پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی
سال چهارم شماره 13 (بهار و تابستان 1384)

صحابه یا صحابی عنوان فخیمی است که جز فرهیختگان مقام رسالت را نشاید. از این رو در توصیف و تعریف صحابه، چه از پیامبر اکرم و چه از ائمه اطهار، توصیه های اکید شده و حرمت آنان را واجب شمرده اند. عمده، تعریف اصطلاحی صحابی است که امثال این حجر عقلانی آن را چنین تعریف کرده اند: هر که با حضرت کمترین ملاقاتی داشته باشد و ایمان بیاورد و مسلمان بمیرد، جزء صحابه شمرده می شود. این تعریف از دیدگاه مکتب اهل بیت قابل قبول و نیز معقول نیست، زیرا عنوان «صحابی» عنوان عرفی مورد اتفاق همگان است...

مراد از «تاریخ گذاری قرآن» تعیین تاریخ نزول سوره های قرآن است. با توجه به اینکه این موضوع پژوهشی تاریخی است مبنا و روش تحقیق درست آن، استناد به ادله تاریخی، روایات معتبر و مضامین آیات و سور است. بدین لحاظ، قرآن پژوهان مسلمان، اغلب در این زمینه به روایت ابن عباس استناد کرده اند و بر اساس آن به ترتیب نزول سوره ها پرداخته اند؛ ولی از آنجا که خاورشناسان بیشتر، بررسی لحن و آهنگ و سبک آیات و سور را ملاک و مبنای تحقیق خود قرار داده اند و به روایات ضعیف استناد جسته اند، به نتایجی ناموزون و نادرست نیز دست یافته اند...

آیه «مع الصادقین» (توبه: 119) از جمله آیات نورانی قرآن کریم است که دلیل فضیلت و برتری اهل بیت (ع) شمرده شده است. مفسران و دانشمندان نامدار مذهب اهل بیت (ع) نیز در طول تاریخ درباره این آیه، بحثهای زیادی نموده و در مورد برتری اهل بیت (ع) به آن استدلال کرده اند. با وجود این، تا کنون این آیه شریفه به صورت تطبیقی بین مذهب اهل بیت (ع) و مذهب اهل سنت مورد بحث قرار نگرفته و شبهات، ابهامات و سوالات مربوط به آن به صورت جدی نقد و بررسی نشده است. از طرف دیگر، تا کنون همه یا اکثر دانشمندان و مفسران هر دو مذهب، در تفاسیر، این آیه شریفه را به صورت کامل، تفسیر و تبیین نکرده اند...

یکی از قواعد بسیار مهم در فقه اسلامی قاعده «ید» است. قاعده «ید» به معنای اماره بر ملکیت در همه مذاهب فقهی مورد توجه بوده، اما تنها در فقه شیعه به عنوان قاعده ای مجزا در آن بحث شده است. در این مقاله درباره ادله، شرایط حجیت «ید» موارد کاربرد و گستره قاعده «ید» مانند اعیان موقوفه، منافع، حقوق، نسب و اعراض توجه شده است و در پایان مقاله درباره تعارض «ید» با امارات دیگر و با اصول عملیه، تعارض «ید» فعلی با «ید» سابق، تعارض «ید» با استفاضه بحث شده است.

1- در این نوشتار سعی بر آن شده است که دو نکته اساسی تبیین گردد: الف) در معنای لغوی «فقه» دقت، موشکافی و ریزبینی، اشراب شده و واژه «فقه» یا «فقیه» به معنای مطلق آگاهی یا آگاه نیست. ب) در فرهنگ قرآن و روایات فریقین، واژه «فقه» اختصاص به فروعاتی چون طهارت، نماز، طلاق، بیع و اجاره ندارد، بلکه معادل واژگانی چون دین شناسی و اسلام شناسی است. فقیه قرآنی و فقیه مکتب اهل بیت به کسی گفته می شود که ریزبینی و بصیرت لازم در مجموعه دین؛ اعم از معارف، اخلاق و احکام را دارا باشد...

در این مقاله مسئله ترجمه قرآن و اذکار نماز، از چهار جنبه مورد بررسی قرار گرفته است. در مورد مسئله اول، یعنی ترجمه قرآن کریم، تاریخچه بحث در عصر کنونی ذکر و آرای مخالفان و موافقان مطرح می شود. مسئله دوم، یعنی اکتفا به ترجمه در قرائت نماز، فتوای مشهور علمای اسلام - اعم از شیعه و اهل سنت - عدم جواز است و تنها ابوحنیفه فتوا به جواز داده است. دلیل مشهور علما و نیز دلیل ابوحنیفه در این بخش ذکر می شود. در مورد مسئله سوم، یعنی اکتفا به ترجمه اذکار واحب در نماز از این امر بحث می شود که مشهور فقهای مسلمانان نیز آن را جایز نمی دانند و عمده دلیل ایشان، انصراف و جمود بر ظواهر ادله است...

از جمله مباحث مبتلا به جهان اسلام و محرکه آرای اندیشمندان فرق و مذاهب اسلامی، «انفال» به عنوان یکی از منابع مالی و اقتصادی حکومت اسلامی است. این مقاله ضمن بررسی جایگاه انفال به لحاظ عمومی یا شخصی بودن، مقوله انفال را در فقه سیاسی شیعه مورد تامل قرار می دهد و برخی از ویژگی ها و امتیازات فقه شیعه را تبیین می نماید.

انسان موجودی است مختار و در نقشی که خدای بزرگ برایش در نظر گرفته است انجام وظیفه می نماید. این چنین نیست که فراز و فرود نقشها، تاثیری تکوینی در رتبه وجودی افراد داشته باشد. در حقیقت ایمان و معرفت انسانها، میزان و ملاک کمال انهاست. از این رو سعادتمندی صرفا در قابلیت گسترده نیست بلکه در انباشته ساختن ظرف قابلیت از ایمان و عمل صالح می باشد.

انسانها به تناسب سطح اندیشه، ظرافت وجودی و میزان بهره مندی خود را از معرفت دینی، تصوراتی مختلف از حقیقت مطلق دارند. این تصورات به اندازه ای متنوع، متعارض است که بعضا در مقابل هم قرار دارند. اعتقاد به مجسمه در همین راستا است. در این مقاله نگارنده در صدد است ضمن بررسی اجمالی برخی دیدگاه های متمایل به تشبیه و تجسیم و مبادی و ریشه های آن، انتساب آن را به برخی از بزرگان شیعه، به نقد کشیده و بررسی نماید.

امکان تحقق یک پدیده به دو وجود که در اصطلاح اعاده معدوم نامیده می شود، از مباحث مهم و جنجال برانگیز کلام، فلسفه و عرفان اسلامی است. متکلمان درباره معاد جسمانی و فیلسوفان در مسیر بیان احکام وجود و عارفان در ارتباط با ظهور و تجلی الهی به بحث از آن پرداخته اند.

یکی از فرقه های سیاسی اسلام که در نیمه نخست قرن اول هجری به وجود آمد، عثمانیه بود. بعد از قتل عثمان، عده ای از اصحاب پیامبر با خلافت حضرت امیر (ع) مخالفت کردند و باعث جنگها و خونریزی های فراوان شدند. بدین ترتیب تحولات صدر اسلام به گونه ای پیش رفت که رفته رفته حقیقت امامت از عامه مردم پوشیده ماند. بی شک جریان فرقه عثمانیه نقش حساسی را در تحولات فکری و سیاسی موجب شده است که این مقاله در صدد تبیین آن برآمده است.