مجله پژوهش علوم انسانی
پیاپی 7-8 (بهار و تابستان 1382)

از زمانهای دور که مهاجران آریایی به قلمرو ایران وارد شدند، مرزهای جغرافیایی این سرزمین همواره در تغییر بوده است و گاه وسیع و زمانی محدود شده است. مرزهای شرقی در معرض هجومهای اقوام شرق قرار گرفته که جنگهای اساطیری ایران و توران در شاهنامه خاطره ای گنگ از این هجومهاست و در ادوار تاریخی تا حمله افغان ها در عصر صفوی ادامه داشته است. ناامنی مرزهای شمالی یک نمونه اش درگیری کوروش و قتل او است و آخرین نمونه آن هجوم روس ها و جنگهای شوم ایران و روس در دوره قاجار است. مرزهای غربی شاهد طولانی ترین درگیری ها از دل اساطیر و از هجوم ضحاک تا هجوم اسکندر و رومیان استمرار داشته و آخرین نمونه آن تجاوز عراق در سالهای اخیر است...

این مقاله گزارش کوتاهی از یک بیت منوچهری دامغانی است که در آن به توصیف انگور سیاه پرداخته است. نکته قابل اهمیت در بیت یاد شده این است که در ذهن مخاطب شعر کلاسیک، این پرسش ایجاد می شود که چرا صفت ماه، سیاهی است. آیا توصیف ماه با مضمون پردازی های شاعران پیشین و پسین در تضاد و تناقض نیست؟ ...

بدیعیات قصایدی است که غالبا در مدح حضرت رسول (ص) سروده شده، شامل آرایه های سخن می گردد. یکی از اهداف اساسی سرودن این قصاید، آموزش علوم بدیعی و احاطه به آن است. در این قصاید، هر بیت به یکی از فنون سخن ایماو اشاره دارد که این ایماو اشاره نیازمند تفسیر و تفصیل است تا فن ادبی آن طور که باید شناخته گردد (شوقی ضیف، بی تا، ص 274 - 273). نخستین کسی که مدیحه نبوی شامل فنون ادبی سرود، صفی الدین حلی بود (همان، ص 274 - 273). صفی الدین حلی از مشهورترین شعرای عهد انحطاط یا عصر مغول در ادبیات عرب است بلکه می توان گفت وی از همه سخن سرایان زمان خویش شهرت بیشتری داشته است...

«نشانی» یکی از سروده های زیبای سهراب است. شاعر در این منظومه، شیوه عارفان و صوفیان را در تبیین «معرفت اشراقی توحید» بررسیده است و از زبان دل، «خانه دوست» را یافته و معرفی می کند. عارفان از خدا و حقیقت محض به دوست تعبیر کرده اند و دوست یابی را دغدغه اصلی انسان از همیشه تا جاویدان می دانند. شاعر در این ابیات نغز، شیوه استدلالی حکما را نکوهیده و منطق دل را بر «منهج عقل» برتری داده است. از دید شاعر عارف آیه های زمینی چون کوه، آسمان، دریا و درخت دلیلی بر یگانگی و وجود حق است و نباید برای رسیدن به دوست «شاخه نور» بر لب گذاشت و با پای «استدلال» ره پویید...

کمی نماها از جمله عناصر زبانی هستند که در مباحث نحوی و معنایی از آنها بسیار سخن گفته شده و از دیدگاه های متعدد مورد مطالعه قرار گرفته اند. بحث مربوط به کمی نماها از طرفی بحث همگانی است، چون وجود آنها در اکثر زبانها به سادگی مشهود است، و از طرف محل ارتباط بین مباحث منطقی و زبانی است. تقریبا در کتابهای مربوط به منطق بحثی تحت عنوان سورها، که در زبان کمی نما خوانده می شوند وجود دارد و شاخه معنی شناسی منطقی نیز بخش ویژه ای از مباحث خویش را به این موضوع اختصاص داده است. نگارنده در این مقاله سعی دارد ابتدا به معرفی سورها از دیدگاه منطقی و انواع آنها و همچنین اهمیت این مفاهیم در منطقه بپردازد...

در نقد ادبی معاصر عربی، مباحث و موضوعات غیر ادبی (بیرون ادبیاتی) جای بحثهای ادبی و ذوقی نقد عربی را گرفته است. این مباحث غیر ادبی از علوم جدید سرچشمه گرفته اند. از سوی دیگر در نقد قدیم، وظیفه و روش کار منتقد تا حدود زیادی معلوم و مشخص بود. اما این امر در نقد جدید، کاملا برعکس شده است، تا جایی که گاهی صورت مسئله در هاله ای از ابهام فرو رفته، و وظیفه نقد ادبی در میان انبوهی از مسائل و مباحث غیر ادبی گم شده است. در نقد عربی قدیم، منتقد با تکیه بر معیارهایی در درجه اول ادبی، به بحث و ارزیابی اثر ادبی و در نهایت به داوری در نیک و بد آن می پرداخت...