند یا متن می گردد. بارها اتفاق افتاده که یک عبارت در چاپ های مختلف به شکل های متفاوت نقل شده است. از این رو، پژوهشگرانی که با حدیث سر و کار دارند، در صددند تا مطالب خود را به دقیق ترین کتب و صحیح ترین چاپها مستند سازند و در مواردی، جهت کسب اطمینان بیشتر، به چاپ های متفاوت و نسخه های گوناگون خطی یک کتاب مراجعه نمایند.

امروزه در مسیر همگانی شدن استفاده از فناوری های نوین، می توان به کاهش شکاف دیجیتالی، بهبود شاخصه های کیفیت زندگی و دستیابی به نهادهای مدنی امیدوار بود؛ اما باید به خاطر داشت که فضای مجازی ناشی از شبکه های رایانه ای بسیاری از تعاریف و قانون ها را تحت تاثیر قرار داده است. بنابراین، چگونگی تعامل با این «کنش ها» پر اهمیت است و در راستای طرح مسئله چالشهای حقوقی فضای مجازی، باید تعامل انسان و اجتماع با این فضا را به درستی شناخت.
در همین زمینه، با مهندس محمد حسن محوری، از کارشناسان رسمی دادگستری در رشته رایانه، درباره جرایم رایانه ای و جرایم محیط مجازی و بررسی زمینه های حقوقی و چالش های فضای دیجیتال، گفتگویی را ترتیب داده ایم که از نظر خوانندگان محترم می گذرد.

نرم افزار جامع تفاسیر نور، از محصولات جدید مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی است که در سیزدهمین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم به عنوان نرم افزار برتر قرآنی شناخته شد و آقای دکتر احمد مینایی به جهت طراحی و تولید این برنامه ارزشمند، به عنوان « خادم القرآن» دست یافت.
این برنامه که در واقع نسخه جدید نور الانوار را در خود جای داده است، به دلیل برخورداری از ترجمه ها و تفاسیر متعدد به صورت نرم افزاری مستقل با عنوان «جامع تفاسیر نور» در معرض استفاده محققان علوم اسلامی خاصه پژوهشگران قرآنی قرار گرفته است. این لوح فشرده شامل محتوای علمی و امکانات عدیده ای است که در سامان دهی امر تحقیق بسیار مفید و راهگشاست و به موجب بهره مندی از متون انبوه مربوط به قرآن و قابلیت های متنوع پژوهشی و کاربردی، در نمایشگاه بین المللی قرآن کریم عنوان برتر را به خود اختصاص داد.
نوشتار حاضر، شما را به محتوا و امکانات ارزشمند این برنامه آشنا می سازد.

«نرم افزار اعراب قرآن» در دوازدهمین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم به عنوان نرم افزار برتر قرآنی شناخته شد و آقای دکتر سید رضا نجفی به دلیل طراحی و تولید این نرم افزار به افتخار ارزشمند «خادم القرآن» دست یافت.
دکتر نجفی، استادیار دانشگاه اصفهان و مدیر گروه عربی این دانشگاه است که علاوه بر انتشار کتب و مقالات علمی متعدد، در زمینه تولید نرم افزارهای قرآنی نیز فعالیت دارد. وی در سال 1372 نرم افزار قرآنی «کوثر» را که جزء نخستین نرم افزارهای قرآنی بود، طراحی کرد و ده سال بعد نرم افزار «اعراب القرآن» وی به عنوان نرم افزار برتر شناخته شد.
در این نوشتار که به قلم ایشان نگاشته شده است، با محتوا و امکانات نرم افزار اعراب القرآن آشنا می شویم و نقد و بررسی آن را به مجال دیگری می سپاریم.

کتابخانه دیجیتالی نور، گامی نو درعرصه نشر آثار دینی، علمی و فرهنگی به شمار می رود. این امکان کارآمد و جدید، فضای مناسبی را برای انتشار رایانه ای آثار نویسندگان، مترجمان، صاحبان قلم و اندیشه، مراکز و موسسات و نیز ناشران عزیز فراهم آورده است.
طرح کتابخانه دیجیتالی نور که از سوی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به اجرا در می آید، شامل ویژگی های متنوعی است که در سرعت بخشی به امر اطلاع رسانی و کاهش وقت و هزینه بسار اثر بخش می باشد.
به دلیل اهمیت این امکان نوین و تاثیر آن در پردازش و توسعه بهینه اطلاعات، گفتگویی را با آقای مجتبی سقایی، معاون فنی این مرکز ترتیب دادیم تا اطلاعات بیشتری را در این باره در اختیار خوانندگان عزیز قرار دهیم.

شبکه جهانی اینترنت، مجموعه ای انبوه و گسترده از اطلاعات است که به شکل های مختلفی از این دریای عظیم محتوا و اطلاعات استفاده می گردد.
نرم افزارهای اینترنتی، یکی از راه های دسترسی راحت کاربران به محتوای اینترنت است که معمولا به صورت موضوعی تهیه شده و در قالب لوح فشرده عرضه می شوند. در این مقاله، ضمن بیان دیدگاه های گوناگون درباره این قبیل نرم افزارها، معایب و محاسن آنها مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت، شیوه های ارایه بهتر آنها نیز مطرح شده است.

یکی از مسایل مهم و پیش روی دست اندرکاران پایگاه های اسلامی، تعامل با یکدیگر و بررسی بایسته ها و چالش های این پایگاه هاست. در این راستا، نشریه ره آورد نور تاکنون بحث های مختلفی را در شماره های گذشته خود ارایه نموده است و از این پس نیز قصد دارد تا در هر شماره یکی از مسایل مذکور را به نقد و نظر بگذارد.
در این شماره به تبیین نشست «تبلیغات دینی در پایگاه های اسلامی» که در گام نخست در شب بیست و هفتم ماه مبارک رمضان 1425ه در محل برگزاری نمایشگاه قرآن کریم تشکیل شد، می پردازیم. در این نشست، حجهالاسلام و المسلمین دکتر سید مهدی خاموشی، رییس سازمان تبلیغات اسلامی و دبیر نشست؛ مهندس محمود دهقان، مدیر شرکت رای مهر، پژوهشگر و صاحب نظر در حوزه نرم افزارهای اسلامی و دکتر علی رضا طالب پور، مدیر موسسه تبیان، پژوهشگر و صاحب نظر در حوزه نرم افزارهای اسلامی، به عنوان اعضاء این میزگرد حضور داشتند.
آنچه از نظر شما می گذرد، گزارش اجمالی این گفتگوست که علاوه بر تلخیص مباحث طرح شده، برای استفاده بیشتر خوانندگان به صورت موضوعی و دسته بندی ارایه گردیده است.

در قسمت نخست این مقاله (در شماره 10 فصلنامه ره آورد نور)، پس از نگاهی اجمالی به وضعیت مطبوعات اسلامی در کشور، ضرورت حضور مطبوعات در عرصه فناوری اطلاعات مورد ارزیابی قرار گرفت و نشریات اسلامی به عنوان یکی از کارآمدترین و موثرترین ابزارهای تولید محتوا در جهت پر نمودن خلا محتوایی پایگاه های اسلامی معرفی گردید.
در این نوشتار، پس از بررسی چالش ها و موانع موجود نشریات پایگاه های اسلامی، تعدادی از پایگاه های اینترنتی نشریات اسلامی معرفی می گردد.

یکی از نعمت های بزرگ الهی در این عصر، تنوع ابزارهای اطلاع رسانی است که به توسعه و ترویج فرهنگ و معنویت در گستره جهان ما کمک شایانی نموده است. از این رو، شناخت صحیح این ابزارها و بسترسازی مناسب در راستای جهت دهی و اشاعه فرهنگ اسلامی، از جمله وظایف مهمی است که بر عهده رسانه های دینی نهاده شده تا با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات به تبلیغ احکام و معارف اسلامی همت گمارند.
وبلاگ ها، یکی از این ابزارهای مفید و تاثیر گذارند که چند سالی است در میان کاربران رواج چشمگیری یافته و در موضوعات مختلف نزج گرفته است و با توجه به اینکه معمولا در هر 40 ثانیه یک وبلاگ جدید متولد می شود و بر تعداد مخاطبان آن افزوده می شود، این ابزار از اهمیتی بس وافر برخوردار است. در این میان، می توان به وبلاگ های قرآنی که جزء وبلاگ های مذهبی به شمار می آیند، اشاره کرد. از آنجا که آگاهی از اصول فنی و محتوایی یک وبلاگ نقش مهمی در دستیابی به موفقیت روزافزون در این عرصه دارد، در این نوشتار، نگاهی خواهیم داشت به ویژگی ها، کاستی ها و بایسته های وبلاگ های قرآنی که امیدواریم خوانندگان عزیز ضمن درح صحیح از جایگاه این ابزار اطلاع رسانی، به خصایص و بایسته های یک وبلاگ قرآنی مطلوب که تاثیر بسزایی در فرهنگ سازی قرآنی و اثربخشی بهتر در کاربران دارد، توجه بیشتری از خود نشان دهند.

در جهان رو به رشد اطلاعات و ارتباطات، حتی کاربران غیر حرفه ای هم می توانند به سادگی بر بلندای شبکه جهانی (Internet) رخ نمایند و هر موقع که خواستند دیدگاه های خود را روزآمد کنند. در این میان، ظهور تعداد زیاد وبلاگ هایی با رویکرد مذهبی و دینی، نشان از توجه دین مداران در ارایه مطالب معنوی و اعتقادی و انتشار این گونه مباحث در گستره دنیا دارد.
اگرچه سادگی طراحی و ساخت وبلاگ، دلیل عمده ای برای رشد شگرف این پدیده اینترنتی در عرصه های فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و علمی می باشد، اما کمی دقت روشن می سازد که این رشد بی رویه تلاطم عجیبی در فرهنگ عمومی اینترنت ایجاد کرده و حداقل در ایران با امواج سهمگینی در بعضی از عرصه ها همچون سیاست مواجه شده است که این امر موجب گردیده تا متولیان امر قبل از آنکه فرصت ترویج و یا جهت دهی صحیح و فرهنگ سازی در راستای پدیده وبلاگ را داشته باشند، مجبور به مبارزه با عناصر فعال در این زمینه گردند و نام وبلاگ در واژگان سیاست داخلی ایران هم وزن بزه، و وبلاگ نویس معادل مجرم سیاسی جلوه نماید.

پیش از این درباره از اجتماع های مجازی و معرفی تفصیلی پایگاه اورکات برایتان نوشتیم(1) اما پدیده نوین دیگری که به تازگی در میان اهالی دنیای سایبز خودنمایی می کند، پایگاه اینترنتی فلیکر (Flickr) است.
فلیکر در گروه وبلاگ ها دسته بندی می شود، اما نه یک وبلاگ معمولی، بلکه به عنوان یک فتوبلاگ  (photoblog). فتوبلاگ همان گونه که از نامش پیداست، وبلاگی ویژه تصاویر است که همیشه با تصویری جدید به روز می شود، هرچند می تواند شامل توضیح متنی نیز برای تصاویر باشد.
اما فلیکر از این هم فراتر است؛ چرا که سرویس دهنده فتوبلاگ است و این خود ویژگی ای منحصر به فرد به شمار می آید؛ زیرا تاکنون شرکت های بزرگ در این راستا سرمایه گذاری نکرده بودند. هم اکنون فتوبلاگ های حقیقی و یا حقوقی در اینترنت وجود دارند؛ ولی سرویس دهنده فتوبلاگ تاکنون عرض اندام ننموده بود. دلیل این عدم حضور را می توان به چند علت دانست که اصلی ترین آن، حجیم بودن تصاویر و نیاز به فضای زیاد و در نتیجه هزینه بر بودن راه اندازی تجهیزات سرورها و نیز مراقبت های بعد از آن می باشد.

اگر شما هم از خوانندگان پر و پاقرص وبلاگ ها هستید و به طور مثال، روزانه به تعداد بسیاری از وبلاگ ها سر می زنید، همواره با وبلاگ هایی مواجه خواهید شد که روزآمد (update) نشده اند؛ اما با خواندن مقاله حاضر از این پس می توانید فقط به وبلاگ هایی که به روز شده اند، سر بزنید و از این طریق در وقت خود صرفه جویی کنید.
در این مقاله، با دو روش مفید جهت مطلع شدن از وبلاگ ها بدون مراجعه به تک تک آنها آشنا می شوید. همچنین این نوشتار به معرفی دو پایگاه معروف وبلاگی؛ یعنی  Blogarithmو BlogRolling می پردازد. البته شایان ذکر است که کار اصلی پایگاه  BlogRolling اطلاع رسانی در خصوص روزآمد شدن وبلاگ ها نیست؛ بلکه کار اصلی آن ارایه خدمات در مورد مدیریت لینک به دوستان در وبلاگ می باشد.

بی تردید، انقلاب رایانه ای و دیجیتالی شدن از بزرگ ترین تحولات قرن اخیر به شمار می روند که همچون تمام تحولات و پیشرفت های بشر، نقاط ضعف بسیاری داشته است؛ اما انسان آن چنان سرمست این پیشرفت ها و موفقیت ها شده که به تبعات منفی حاصل از آن مانند: آلودگی محیط زیست، اشتغال، مشکلات امنیتی و حقوقی کمتر پرداخته است. یوسف پروگلر در مقاله خود با دیدگاهی انتقادی ماهیت این انقلاب، علل و عواقب سوء ناشی از دیجیتالی شدن در غرب، تاثیرات اجتماعی فناوری، به خصوص بر جوامع اسلامی و انگیزه تاریخی اختراع روباتها را مورد بحث و بررسی قرار داده است.

بازیابی بیش از حد اطلاعات  Overload Infomation بر خلاف آنچه از عنوانش پیداست، پدیده ای است که اغلب باعث سردرگمی، درهم آمیختگی و در نهایت سرخوردگی و عصبانیت پژوهشگران اینترنتی می شود. بنا بر آمار و گزارش های متعدد، هر روز ده ها میلیون صفحه وب به شبکه جهانی اینترنت افزوده می شود. این صفحات که در قالب روزآمدسازی پایگاه های موجود یا ایجاد و راه اندازی پایگاه های جدید و یا شیوه های دیگر چون اظهار نظرها به انجام می رسد، از سوی افراد، شرکت ها و موسسات گوناگون با اهداف مختلفی مانند: علمی، تجاری، تبلیغاتی و اطلاع رسانی صورت می گیرد؛ به دیگر سخن، حجم قابل توجهی از منابع اینترنتی غیر علمی هستند.
بازیابی بیش از حد اطلاعات، زمانی به عنوان یک مشکل رخ می نماید که در نتیجه یک جستجوی علمی در اینترنت با میلیون ها منبع اینترنتی روبه رو می شویم که بی شک، بسیاری از آنها از حیطه موضوع جستجو خارج اند و بخشی هم که مرتبط با جستجو هستند، از لحاظ اعتبار محتوایی در یک مرتبه نیستند. در این حالت، راه حل مناسب استفاده از محدوده های جستجو مانند: محدوده های زمانی، زبانی، مکانی، اجزاء و محدوده های عناصر صفحات وب می باشد. (1)
آنچه اهمیت آشنا بودن با معیارهای ارزیابی منابع اینترنتی (Evaluating internet resources) را آشکارتر می سازد، این است که حتی پس از محدود کردن جستجو به محدوده های (فیلدها) جستجو، اغلب تعداد نتایج بسیار زیاد بوده، کم و بیش شامل نتایج نامرتبط است. توجه به این مطلب نیز ضروری است که اساسا ارزیابی منابع لزوما به معنای ارزیابی نتایج نیست؛ به تعبیر دیگر، می توان به ارزیابی منابع و پایگاه های ایتنرنتی به گونه ای مستقل از جستجو و نتایج آن نگاه کرد؛ برای مثال، گاهی یک پایگاه یا بخشی از پایگاه که کاربر لزوما با چگونگی جستجو در آن آشنا نشده است، به لحاظ اعتبار مطالب و محتوا محل پرسش است، مانند جایی که ارزیابی یک پایگاه مشهور علمی مورد نظر باشد. گاهی هم اعتبار مقالات و منابع اینترنتی نزد دانشجویان و اساتید، بسیار متفاوت است؛ به گونه ای که برخی اوقات مشاهده می شود که استاد یا دانشجو برای اثبات اعتبار بیشتر یک مطلب، آن را به یکی از پایگاه های اینترنت منتسب می کند؛ به طوری که در اطلاعات اینترنتی جای هیچ شک و شبهه ای نیست. در مقابل، گاهی هم صرف اینترنتی بودن یک مقاله در نزد برخی نشانه غیر معتبر و ضعیف بودن آن است؛ که البته هر دو نگرش خطاست.
با توجه به نمونه های اشاره شده، نیاز به آشنایی با ضابطه های ارزیابی منابع اینترنتی بیش از پیش روشن می گردد. پیش از پرداختن به این معیارها، ذکر این نکته لازم است که ارزیابی منابع اینترنتی که از چندین سال پیش به عنوان یکی از مباحث مهم پژوهش های مبتنی بر اینترنت مطرح بوده است، عنوانی کلی است که شامل ارزیابی از جهات مختلفی همچون: محتوایی، فنی، برنامه نویسی و گرافیکی می شود. اما آنچه در این نوشتار محور بحث است، ارزیابی محتوایی منابع است و در جایی که به ساختار گرافیکی صفحات وب اشاره می شود، فقط از این جهت است که این ابعاد نیز ممکن است در ارزیابی محتوایی، موثر باشند.

نشست علمی-کاربردی فناوری اطلاعات و ارتباطات در مدیریت و تولید دانش، در اواخر دی ماه به همت دفتر تبلیغات اسلامی و حضور اساتید و پژوهشگران و کارشناسان بخش های ICT و حوزه علمیه، در سالن همایش های دفتر تبلیغات برگزار شد.
نخست حجه الاسلام نظامی، مسیول نشست مذکور، هدف از برگزاری این گونه نشست ها را آگاهی از روند تحولات فناوری اطلاعات و ارتباطات و آشنایی مدیران، مسیولان و کارشناسان امر با کاربردهای آن در حوزه علمیه و نهادهای حوزوی بر شمردند.
وی همچنین افزودند: «حوزه های علمیه و نهادهای حوزوی از زمانی که فناوری جدید رایانه ای در کشور مطرح گردید، در استفاده از آن پیش تاز بوده اند. استفاده گسترده از رایانه در فعالیت های سازمانی، تولید و ارایه محصولات مختلف نرم افزاری علوم اسلامی، تاسیس مراکز مختلف پژوهشی و رایانه ای در حوزه علوم و معارف اسلامی مانند مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، همگی گواه این امر است. اما مشکلات توسعه و استفاده بهینه از فناوری اطلاعات و ارتباطات مانند کمبود نیروهای متخصص که در سطح کشور وجود دارد، کم و بیش گریبانگیر حوزه و نهادهای حوزوی نیز بوده است».
در ادامه جلسه، آقای مهندس امیرپور سلطانی به عنوان کارشناس به ایراد سخن پرداخت.
وی، دانش را اجتماعی از اطلاعات و اطلاعات را اجتماعی از داده ها خواند و افزود : «در گذشته، سیستم های اطلاعاتی به عنوان دیتابیس  (Data base) مطرح شدند و بعد از مدتی که معضلات داده حل شد و متخصصان با مسایل پیچیده تری مواجه شدند، نیاز به جمع بندی داده ها را احساس کردند و به سوی ارایه سیستم های اطلاعاتی (Information systems) روی آوردند. در حال حاضر، سعی بر آن است که اطلاعات به صورت پردازش شده در اختیار کاربران قرار گیرد تا آنان دانش سازماندهی شده را آسان تر دریافت کنند و از جمع بندی دانش ها به دیدگاه مورد نظر خود دست پیدا نمایند».

دومین نشست از مجموعه نشست های موضوع شناسی پژوهشکده فقه و حقوق پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با عنوان »موضوع شناسی جرایم اینترنتی» برگزار شد.
در این نشست که در روز پنجشنبه 6 اسفند 83 در سالن همایش های ساختمان شماره دو دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم تشکیل شد، حجه الاسلام و المسلمین احمد مبلغی مدیر پژوهشکده فقه و حقوق، ابراهیم شفیعی سروستانی عضو هییت علمی پژوهشکده، رضا پرویزی دبیر کمیته مبارزه با جرایم رایانه ای معاونت حقوقی و توسعه قضایی قوه قضاییه و امیر دولتشاهی وکیل دادگستری و پژوهشگر این معاونت، به ایراد سخنرانی پرداختند.

تیترهای(عناوین) تازه های اطلاعرسانی اسلامی11:

-         کتابخانه تخصصی ادیان و مذاهب در دنیای مجازی صاحب یک پایگاه شد
-         نرم افزار ریحانه، «موسوعه آیات و روایات زنان و خانواده» تولید شد
-         افتتاح پایگاه اطلاع رسانی نسیم مطهر (طرح مطالعاتی آثار شهید مطهری) در اینترنت
-         نرم افزار تصویری سوره نبا تولید شد
-         فروشگاه اینترنتی کتاب های قرآنی
-         پایگاه مرکز اسلامی آموزش از راه دور
-         پایگاه صالحین در یک نگاه
-         بخش فارسی پایگاه اینترنتی حضرت فاطمه(س) به زودی فعال می شود
-         نرم افزار قرآنی «خیر زاد»
-         مجموعه نور احکام
-         آموزش چند رسانه ای رساله توضیح المسایل
-         فلق؛ فرهنگ لغت قرآن سه زبانه برای اولین بار در جهان اسلام
-         نگاهی به چند نرم افزار جدید اسلامی:·         الفضایل
·         ریاحین الشریعه
·         جامع المقاتل
·         صدوق
·         اثبات ولایت
·         صراط مستقیم
·         ایمه الهدی
·         محدث 1
-         اولین موتور جستجو و بزرگ ترین فهرست راهنمای پایگاه های شیعی