نشریه جستارهای نوین ادبی
سال سی و هشتم شماره 3 (پیاپی 150، پاییز 1384)

رشد و گسترش نثر فنی در خراسان قرن چهارم و طلوع ستاره ای پرفروغ به نام بدیع الزمان همدانی در این سرزمین پهناور، که در ادب عربی و نثر فنی از جایگاهی بس ارجمند برخوردار است، و اعتراف صریح یاقوت حموی، ادیب و شرح حال نویس شهیر قرن ششم و هفتم، در توجه ویژه ثعالبی به او و آثارش، نگارنده را بر آن داشت تا به بیان خصوصیات رسائل بدیع و اغراض آن از خلال یتیمة الدهر، که ارزنده ترین اثر ثعالبی است، بپردازد و گوشه ای از سهم بزرگ خراسانیان را در رشد و تقویت ادب عربی به مشتاقان تاریخ و ادب این دیار، نشان دهد.

مهمترین وظیفه زبان را برقراری ارتباط می نامند، آنچه که بار این وظیفه را بر دوش دارد، واژگان نیستند بلکه جمله است. از این رو، بحث جمله در زبان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بنابه اهمیت موضوع، تقسیم بندی جمله و ساخت آن در هر زبانی اهمیت یافته است. در زبان عربی از دیرباز تقسیم بندی جمله به دو قسم فعلیه و اسمیه صورت گرفته که تقریبا ساخت ثابت یافته است. در این مقاله کوشش خواهد شد تا با نگاهی تازه به این تقسیم بندی و ضمن نقد ساخت سنتی، گونه های احتمالی دیگر ارائه گردد.

حمله فرانسه به مصر در آغاز قرن نوزدهم و حضور سه ساله فرانسویان در این کشور، آثار علمی و فرهنگی فراوانی را بر جای گذاشت که نمونه های آن در بخشهای مختلف اعم از نظامی، سیاسی، ادبی و فنی به چشم می خورد. از جمله در ادبیات و علوم انسانی، شاعر معروف مصری، احمد شوقی تحت تاثیر لافونتین، شاعر فرانسوی، قسمت زیادی از دیوان شعرش را به قصه و داستان از زبان حیوانات اختصاص داد، البته این داستانها موضوعات سیاسی و اجتماعی را شامل می شد اما در نزد احمد شوقی فقط برای بیان آنچه که در تربیت کودکان کاربرد دارد، مورد استفاده قرار گرفته است...

یعقوب بن عثمان غزنوی چرخی از مردم خراسان و از عارفان سده های هشتم و نهم هجری است. در کارنامه این عارف نقشبندی، تفسیری فارسی به چشم می خورد که همواره مورد توجه مردم شبه قاره هندوستان، افغانستان و آسیای میانه بوده است. شاهد این توجه دستوشته های متعددی از این تفسیر است که تا کنون در کتابخانه های این کشورها باقی مانده و برخی از آنها نیز در فهرست های نسخ خطی شناسانده شده اند. علاوه بر دستنوشته های موجود، این تفسیر چند بار از جمله در کابل، بمبئی و لاهور با چاپ سنگی انتشار یافته، اما تا کنون مقابله و تصحیح انتقادی نشده است...

یکی از مشایخ و شخصیتهای متقدم عرفان که از یک سو پیر و مطاق ابوسعید و خرقانی بوده و از سویی دیگر در آیین فتوت و مکتب خسروانی برجسته، شیخ ابوالعباس قصاب آملی است. وی در قرن چهارم و اوایل قرن پنجم می زیسته و قشیری، خرقانی، ابوسعید، خواجه عبدالله، میبدی، عین القضاة و شیخ اشراق از او به عنوان پیر و مراد مشایخ سلف و عارف حکمت خسروانی یاد کرده اند، ولی هیچ کدام از انان معترض مقام و مرتبت ایشان در آیین فتیانی نشده اند. در این مقاله مؤلف ضمن نقد و تحلیل شخصیت او در عرفان و تصوف اسلامی به اثبات این دقیقه می پردازد...

سودابه ایرانی است، زیرا کردار او در برابر سیاوش بازمانده دو اسطوره ایرانی است که هر دو با زندگی زردشت در پیوسته است، فرشته وار سیاوش را دوست می دارد، راز آفرینش او را پدیدار می کند، او را درخت پرستش می خواند و پیکر گردانی او را می داند. این گفتار و کردار او بازمانده دیدار فرشته اشی با زردشت است. و بازتاب رفتار سودابه در برابر کاوس، حماسه ای دیگر با قهرمانی دختری عاشق پیشه و فداکار به نام منیژه می سازد. کردار اهریمنی سودابه در برابر سیاوش که از راه نابکاری و گناه به سیاوش نزدیک می گردد بازمانده اسطوره برخورد ماده دیو اهریمنی با زردشت و همچنین اسطوره آریایی یم ویمی است...

به دلیل ماندگاری مضمونهای اساطیری و نیز تجلی آنها در آثار ادبی - اعم از نظر و نثر - بررسی سابقه اساطیری برخی از تصویرهای ادبی از موضوعات قابل توجهی است که از شاخه های نقد اساطیری (myth criticism) محسوب می شود. یکی از تصویرهای رایج و پرنمود ادبی در شعر پارسی که اساس شکل گیری آن را باید در اساطیر ایرانی جست، بن مایه «روییدن گیاه از انسان» است، بدین معنی که در ادوار و سبک های گوناگون شعر پارسی با مضمونها و تصاویری روبرو می شویم که در آنها از اشک چشم، خون، خوی، اندامها و متعلقات و خاک گور انسان «گیاه» به معنای عام آن می روید...

این مقاله به ریشه شناسی آثار گذشتگان و نگاه آنان می پردازد و در آن، هر آنچه که اهمیت ریشه شناختی دارد، بررسی نمی گردد. طرح و ساختار بحث نیز ضرورتی در این کار نمی بیند ما تنها علاقه و توجه شاعران قدیمی را به ریشه شناسی مطرح می کنیم و به این بهانه، با بررسی بسیاری از واژگان می پردازیم زیرا این رویکردها را طبقه بندی خواهیم کرد. طبقه بندی آنها شامل عنوانهای زیر است: 1- ریشه شناسی نامعتبر 1-1-ریشه شناسی و تصحیف؛ 1-2- ریشه شناسی عامیانه؛ 1-3- بازی های زیبایی شناسیک؛ 2- ریشه شناسی معتبر. 2-1- بهره های نامستقیم؛ 2-2- بهره های نیمه مستقیم؛ 2-3- بهره مستقیم...

با استنباط از اوستا، در جهان دو اصل و دو نیروی خیر و شر به نامهای اشه و دروغ وجود دارد که یکی مظهر نظم و راستی و دیگری نماد آشوب و ناراستی است. بر این اساس، جهان به دو اردوگاه خوبی و بدی تقسیم می شود. در برابر هر آفریده خیری، جلوه ای از شر ظهور می نماید. بنابر متون دینی، آن دو مینو در هیچ مساله ای وحدت ندارند و هرگز میان آن دو اتفاق و دوستی رخ نمی دهد. این تقسیم بندی و جدایی دو اصل خیر و شر چنان اهمیت دارد که تمام آفرینش را به دو بخش کاملا مجزا تقسیم می کند...

اسطوره ها هم از لحاظ ساختار و هم از لحاظ درون مایه، دارای وجود و معانی کثیری هستند. در مقاله حاضر، سازه ها و عناصر ساختاری داستان ضحاک بر مبنای رویکرد اسطوره شناس بررسی گردیده و سعی شده نشان داده شود که بررسی تطبیقی این عناصر در الگوهای مختلف و مرتبط و نگاه چند وجهی و از دیدگاه های مختلف و مکمل هم، چگونه می تواند در روشن کردن جنبه های تاریک این اسطوره کمک کند.