فصلنامه خیال
پیاپی 15 (پاییز 1384)

تا کنون به اهمیت نظریه و روش در تاریخ نگاری معماری ایران توجه کافی نشده است. محققان ایرانی به ذکر مفروضات و دیدگاه ها و روش خود در تاریخ نگاری معماری (با فرض وجود چنین چیزی در ایران) اعتنایی نداشته اند. با آنکه محققان غربی، خصوصا در دهه های اخیر، به ذکر روش های خود می پردازند؛ دانش پژوهان ایرانی به این کار توجه چندانی ندارند و از تاثیر نظریه و روش در کیفیت و ماهیت تاریخ نگاری معماری غافل اند.
در این مقاله بر آنیم که مفروضات و روش چهار تاریخ نامة معماری ایران را بررسی کنیم. برای آنکه سبب انتخاب این چهار منبع و نیز جایگاه آنها در بستر مطالعة تاریخ معماری ایران روشن شود، نخست، در مقدمه، به مرور اجمالی تاریخ تاریخ معماری ایران می پردازیم و سپس هر یک از چهار منبع منتخب بررسی می شود.

در این مقاله، پس از مقدمه ای دربارة مکتب فرانکفورت و نظریة انتقادی، نظر آدورنو و هورکهایمر دربارة صنعت فرهنگ و نتیجة آن، فرهنگ و هنر توده ای، طرح می شود. سپس به اختلاف نظر آدورنو و بنیامین در باب فقدان تجلی/ هاله (اره) در هنر مدرن اشاره می گردد. بنیامین در مقالة «پاریس: پایتخت قرن نوزدهم» به تحلیل تغییر مسیر پیشین هنر در دوران مدرن، به سبب پیشرفت صنعت و فناوری و قدرت یافتن سرمایه داری، پرداخته است. او در «اثر هنری در دوران تکثیر مکانیکی» به استحالة هنر در دوران مدرن می پردازد: از دست رفتن هاله/ تجلی (اره) هنر، به سبب امکان تکثیر مکانیکی آن و قرار گرفتن در زمان و مکانی دیگر؛ نشستن ارزش نمایشی به جای ارزش آیینی هنر؛ نابودی اقتدار اصالت هنر. با این همه، او فقدان تجلی در هنر را تاسف بار نمی یابد و بر این نظر است که انسان مدرن با ابزار مکانیکی (فیلم) به وجهی از واقعیت دست می یابد که از ابزار بری است و این همانی است که از اثر هنری واقعی انتظار می رود.

از قرن هفدهم تا کنون، پیوسته در مباحث معماری پیشنهادهایی برای معماری منطقه گرا مطرح شده است. در دل این بحثها، تغییر نگرش به دو مضمون فناوری و مکان نهفته است. به نظر می رسد مدرنیستها به فناوری ارج می نهند و مکان را بی ارزش می شمارند. پست مدرنیستها، برعکس، به مکان ارج می نهند و برای فناوری ارزشی قایل نیستند. در نظریه های منطقه گرایی انتقادی، این دسته بندی ها نفی می شود؛ زیرا هم فناوری و هم مکان را به دیدة مثبت می نگرند. اما اندیشة منطقه گرایی انتقادی، چون به یک اندازه از مفروضات مدرن یورگن هابرماس و فرضیات پست مدرن مارتین هایدگر مایه می گیرد، واجد نوعی تناقض فلسفی یا تعارضی حل ناشدنی است و این تعارض نیازمند نظریه ای نامدرن برای معماری است.

در فرهنگ ژاپنی، مکان بر اثر ملازمت با متمکن (فرد و رویداد) در زمان موجودیت می یابد. «ما» در عین حال نه عینیتی فیزیکی، بلکه فرایندی ادراکی ادراک درونی است.
«ما» در فرهنگ ژاپنی فرایند آگاهی از مکان و وابسته به درک درونی انسان است فرایند ادراک عرصة بود و نبود در فردی است که به «تفرد» رسیده است، یعنی جمع «خود» و «دیگران» است. این نحو ادراک کاملا مغایر با درک معاصر (غربی) از مفاهیم مکان و فضا و محیط است که در نهایت، فضامندی را رابطة محیط با انسان (فرد) در قالب ابژه و سوژه بیان می کند.

نوشتار حاضر تلخیصی است از سه فصل کتاب فهم متن نمایشنامه از راجر گروس، استاد نمایش در دانشگاه آرکانزاس و سرگروه کارشناسی ارشد نمایشنامه نویسی. گروس بیش از 32 سال از عمر خود را صرف پژوهشی سخت کوشانه کرد پژوهشی دربارة قالبهای کلام منظوم در آثار شکسپیر و مطالباتی که از اجراکننده دارند. یافته های او در کارگردانی 38 اجرایش از آثار شکسپیر به محک خورده است. او هشت سال مدیر هنری جشنوارة شکسپیر در کالیفرنیا بود و سی سال به آموزش شیوة بازیگری در آثار شکسپیر اشتغال داشت. در سالهای اخیر، نگارش کتاب جدید خود را، به کلام در آوردن شعر شکسپیر، به اتمام رسانده که ظاهرا هنوز چاپ نشده است. گروس آهنگساز نیز هست و تا کنون پارتیتور 23 اپرای شکسپیری را تصنیف کرده است.
کتاب او اساسا به هنر مشکل فهم نمایشنامه می پردازد و نشان می دهد که چگونه می توان به مهارت مشکل زای خواندن متن نایل شد. اهداف او عبارت است از: تجهیز ما به ابزارهایی که با آنها بتوانیم با متن سروکار داشته باشیم؛ عرضة معیارهایی برای دست یابی به آنچه باید دربارة متن، پیش از آنکه مدعی فهم آن شویم بدانیم؛ طرح مجموعه ای از پرسشها، که برنامه ای مفید برای مطالعة متن است؛ هوشیار کردن ما دربارة دامهایی که در راه خواندن متن وجود دارد. در خیال شمارة 14 بخش اول این مقاله درج شد و در اینجا، دومین و آخرین بخش این مقاله آمده است.

1. Four Histories of Persian Architecture:A Critical AnalysisMehrdad QayyoomiThe theories art historians have implicitly or explicitly maintained indubitably affects their work. This explains the interesting differences in the works of historians of Persian architecture. Reviewing briefly the recent history of history of architecture, the article compares the assumptions, methodologies and achievements of four major works in this area. These include the works of Mohammad Karim Pirnia, Arthur Upham Pope, and Donald Newton Wilber.
2. Walter Benjamin: Lack of Aura in Modern ArtNayyer TahooriDating back to 1923, the Frankfurt School refers to the circle of philosophers who applied Neo-Marxist approaches to analyze social problems. A prominent thinker in the circle, Walter Benjamin adopted a multi-disciplinary approach which included philosophy, history and psychology to describe cultural phenomena in their socio-economic and political context. The article reviews major writings of Benjamin to explain how the importance of aura is lost in the formation of a new form of art which lacks any spiritual significance; i.e. the Modern Art.
3. Technology, Place and the Non-modern ThesisSteven A. MooreTranslated by Farzin FardaneshProposals for regionalist architecture have appeared regularly in architectural discourse since the seventeenth century. Central to this discourse are shifting attitudes toward the core concepts of technology and place. Moderns tend to value technology and devalue place, while the post-moderns do the opposite. The doctrines of critical regionalism defy categorization because they value both technology and place positively. However, relying equally on modern and postmodern assumptions, the doctrines present a philosophical antimony or an irresolvable conflict that suggests a non-modern thesis for architecture.
4. The Concept of Ma in Japanese CultureLadan EtezadiThe Western interpretations of Space, Place and Environment