فهرست مطالب

اقتصاد اسلامی - پیاپی 20 (زمستان 1384)

فصلنامه اقتصاد اسلامی
پیاپی 20 (زمستان 1384)

  • 212 صفحه، بهای روی جلد: 6,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1384/12/15
  • تعداد عناوین: 11
|
  • سخن نخست
  • سعید فراهانی فرد صفحه 5
  • اندیشه
  • مجید رضایی صفحه 13
    معاملات بازار بورس فلزات و کشاورزی اغلب در پوشش عقد سلف صورت می گیرد. به دلیل نبود نقدینگی کامل از چک های مدت دار و ضمانت نامه های اعتباری (LC) برای پرداخت مبلغ قرارداد استفاده می شود. عدم پرداخت مبلغ قرارداد در عقد سلف باعث تبدیل آن به معامله کالی به کالی و بطلان آن می شود. همچنین نمی توان کالای خریداری شده به عقد سلف را قبل از موعد فروخت؛ از این رو معاملات در بازار ثانویه امکان ندارد. مقاله ضمن طرح انواع معاملات در بازار بورس فلزات و کشاورزی و مشکلات آن و نقد و بررسی راه حل های پیشنهاد شده برای حل مشکل از چند راه اساسی که منطبق بر فقه امامیه است مانند عقد ودیعه، سلف و صلح بهره گرفته است. راه حل های مذکور افزون بر صحت فقهی، مشکل معامله در بازار ثانویه را نیز حل کرده، زمینه مناسبی برای ایجاد قراردادهای آتی اسلامی فراهم می آورد.
    کلیدواژگان: بورس محصولات کشاورزی و فلزات، بورس اوراق بهادار، بیع دین به دین، قرارداد آتی ها، ابزارهای مشتقه، صلح دین به دین، عقد سلف، عقد ودیعه، عقد جعاله
  • سید حسن میرمعزی صفحه 33
    در این مقاله اثبات می شود که در جامعه اسلامی یعنی جامعه ای که اکثر افراد آن به مبانی بینشی و ارزشی اسلام اعتقاد دارند و حقوق وم اخلاق اسلامی در آن پیاده شده است، الگوی مصرف جامعه به گونه ای است که وجوه قابل سرمایه گذاری افزایش یافته و سرمایه لازم جهت تحقق رشد و توسعه فراهم می آید. ...
    کلیدواژگان: الگوی مصرف، مصرف کلان، تخصیص درآمد
  • سیدعباس موسویان صفحه 57
    صنعت بانکداری متناسب با نیازهای جامعه، ابزارهای جدید ارائه می کند. یکی از این ابزارها کارت های اعتباری است. بانک ها و مؤسسه های مالی، کارت هایی را در اختیار مشتریان می گذارند تا آنان کالاها و خدمات مورد نیاز خود را بدون پرداخت پول نقد بخرند.
    استفاده از کارت های اعتباری باعث صرفه جویی در وقت، دقت در محاسبه و آسایش روحی دارنده کارت می شود؛ چنان که در اقتصاد ملی مانع از هدررفتن هزینه های جمع آوری و از بین بردن اسکناس های کهنه و چاپ اسکناس های جدید می شود.
    مزایای متعدد کارت های اعتباری گسترش روزافزون آن ها در جامعه را در پی دارد؛ به طوری که پیش بینی می شود در آینده ای نزدیک جانشین تمام عیار اسکناس شود.
    از آن جا که خاستگاه اصلی کارت های اعتباری کشورهای غربی است، روابط حقوقی حاکم بر معاملات کارت های اعتباری در مواردی منتهی به ربا و خلاف شرع می شود، بر این اساس، ضرورت دارد راه حل های فقهی برای استفاده از کارت های اعتباری پیدا شود. در این جهت محققان و کارشناسان بانکداری اسلامی با استفاده از قراردادهای مجاز فقهی چند راه حل پیشنهاد کرده اند:1. طراحی کارت اعتباری براساس قراردادهای بیع و حواله و جریمه تاخیر تادیه؛2. طراحی کارت اعتباری براساس قراردادهای بیع و جعاله و جریمه تاخیر تادیه؛3. طراحی کارت اعتباری براساس قراردادهای بیع نسیه، ضمانت و وکالت؛4. طراحی کارت اعتباری براساس قراردادهای خرید و فروش وکالتی؛5. طراحی کارت های اعتباری براساس قرارداد فروش وکالتی؛6. طراحی کارت اعتباری براساس قراردادهای بیع نسیه و حواله؛7. طراحی کارت اعتباری براساس بیع نسیه و خرید دین (تنزیل).
    بررسی و مقایسه راه حل های پیش گفته نشان می دهد که در مجموع، راه حل هفتم، اطمینان فقهی و اجرایی بالاتری دارد.
    کلیدواژگان: کارت اعتباری، بیع، بیع نسیه، بیع وکالتی، حواله، جعاله، ضمانت، وکالت، خرید دین، تنزیل، جریمه تاخیر تادیه
  • محمدنقی نظرپور صفحه 81
    نظر به ممنوعیت و الغای بهره در اقتصاد اسلامی و به تبع آن تغییر قانون عملیات بانکی ایران، عملکرد سیاست بازار باز که بر خرید و فروش مبتنی است، کارایی نداشته و اساسی ترین ابزار سیاست پولی برای کنترل نقدینگی از اختیار بانک مرکزی خارج شد.
    اوراق بهادار استصناع می تواند ابزاری جایگزین برای اوراق قرضه تلقی شود و بانک مرکزی می تواند با خرید و فروش این اوراق در بازار اولیه و ثانویه و با اعمال سیاست های پولی مناسب، به اهدافی نظیر ایجاد اشتغال، تثبیت سطح عمومی قیمت ها، بهبود موازنه پرداخت های خارجی و رشد اقتصادی دست یابد. مقاله حاضر ضمن تبیین عقد استصناع و بیان ماهیت آن از نظر فقهی به تصحیح آن پرداخته، سپس کیفیت به کارگیری آن در اقتصاد کشور و چگونگی به کارگیری بانک مرکزی از اوراق استصناع برای اهداف اقتصادی را تبیین می کند.
    کلیدواژگان: اوراق استصناع، سیاست پولی، بانکداری بدون ربا، تامین مالی طرح ها
  • سعید فراهانی فرد صفحه 111
    رشد فزاینده اقتصادی که مهم ترین ارمغان پیشرفت فن آوری است، پیامدهایی را در عرصه محیط زیست و منابع طبیعی داشت که به تدریج باعث نگرانی اقتصاددانان و دانشمندان اکولوژی به طور خاص و بیشتر ارباب معرفت به طور عام شد. از بین رفتن گونه های گیاهی و حیوانی و ایجاد اختلال در چرخه زیست محیطی، از بین رفتن منابع پایان پذیر و در معرض خطر قرارگرفتن منابع تجدید پذیر، بخشی از نگرانی پدید آمده بود. از طرف دیگر، افزایش شکاف طبقاتی به رغم پیشرفت هایی جدی که در عرصه اقتصاد به وجود آمده بود نیز نگرانی عدالت دوستان را برانگیخته بود. این نگرانی ها سبب شد تا توسعه پایدار در روند تحولات توسعه مورد توجه قرار گیرد.
    در این مرحله، ضمن تاکید بر اصل کارایی به صورت اصل تحقق توسعه، در جهت پایداری آن بر دو نکته احترام به محیط زیست و عدالت بین نسلی تاکید شده است.
    ملاحظه اصولی که چارچوب کلی توسعه یافتگی را در نظام اقتصادی اسلام ترسیم می کند، به همراه دورنمای جامعه آرمانی مهدوی، نگرانی های موجود درباره آینده توسعه یافتگی را مرتفع می سازد.
    این مقاله ابتدا به تعریف توسعه پایدار و ویژگی های آن می پردازد؛ سپس با طرح اصول پیش گفته ادعا می کند که ظرف تحقق کامل این اصول و نهادها، جامعه مهدوی و زمان ظهور حضرت حجت - عجل الله تعالی فرجه الشریف - است. بعد با استفاده از آموزه های دینی به ویژه روایات مربوط به عصر ظهور، خصوصیات جامعه توسعه یافته در آن زمان را به بحث می گذارد. به نظر می رسد در چنین جامعه ای دل نگرانی های موجود درباره پایداری توسعه و آثار تخریبی توسعه یافتگی بر محیط زیست و نیز بی عدالتی در بهره مندی از مواهب توسعه وجود نداشته باشد و با توجه به آرمانی بودن این جامعه، لازم است جهت گیری فعالیت های اقتصادی جامعه اسلامی در سمت تحقق توسعه پایدار باشد
    کلیدواژگان: توسعه پایدار، جامعه مهدوی، عدالت بین نسلی، محیط زیست
  • مهدی فدایی خوراسگانی صفحه 137
    دانشگاه آزاد اسلامی با ربع قرن فعالیت و نزدیک به 270 واحد مرکز آموزشی در داخل و خارج از کشور و با بیش از 50 درصد از کل دانشجویان کشور، همگام با برنامه های توسعه اقتصادی کشور نقش به سزایی در ارتقای سطح آموزش عالی و تولید علم داشته است. این مؤسسه علمی که مؤسسه ای غیرانتفاعی نوع دوم است با جذب منابع مالی از جمله شهریه دانشجویان، کمک های مردمی و سازمان ها و سایر منابع، بدون استفاده از بودجه های عمومی دولت، به دانشجویان، استادان و کارکنان دانشگاه خدمت رسانی می کند.
    از جمله تسهیلاتی که دانشگاه در اختیار دانشجویان، کارکنان و اعضای هیات علمی قرار داده، تسهیلات مالی و اعتباری کنار تسهیلات رفاهی است که برای دانشجویان می توان وام صندوق رفاه دانشجویان شامل قرض الحسنه، کمک هزینه ازدواج، ضرور، شهریه کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت، و برای کارکنان، وام های خرید مسکن، تعمیرات مسکن و برای اعضای هیات علمی وام خودرو و جهت کارکنان و استادان وام های ودیعه اجاره مسکن، ضرور و وام صندوق پس انداز از منابع مالی دانشگاه نام برد.
    استفاده از این تسهیلات به قراردادهای مناسب و منطبق با عقود اسلامی نیاز دارد. ماهیت عقود اسلامی در این است که ربوی نبوده و مصلحت طرفین مدنظر باشد.
    در این تحقیق، ضمن تعریف ربا و تورم و مشخص کردن حریم ربا به بررسی آرای گوناگون درباره موضوع «روش های جبران کاهش ارزش پول» و تفکیک آن از موضوع «کارمزد» پرداخته، الگوهای فقهی و کاربردی ارائه شده را بررسی کردیم؛ سپس دو الگوی کاربردی برای قراردادهای تسهیلات مالی اعتباری جهت محاسبه کارمزد و جبران کاهش ارزش پول ارائه کردیم تا به این ترتیب در حریم شبهات ربوی وارد نباشد. در نهایت در جهت کاربردی کردن نظر مخالفان جبران کاهش ارزش پول، الگوی دیگری منطبق با قانون بانکداری بدون ربا ارائه شده است.
    کلیدواژگان: عقود اسلامی، دانشگاه آزاد اسلامی، تسهیلات مالی و اعتباری، بهره، ربا، وام، کارمزد، جبران کاهش ارزش پول
  • محمدعلی القری بن عید ترجمه: غلامرضا مصباحی مقدم صفحه 159
    گرچه مدت زمان بسیاری از طرح نظری و اجرای بانکداری بدون ربا نمی گذرد، در این مدت کم توانسته است با ارائه روش های تامین مالی اسلامی به جای تامین مالی با بهره، افزون بر توجه بانکداران، صاحبان سرمایه و کارگزاران مسلمان، توجه دانشمندان و پژوهشگران متخصص را در سراسر دنیا به خود جلب کند.
    گسترش روز افزون بانکداری اسلامی گرچه در اعتقادات مسلمانان ریشه دارد، توانایی روش های آن در تامین نیازهای مردم و برتری نسبی آن روش ها در مقایسه با روش تامین مالی با بهره نیز در توسعه آن ها بی تاثیر نبوده است؛ به طوری که امروزه شاهد شکل گیری بانک های اسلامی در کشورهای گوناگون حتی کشورهای غیراسلامی هستیم.
    بانک های اسلامی کنار توفیق های چشمگیر، با برخی مشکلات جدی مواجه هستند که نیازمند تلاش علمی اندیشه وران و کارشناسان باتجربه است. تاخیر در بازپرداخت بدهی ها و یافتن راه حلی برای ایجاد انگیزه برای پرداخت بموقع آن ها و جبران خسارت بانک، وابستگی نرخ های سود بانک های اسلامی به نرخ های بهره بین المللی، عدم تصور زیان در سپرده های سرمایه گذاری از سوی مردم، تشکیل صندوق های سرمایه گذاری، خطر اخلاقی گیرندگان تسهیلات، تامین مالی دولت و سرمایه گذاری در ارز، برخی از این مشکلات است.
    در این مقاله کوشیده شده با تبیین مشکلات مذکور، راهکارهای مناسب برای حل آن ارائه شود.
    کلیدواژگان: تامین مالی با بهره، تامین مالی اسلامی، تاخیر تادیه، نرخ سود، نرخ بهره، سرمایه گذاری، خطر اخلاقی، تامین مالی دولت
  • گوناگون
  • معرفی تازه های نشر اقتصاد اسلامی
    صفحه 193
  • گزارش مجمع عمومی انجمن اقتصاد اسلامی حوزه علمیه
    صفحه 197
  • گزارش برگزاری همایش اسلامی و توسعه اقتصادی، مؤلفه ها و مبانی
    صفحه 199
|
  • Majid Rezaie Page 13
    Metal and agricultural commodity exchange transactions often take place under cover of forward contract. Because of the absence of perfect liquidity, time checks and Letters of Credit are used to pay the price of contract. Not paying the price in the forward contract will transform it into debt-to-debt buy and its nullity, successively. Besides it is not allowed to resell the purchased commodity under forward contract before its maturity; therefore the formation of secondary market is impossible.With reviewing different kinds of transactions in metal and agricultural commodity exchange and the respective problems, and examining and criticizing the proposed solutions, this article has utilized some principal Shiite-jurisprudence-based methods like: conveyance, forward and bailment contracts. In addition to jurisprudential validity, above-mentioned solutions solve the problem of transaction in secondary market, and prepare the ground for establishment of Islamic futures contract.
  • Seyyed Hossein Mirmoezzi Page 33
    It is proved in this paper that in Islamic society ¬_ i.e. the society in which most of people believe in Islamic teachings and values, and wherein Islamic law and moralities are applied _ the consumption pattern of people is of a kind that increases funds and provides the capital necessary for the achievement of growth and development. Thus the best strategy toward growth and development is making policies which most contributes to the realization of Islamic society and institutionalize the Islamic culture of consumption and income allocation.In order to prove this claim, after identifying the Islamic society, first, the method of extraction of macro consumption model in Islamic society and then the micro foundations of macro consumption model are explained and based on it, the macro consumption model is extracted. Finally the results of stabilization of this pattern in the society are discussed.
  • Seyyed Abbas Mussavian Page 57
    Banking industry in concordance with the demands of society introduces new instruments. One of them is credit cards. Banks and financial institutions provide their clients with cards, so that they can purchase the goods and services they need without paying in cash. Using credit cards will bring about the economy in time, accuracy in calculation and mental comfort of their owners; in national economy also eliminates the costs of collection and extinguishing worn banknotes and issuing new ones.Numerous advantages of credit cards have caused their increasing expansion, in a way that it is estimated that in the not too distant future completely substitutes paper money.Since the origin of credit cards is western countries, some legal relations rule on the transactions with credit cards, in some cases, lead to Riba (usury) and violation of Shari’ah. Therefore it is necessary to find jurisprudential solutions for using credit cards. For this purpose utilizing the permitted jurisprudential contracts, the researchers and experts of Islamic banking have suggested some solutions:Designing credit card based on Bay‘, draft, and fine of delay in payment contracts.Designing credit card based on Bay‘, Ju‘ālah, and fine of delay in payment contracts.Designing credit card based on credit sale, guaranty and delegation contracts.Designing credit card based on delegation buy and sale contracts.Designing credit card based on delegation sale contract.Designing credit card based on credit sale and draft contracts.Designing credit card based on credit sale and discount (debt purchase) contracts.The assessment and comparison of above mentioned solutions shows that, put on together, the seventh solution has a higher jurisprudential and executive confidence.
  • Muhammad-Naghi Nazarpour Page 81
    Regarding the prohobition and nullity of interest in Islamic economics and successively, revision of the law of banking operation of Iran, open market policy, which is based on interest rate, has no effectiveness and central bank looses its main monetary policy instrument for controlling liquidity.The proposed Istisna’ securities could be an alternative for bonds as an instrument and by selling and buying these securities in primary and secondary markets and by applying the appropriate monetary policies, the central bank could attain goals like increasing employment, stabilizing the general level of prices, improving the balance of foreign payments and economic growth. Identifying Istisna’ contract and explaining its nature, this paper has tried to correct it from the perspective of Islamic jurisprudence, thereafter explains how to apply it in the economy of the country and how central bank take advantage of Istisna’ securities towards economic goals.
  • Saeid Farahani Fard Page 111
    Increasing economic growth, which is the most important outcome of technological progress, has brought about consequences upon environment and natural resources that gradually raised economists and ecologists’ concern particularly and many scholars generally. The extinction of herbaceous and animal species, distorting the ecological cycle as well as exhausting terminable resources and the exposure of renewable resources to threat, are some parts of these concerns. On the other hand, widening income gap in spite of remarkable advancements in economic aspects had also raised the concerns of advocates of justice. These concerns led to more attention to sustainable development within the process of development mutations.In this stage, with the emphasis on the efficiency principle as the pillar of the realization of development, in order to provide stability the stress has been put upon two issues: respect to the environment and intergenerational justice.Consideration of principles that depict the outline of developing in economic system of Islam, together with the perspective of ideal Shiite society in the time of Imam Mahdi (as) (Mahdavi Society), will eliminate the present concerns about the future of development.This paper first identifies sustainable development and its features, then with introducing the aforementioned principles, claims that the time of perfect realization of these principles and institutions is Mahdavi Society and the era of recrudescence of Imam Mahdi (as). In the next section using Islamic teachings especially the traditions (Hadith’s) related to the recrudescence era, characteristics of developed society of that time are discussed. It seems that in such a society the present concerns about the stability of development and devastating effects of development on the environment and also injustice in enjoying from the advantages of development will have no place; and regarding the ideality of this society, the orientation of economic activities of the Islamic society should be toward the direction of the realization of sustainable development.
  • Mahdi Fadaee Khorasgani Page 137
    Islamic Azad University with quarter of a century activities and about 270 branches and educational centers in Iran and abroad, and with more than 50% of all students in the country, has had an effective and noticeable role in improving level of high education.This large scientific institution, has been financing recourses by tuitions, transfer payments (people and organizations) and other resources without helping of the government, is serving students, personnel and instructors. Financial Loans are such services that allocated for students, instructors and personnel at university. These loans need contracts which shouldn’t be usury and should adjust Islamic contracts, In this research by definition and description of usury and inflation, survey the ideas about (Compensating Devaluation of Money (CDM) and "piece wages", we suggested two applicable model for accounting piece wages and CDM. At the end, according to no usury banking law described the last method to avoid usury contracts.
  • Muhammad-Ali Alqura Bin Eid Page 159
    Translated by: Gholamreza Mesbahi MoghaddamAlthough it’s not long that passes from theoretical proposition and the execution of Riba free banking, by suggesting Islamic financial methods instead of interest based methods, it has been able in this very short time to draw the attention of scholars and researchers in the field world over, in addition to Muslim bankers, capital owners and operators.Although increasing expansion of Islamic banking stems from Muslims’ beliefs, however, the capability of its methods in answering the needs of people and comparative superiority of these methods in comparison with interest based financial methods have also been effective in their development; in the way that today we see the establishment of Islamic banks in different countries, even non-Muslim ones.Beside remarkable successes, Islamic banks encounter with some severe problems that entails scientific effort of experienced scholars and thinkers. The problem of delinquency in debt payments, and finding a solution for making incentive for their on time pay back and compensating the loss of the bank, the dependence of profit rates of Islamic banks on the international interest rates, the unimaginability of loss in investment deposits for people, the problem of constitution of investment funds, moral hazards on the part of the receivers of financial facilities, the problem of government finance and investment in exchange are some of these problems.Explaining the aforementioned problems, in this paper the effort has been put to suggest suitable recourses to get out of them.