فصلنامه بینات
سال دوازدهم شماره 4 (زمستان 1384)

آیات 19 و 85 سوره آل عمراه، از جمله آیاتی است که معتقدان به دین منحصر یعنی کسانی که مدعی اند در قرآن تنها دین خاتم به عنوان شریعت نجات بخش و هدایت کننده معرفی شده است، بدان استناد می کنند. از سوی دیگر کثرت گرایان که مدعی اند از دیدگاه قرآن، هیچ تفاوتی بین ادیان نیست همه آنها به طور یکسان واجد شاخصه های حقانیت و هدایت کنندگی هستند، بر این باورند که اسلام دراین آیات به معنای شریعت محمدی (ص) نیست و در نتیجه استناد انحصار گرایان به آیاتی از این دست، موجه نخواهد بود. این مقاله با این هدف تدوین شده که، ضمن پرداختن به نظرات انحصار گرایان، کثرت گرایان و مفسران در باب معنای آیات، در نهایت با توجه به تمام عناصر دخیل در دلالت از جمله: سیاق، ...

تجاوز از حد را، در رفتار و اعمال انسان «اسراف» گویند. در آموزه های زندگی ساز اسلام، اسراف به کلی ممنوع است، این ممنوعیت همه ابعاد زندگی انسان را فرا می گیرد یعنی همه مردم در تمامی شئون و در هر زمان و مکان موظفند اصل عدم اصراف را رعایت کنند. نعمت های الهی امانت هایی هستند که خداوند برای رشد و تعالی انسان ها در اختیار آنها نهاده است، پس بهره برداری از نعمت ها باید همسوی با اوامر الهی و در جهت سعادت جاودانی انسان باشد. اسراف بر هم زننده اعتدال و بوجود آورنده فساد در عالم است، البته این فساد در امور فردی زودتر قابل اصلاح است اما آنگاه که جنبه اجتماعی پیدا کرد به سختی قابل اصلاح خواهد بود. تعالیم حیات بخش اسلام راه نجات انسان ها را از چنین معضلی در اعتدال و میانهه روی می داند. اسلام در همه امور...

مسئله فهم در تاریخ انسانها سابقه ای طولانی دارد ودر تاریخ تفکر مسلمانان سابقه ای هزار ساله، هر یک از مکاتب با روش خاص خود به آن پرداخته اند. علم هرمنوتیک رشته ای نوظهور در تفکر مغرب زمین است و سابقه آن به عصر روشنگری باز می گردد. این شاخه در دهه های اخیر در غرب و در سال های اخیر در ایران رونق یافته است. مقاله حضر بر آن است تا با بررسی دو مشرب مهم هرمنوتیکی عینی گرایی و نسبی گرایی به مقوله تفسیر و فهم متون پرداخته و با مقایسه روش های تفسیری قرآن و مباحث مطرح در علوم اصول فقه به نقاط اشتراک و افتراق آنها نظری بیفکند. لازم بذکر است هرمنوتیک و علم اصول فقه در بر دارنده مکاتب و گرایش هایی گوناگون است که گاه ممکن است...

یکی از موضوعات مربوط به علوم قرآنی، آیات متشابه است. این آیات به دو نوع تقسیم می شوند. در برخی از آنها تمام الفاظ یکسان و در بعضی دیگر بخش از الفاظ یکسان و بخشی متفاوت می باشد. این گونه آیات معمولا در کتاب هایی بررسی شده اند، که موضوع خود را «متشابه القرآن» نامیده اند. این نوشتار تحقیقی است در رابطه با این کتابها که چه هدف و معیارهایی را مد نظر قرار داده اند و برای دستیابی به این منظور چه شیوه ای را به کار بسته اند.

مقاله حاضر، نگاهی است نقد گونه به سیر تاریخی در نگارش تفسیر مبهمات قرآن، درخت دانش «مبهمات قرآن»، بسی کهن است و پیشینه اش تا به آغازین دوران نزول وحی می رسد؛ و شواهد مستند قرآنی، روایی و تاریخی، گواهی است بر این ادعا اما تا قرن ها پس از نزول وحی، تفاسیر مبهمات و واژه های دشوار یاب قرآن در یک جا گرد نیامده بودند؛ بلکه سخنانی بودند پراکنده در میان کتب تفسیری، حدیثی، تاریخی و اسباب نزول. تا اینکه قرن ششم هجری طلوع نمود، و به گواه علوم دانشمندان علوم قرآنی، ابوزید السهیلی (508 - 581 ه) نخستین کتاب را بنا به درخواست کتب یک نفر، با عنوان: «التعریف و الاءعلام فیما ابهم فی القرآن من الاسماء و الاعلام» به نگارش در آورد. نگاشته ها در این موضوع، به دو دسته «کتب مستقل» و «کتب ضمن موضوعی» تقسیم می شوند. این مقاله عهده دار معرفی کتب تالیف شده و بر اساس سیر تاریخی در نگارش، شرح حاصل مختصری از نگارندگان، انگیزه و اهدافشان از نگارش، برجستگی ها و ارزش علمی، کاستی ها و نارسایی های این کتابها است...

اهمیت خانواده و توجه به نقش زوجین در حفظ و تکامل آن، مورد اهتمام تمامی ادیان اسلامی الهی بوده است. این مقاله در صدد رهیافت به آموزه های قرآن کریم و کتاب مقدس است، تا از این رهگذر به نحوه نگرش و میزان اهتمام این کتب سه گانه، نسبت به جایگاه هر یک از زن و مرد در خانواده و تکالیف و حقوق برخواسته از آن دست یابد. مبنای تقسیم وظایف زوجین در این کتب، تناسب میان تشریع و تکوین است اما با این وجه تمایز که تفاوت های حقوقی و تکلیفی میان زوجین، در آموزه های قرآن کریم، خاستگاه تمایز جنسیتی نداشته و ریاست مرد بر مبنای عدالت، احسان و حسن معاشرت مطرح شده است. اهتمام...

در قرآن کریم آیاتی در مورد علم حدیث، اصول، فقه، کلام، صرف، نحو، علوم روز همچون، طب، جدل، هیئت، هندسه، جبر، نجوم و صنایع مختلف آمده است. لذا دانشمندان گذشته تلاش هایی را در جهت فهم مطالب علمی قرآن صورت داده اند که با بکارگیری تاویلات و تعابیر ناصحیح عموما از مسیر صحیح تفسیر قرآن منحرف شده اند. در صورتی که در تفسیر علمی صحیح قرآن تحقق دو شرط لازم است. 1. مطلب علمی اثبات شده، قطعیت داشته باشد. 2. آیه مورد نظر با روشنی و وضوح کامل بر آن مطلب دلالت کند، نه از روی احتمال و تقریب تطبیق صورت پذیرد. لذا در این مقاله به بررسی تحلیلی تفسیرهای علمی...