ماهنامه بازتاب اندیشه
پیاپی 65 (شهریور 1384)

نویسنده معتقد به مفهومی به نام روشن فکری دینی است و چون این روشن فکری دینی را در حال گذار می داند معتقد است باید از آن پاسداری کرد در توضیح ابتدا با نگاهی اجمالی به روند شکل گیری و تحولات روشن فکری دینی پرورنده آن را دکتر شریعتی و پدرش را مهدی بازرگان می داند که تا کنون ادامه داشته است. در این مسیر تاریخی روشن فکران دینی گاه دچار ارتداد مارکسیستی و گاهی دچار ارتجاع لائیتیسه شده اند و در حد وسط با دکتر سروش ادامه یافته است. آغاز روشن فکری دینی با فقر فلسفه شریعتی همراه بود و در ادامه دچار فقر تاریخی دانی. اولی به ستیز با روحانیت و ارتداد مارکسیستی رسید پس دومی نباید در شرایط گذاری که در آن قرارداد این تجربه را تکرار کند...

نویسنده در صدد نقد و بررسی رابطه روشن فکران و توده های مردم است وی در پاسخ به این پرسش که چرا روشن فکران جهان سومی نتوانسته اند مانند الگوهای غربی شان راهبر توده ها باشند و فاقد عملکرد غنابخش اجتماعی و پالوده سازی ارزشی هستند؛ معتقد است خود محوری روشن فکران و جدایی بین گفته و عمل آنان موجب این جدایی اجتماعی شده است آنان بر خلاف مباحث انتزاعی شان در فعالیت های اجتماعی خود کوچک ترین توجهی به ارزش های متعالی که شعارش را می دهند ندارند و آنها را معیاری برای رفتارهای خود قرار نمی دهند بلکه وسیله بهره برداری مادی خویش قرار می دهند...

آقای دکتر گلشنی در این گفت و گو به موضوع رابطه علم و فلسفه پرداخته است. وی معتقد است که روش علم و روش فلسفه تفاوت دارد ولی هر دو دسته دانشمندان و فیلسوفان اظهارات ناظر به حوزه های یکدیگر نیز دارند. دانشمندان مفروضات عام فلسفی دارند و نمی توانند آنها را از طریق روش های علمی اثبات یا نفی کنند. به نظر آقای گلشنی علم بومی معنادار است ولی به این معنا نیست که علم جهانی نداریم...

آقای باقی در این نوشتار سه رویکرد متفاوت را در باب دین، حقوق بشر و سکولاریسم در جامعه کنونی ایران مطرح می کند: 1. حقوق بشر در نظام غیر سکولار قابل تحقق نیست؛ 2. مفاد حقوق بشرذ کاملا در دین وجود دارد؛ 3. امکان التیام و تلائم بین دین و حقوق بشر و یا دین و سکولاریسم. نویسنده با اعتقاد به رویکرد سوم بین دین (نصوص دینی) و دانش های دینی (مثل فقه) تفاوت قائل است و بر این باور است که دین با آموزه های حقوق بشر تعارضی ندارد ولی تفکر فقهی و سنتی در مواردی با آن متعارض است...

سون اریک لیدمن استاد تاریخ عقاید و علوم را در دانشگاه گوتنبرگ سوئد، کتابی با عنوان: Thsnks Latthet, Tingens Tyngs; om Frithet نگاشته است که در آن مفهوم آزادی در تاریخ اندیشه غرب را دنبال می کند. این کتاب به قلم (سعید مقدم) و تحت عنوان (سبکی فکر، سنگینی واقعیت؛ درباره آزادی) ترجمه شده است. مکتوب حاضر گزیده ای از فصل اول کتاب است که در آن بحث چهار آزادی بنیادی، آزادی مثبت و منفی، آزادی از ترس و نیاز و ضرورت برابری آمده است...

نویسنده ضمن استقبال از گزارش هیئت قوه قضائیه از موارد نقض حقوق شهروندی، بر خلاف عنوان مقاله به برجسته تر کردن موارد نقض پرداخته، و برخورد با مطبوعات را مورد نقد قرار می دهد. نکته دیگر آنکه با طرح چند مورد خاص از موارد نقض حقوق شهروندی، بازتاب منفی اجرای احکام الاهی در سطح بین الملل را دلیل موجهی برای تعطیلی این احکام دانسته و اجرای آن مجازات قانونی را به معنای نقض سیستماتیک حقوق به وسیله نهادهای حکومتی می داند. نهایت آنکه نویسنده خشونت های قانونی در نظام دینی را نقض سیستماتیک حقوق شهروندی می داند...

نویسنده محترم در این مقاله، با طرح چند محور درباره مشروطه، آغاز مشروطه خواهی را از دوره مظفرالدین شاه و پس از مرگ ناصرالدین شاهه می داند و آن را در شمار یکی از مصائبی می شمارد که بر سر دربار باریدن گرفته است. او تجدد را از جمله این مصائب می داند که چون آواری بر سر ما (آنها) خراب شده است، وی مشروطه خواهی را در بین مردم ایران و نخبگان از عوارض تجدد می شمارد که برای چاره جویی آن راه های گوناگونی از طرف می باشد. در بین این راه حل ها و افکار اندیشمنداان تناقصاتی بوده است که روشن نبوده و بعدا این تناقصات مایه گسست و فاصله گرفتن طبقات نخبگان از همدیگر شده است...

نویسنده در این مقاله به نقش طبقه تجار و بازرگانان در انقلاب مشروطه اشاره و سعی نموده که نقش تجار و بازرگانان را برجسته تر از سایر اقشار و طبقات جلوه دهد و تجار را بازیگران اصلی صحنه سیاسی در مشروطه قلمداد نماید. از آن جهت که آنها در حیطه اقتصادی نتوانستند کاری از پیش ببرند به حیطه سیاسی وارد شوند و در این عرصه نقش مهمی را ایفا نمودند. نویسنده انگیزه اصلی بازرگانان را در ایفای نقش در مشروطه رسیدن به حقوقشان که حمایت دولت از آنها و واگذار کردن امتیازات و اختیارات تجاری بود می داند...

انگلیس پس از آن که با ملی شدن صنعت نفت در ایران از این ثروت محروم گردید با طراحی کودتایی با هدف سرنگونی دولت مصدق، دولت آیزنهاور را به بهانه (خطر نفوذ کمونیست در ایران) به اجرای این کودتا متمایل ساخت. مرحله اول کودتا در 24 مرداد 1332 / 15 اوت 1953 با شکست مواجه شد ولی اقدامات روزولت مامور مجری کودتا در ایران در جلب نظر نیروهای حامی سلطنت و همچنین هدایت صحیح جاسوسان ایرانی خود، حکومت مصدق را در چهار روز بعد یعنی در 28 مرداد ساقط می نماید...

نویسنده با اعتقاد به اینکه جامعه اطلاعاتی و فن آوری اطلاعات یک مفهوم نسبتا جدید است، ابتدا تعریفی از آن را ارائه کرده و آثار و خواص آن را به اختصار بیان می کند. سپس میزان حضور زنان در این عرصه را بررسی کرده و با ارائه آماری معتقد است که نابرابری و شکاف دیجیتالی بر مبنای جنسیت وجود دارد. ایشان در ضمن مباحث به علل و عوامل این شکاف و برخی راه کارهای حل آن اشاره کرده است...

در پی درج مقاله (مبانی فلسفی جنبش اصلاح گری) از دکتر شهریار شفقی در شماره 25 نشریه، از سوی مدیر مسئول نشریه پرسش های ذیل جهت دریافت توضیحات بیشتر برای ایشان ارسال شد؛ 1. در مقاله از نیچه بدین مضمون گفته اید که اصل حیات ملاک و معیار تمیز بالندگی از افول یابندگی است. برای تقریب به ذهن و توضیح سوال فوق به کاری که مرحوم حنیف نژاد در جزه (تکامل (به آن پرداخت اشاره می کنم. وی می گفت: مقولاتی بالنده اند که در جهت تکامل باشند و مقولاتی افول یافنده یا غیر بالنده انند که سد راه تکامل باشند...

این دو مجموعه که حاصل سخنرانی جان هیک در سال 2002 در بریتانیا است، به تبین سه قراائت انحصارگرایی دینی، شمول گرایی دینی و پلورالیسم دینی می پردازد. وی 60 سال پیش آن گاه که دانشجوی رشته حقوق بوده است، به دلیل عدم آشنایی با سایر ادیان و نیز عدم ملاقات با افرادی که سایر ادیان، معتقد به انحصار گرایی دینی بوده است. اما در پایان و هم اینک با وجودی که با باور قلبی به مسیحیت می زید و معتقد است که این دین پایدار، با دوام در حوزه رشد معنوی است، اما در عین حال، به سایر ادیان و صاحبان آنان آزادی عمل داده، به رسمیت شناخته و معتقد است...

در این مقاله، از نسبت میان اسلام و مردم سالاری سخن به میان آمده است. به نظر آقای سروش تمدن اسلامی، فقه محور است و به همین دلیل با قانون آشناست. اما نقیصه فقه فعلی تکلیف محور بودن آن است. فقه باید به حقوق نیز توجه کند. در این جهت شیعه و سنی مشترک اند. اما اختلاف آنها، در چند چیز است. یکی در مفهوم ولایت، که در شیعه بسیار پررنگ است و نافی خاتمیت است و دیگری مفهوم مهدویت است که آن نیز مخالف خاتمیت است...

آقای بهمن پور در پاسخ خود به آقای سروش، بر این موضوع تاکید می کند که، تعارض افکنی میان تشیع و مردم سالاری نه به سود آن است و نه درمانی برای این ولایت در اندیشه شیعی، به معنایی نیست که، با خاتمیت در تعارض باشد؛ بلکه امامان شیعه، مفسران و شارحان همان وحی ای هستند که بر پیامبر نازل شد. اعتقاد به مهدویت نیز با خاتمیت منافاتی ندارد مگر آن که تفسیری نامناسب از آن ارائه شود...