فصلنامه مطالعات و تحقیقات تاریخی
پیاپی 7-8 (بهار و تابستان 1384)

آریایی ها همچون ملل ابتدایی دیگر، عناصر طبیعی را ستایش می کردند. عناصر نیک را اهورایی و مینوی می دانستند و عناصر بد و شریر را اهریمنی می پنداشتند. در بسیاری از متون اوستایی و ودایی، آب به عنوان یک عنصر پاک و مقدس ستوده شده است. این عنصر، دارای نمادهای مختلفی چون آفرینش، باروری، مرگ و تجدید حیات است. بنابر متون اوستایی و ریگ ودا، که بیانگر اشتراکات فرهنگی فراوان ایرانی و هندی است، اشتراکات آیینی و آداب و رسوم جندی می توان در این دو مت یافت، یکی از آنها تقدیس آب در صورتهای آناهیتا و سرسوتی است...

از جمله نقاط مبهم در روابط میان حکومت صفوی و همتای عثماین آن، می توان به مساله صلح آماسیه اشاره کرد که در سال 962 / 1555 با تایید شاه طهماسب صفوی و سلطان سلیمان قانونی، به دوره چهل و یک ساله رابطه خصومت آمیز میان طرفین پس از نبرد چالدران (920/1514) پایان داد. هدف مقاله حاضر، عبارت است از زدودن ابهامهای موجود پیرامون ماهیت و نحوه انعقاد این صلح، در همین راستا، با گردآوری داده های موجود در آثاری که صرفا توسط مورخان عثمانی و محققان ترک تدوین گردیده است، کوشش خواهد شد بر این نکته تاکید شود که این مصالحه، در واقع، بر محتوای نامه ای استوار شده بود که، به عنوان محصول مذاکرات میان هیاتهای طرفین، از سوی سلیمان قانونی خطاب به شاه طهماسب نوشته شده بود. تصویری از این نامه، به عنوان سند تاریخی ضمیمه مقاله است.

در میانه دوران ناصری جماعتی که منور الفکران نامیده می شدند در برابر پرسشهایی که خود طرح می کردند - مانند راز ترقی فرنگیان و عقب افتادگی ایرانیان از قافله تمدن و چیستی آن - کوششهای نظری و عملی بسیار نمودند تا بفهمند در برابر آن پرسشها چه پاسخهایی در چنته دارند. در این مقاله با استخدام دو مفهوم هویت و روشنفکری کوشش خواهیم کرد منظر و نگاه دو روشن اندیش ایرانی یعنی میرزا یوسف خان مستشارالدوله و سید فخر الدین شادمان را از خلال دو مکتوب آسیب شناسانه ای که نگاشته اند - یک کلمه، و تسخیر تمدن فرنگی - در پیوند با هویت ایرانی درک کنیم. ...

طرفداران نام آور مکتب تاریخی آلمان تحقیقات خود را با نقد قوانین اقتصادی مکتب لیبرالیسم شروع کردند. آنها سعی کردند دانش اقتصاد را در بستر واقعیت معطوف به مکان و زمان معین مورد بحث قرار دهند و از تعمیم قواعد و قوانینی بر آینده های دور فاصله بگیرند. ...

نهاد دادرسی و نظام قضایی هر حکومت به منزله یکی از شاخصه های مهم و ابزارهای ارزیابی کارکرد کارنامه و اعتبار سنجی آن حکومت تلقی می شود. در مقاله حاضر سعی بر آن بوده تا مبتنی بر روش تحقیق در تاریخ و مطالعات کتابخانه ای نهاد دادرسی ایران در عصر حکومت زندیه مورد مطالعه بررسی و تحلیل قرار گیرد. در تحقق این هدف با استناد به داده های تاریخی و اسناد در قالب سه مبحث و تحت عناوین محاکم شرعی (مقامات و وظایف)، محاکم عرفی (مقامات و وظایف) و آیین دادرسی و مجازاتها به ترسیم ماهیت و کارکرد نهاد مزبور اقدام شده است.

سالها پیش از تاسیس مدارس جدید خارجیان مدارسی در ایران تاسیس کردند. نخستین مدارس خارجیان توسط میسیونرهای پروتستان آلمانی و آمریکایی و کاتولیکهای فرانسوی در شهرهای ارومیه و تبریز دایر گردید. ...

معنای کلمه گروس که تا چند دهه گذشته بر منطقه کنونی بیجار اطلاق می شد به درستی مشخص نیست و در هیچ یک از منابع تا دوره صفوی از این نام اثری دیده نمی شود. احتمالا طایفه گروس یکی از طوایف ایل کرد سیاه منصور بودند که به خاطر برتری نسبت به سایر طوایف به تدریج نام خود را به این منطقه دادند. ...

مساله اعتماد یکی از مسایل مهم فلسفه سیاسی و اجتماعی است. به زعم محققان در میان منابع اعتماد نوع نگاه به انسان یعنی انسان شناسی جامعه یا میراث فکری از جایگاه مهمی برخوردار است. با این مبنا مطالعه آثار و منابع گذشتگان می تواند ظرفیتهای تولید اعتماد یا بی اعتمادی را در آنها آشکار نماید. ...

در عصر بین سقوط صفویه تا عصر ناصری (1264-1135/1848-1722) تعدادی زیاد از ایرانیان به هند مهاجرت کردند. اغلب مهاجران مذکور نسبت به هموطنان ایرانی خود این امتیاز را داشتند که اوضاع خاص ایران و هند هر دو را در دوره مورد نظر شاهد بودند. با این امتیاز وقتی در هند با حضور گسترده و تسلط کمپانی هند شرقی انگلیس رویاروی شدند واکنشی فکری و عملی نشان دادند. ...