فهرست مطالب

قبسات - پیاپی 36 (تابستان 1384)

فصلنامه قبسات
پیاپی 36 (تابستان 1384)

  • 228 صفحه، بهای روی جلد: 12,500ريال
  • تاریخ انتشار: 1384/06/15
  • تعداد عناوین: 9
|
  • علی اکبر رشاد صفحه 5
    فطرت (بالمعنی الاخص) که عبارت است از خلقت خاص و سرشت ازلی آدمی، منشا پاره ای شناخت ها و گرایش های متعالی است؛ دین نیز فطرت نمون است‎‎‎‎‎ ‎‎‎ ‎ ‎؛و فطرت غیر از عقل وشهود است؛ فطرت، دست کم دارای سه کاربرد در زمینه دین پژوهی است: 1.کشف پاره ای از گزاره ها و آموزه های دینی،2.کمک به کاربرد دیگر مدارک دینی معتبر، درکشف و فهم معارف دین،3.ارزشیابی و آسیب شناسی معرفت دینی.
    مولف پس از پیشنهاد ساختار جامع تحقیق نهایی برای اثبات نظریه خویش، در این مقاله سعی کرده است ضمن اثبات فطرتمندی انسان و فطرت نمونی دین و تبیین تمایز عقل و فطرت، فهرستی جامع از کارکرد های عام و خاص فطرت در دین پژوهی ارائه کند.
    کلیدواژگان: فطرت، فطرتمندی انسان و فطرت نمونی دین، دال دینی و معرفت دینی و فهم دین، معرفت دینی، حجیت و مدرکیت، آسیب شناسی معرفت دینی، روش شناسی کاربرد فطرت در کشف دین
  • بهمن شریف زاده صفحه 23
    مطالعه درباره انسان و توانایی های آشکار و پنهان او، از علایق دیرینه اغلب اندیشه وران بشر است. فیلسوفان و عارفان، از دیرباز و روان شناسان و مردم شناسان در قرن اخیر، به بررسی این موضوع همت گماشته اند.
    پیش از این همه، ادیان ابراهیمی و حتی برخی دین واره ها به ارائه تحلیلی ویژه از واقعیت پررمز و راز این پدیده شگفت آفرینش و توانایی های او پرداخته اند.
    اغلب ادیان به ویژه اسلام، ضمن تصریح بر وجود نیروی عقل در انسان و دعوت او به خردورزی، از وجود حقیقتی در آحاد انسان ها به نام «فطرت» خبر داده اند. توجه به این عنوان، پرسش های گوناگونی را برای خردمندان پدید آورده که از اهم آن ها، پرسش از تفاوت بین «فطرت» با واقعیاتی همچون «نفس» «عقل» و «قلب» است.
    آیا فطرت، واقعیتی جدا از نفس، عقل و قلب است که برخی معارف و گرایش های انسان مربوط به آن است یا فطرت، وضعیت و حالت خلقت هر یک از امور پیش گفته است که آدمی بر آن سرشته شده و با آن به عرصه هستی گذاشته است؟ این مقاله در جست وجوی پاسخ مناسبی برای این پرسش است.
    کلیدواژگان: فطرت، نفس، عقل، قلب، قوای نفس، وضعیت نخستین
  • محمد مهدی گرجیان صفحه 39
    فطرت از موضوعاتی است که در طول تاریخ مورد توجه ادیان آسمانی، اندیشه وران و معرفت طلبان بوده و هست. فرهیختگان عرصه توحید و دانشوران ساحت انسان شناسی، نقد عمر خویش را صرف این کالای ثمین کرده و همت خویش را در بحر معرفت فطرت به غواصی کشانده اند تا در عشق را از صدف فطرت اصطیاد کنند.
    موضوع فطرت از یک منظر، بحث فلسفی است؛ چرا که با سه موضوع مهم فلسفه (خدا، جهان، انسان) ارتباط دارد و از منظر دیگر، بحث فطرت و عشق از موضوعات و مسائل عرفانی شمرده می شود (چرا که مهم ترین موضوع عرفانی عبارت از توحید و موحد است) و عارفان به نحو تفصیلی با زاویه دید نافذ خود به بحث و مذاکره و سرانجام به چشیدن آن پرداخته اند.
    از منظر ثالث، به مباحث روان شناسی و علوم مرتبط به آن نیز مربوط می شود؛ چنان که با مباحث معرفت شناسی، خداشناسی، انسان شناسی، دین شناسی، معاد، تعلیم و تربیت و مباحث این گونه ای ارتباط دارد، و در راس همه آن ها در منابع و آموزه های دینی (قرآن و سنت) نیز روی مساله فطرت تکیه فراوانی شده است که در نهایت هر اندیشه وری با رویکرد خاص خود، آیات و روایات وارد در این باب را به تفسیر نشسته که در این میان لطایف عرفانی عارفان متاله حلاوت ویژه ای دارد که مباحث را در باب فطرت بهنحو فطری تفسیر کرده، با نگاه ویژه خود با مبدا فطرت و عشق و گام های عاشقانه به مقصد معشوق رهسپار شدند، از میان عارفانی که در این عرصه به بحث نشسته اند می توان به عارف کامل میرزا محمدعلی شاه آبادی و خلف صالحش حضرت امام خمینی اشاره کرد که با استفاده از آموزه ها و یافته های پیشینیان، لطایف ذی قیمتی را نیز به آن افزوده اند.
    کلیدواژگان: فطرت، دین، شاه آبادی، امام خمینی، عرفان، عشق
  • عبدالله حاجی صادقی صفحه 53
    یکی از اساسی ترین مباحث معارف دینی، آن است که آیا دین و اعتقاد به ماورای طبیعت به ویژه ایمان به خدا چگونه و تحت تاثیر چه عواملی برای انسان ها پدید آمده است. آیا شریعت و تشریع با تکوین و آفرینش هماهنگی و هم سنگی دارند یا آن ها دو جریان متفاوت هستند؟
    این مقاله به دنبال آن است که اثبات کند بینش ها و گرایش های دینی به چگونگی آفرینش انسان و نهاد او برمی گردد و این ندای فطرت است که انسان را به سوی ایمان و گرایش به مبدا و معاد و برنامه ای متناسب با آن فرا می خواند و به دنبال آن، عوامل پشت کردن برخی انسان ها از اقتضاهای ذاتی و زمینه های ناتوانی و یا انحراف فطرت را توضیح داده وسرانجام، نقش انبیا و رهبران دینی در هدایت و شکوفا سازی فطرت به اختصار بیان شده است.امید است مفید و مقبول اهل تحقیق و دانش قرار گیرد؛ انشاء الله .
    کلیدواژگان: فطرت، دین، گرایش به خدا، نقش انبیاء، هماهنگی تشریع و تکوین
  • محمدحسین قدردان قراملکی صفحه 75
    این مقاله، متکفل تبیین و اثبات فطرت خداشناسی و پاسخ به شبهات است. در ابتدای مقاله، بعد از تعریف لغوی و اصطلاحی فطرت اشاره می شود که دین پژوهان مساله فطرت را از سه نگاه یعنی فطرت و سرشت انسان، فطرت و دین، و فطرت و خداشناسی مورد توجه قرار داده اند. در این نوشتار، به شش دیدگاه از خداشناسی فطری اشاره می شود که عبارتند از: 1. معنای افلاطونی؛ 2. استعداد؛ 3. فطری منطقی؛ 4. علم حصولی یا استدلال ساده؛ 5. معرفت شهودی عوالم پیشین؛ 6. علم حضوری.
    نویسنده در ارزیابی خود از این دیدگاه ها به قابل جمع بودن بعضی از آن ها اشاره می کند؛ آن گاه در اثبات فطری خداشناسی به تبیین پنج دلیل پرداخته،در وسع مجال به نقل و نقد شبهات می پردازد.
    کلیدواژگان: فطرت، دین، سرشت انسان، خداشناسی، علم حصولی و حضوری، وجدان، تصدیق عمومی، امیال درونی، عقل جمعی
  • علی پریمی صفحه 105
    اسلام کامل ترین شناخت از انسان را که همه ابعاد او را دربرگرفته باشد، ارائه کرده است؛ در حالی که در شناخت انسان و فصل ممیز بین انسان و حیوان، در حیطه خواسته ها و گرایش ها، مهم ترین موضوعی که این جا مطرح شده، «فطرت» آدمی است.
    بدون توجه به اصل فطرت، بسیاری از معارف اسلامی درک نخواهد شد؛ بدین جهت، بسیاری از اندیشه وران از این اصل مهم به «ام المعارف اسلامی» یاد می کنند و معتقدند که درباره فطرت، سخن بسیار گفته شده است؛ اما کمتر به ژرفای آن و ابعاد گسترده ای که دربر می گیرد، توجه می شود. اغلب می بینیم که افرادی از فطرت دم می زنند؛ ولی چون به ابعاد گسترده آن درست توجه ندارند، نظریاتی را که سرانجام برمی گزینند، ضد این اصل است.
    یکی از مهم ترین مباحثی که در قرآن کریم و در روایات امامان معصوم(ع) بر آن تاکید شده، مساله فطرت است که از جمله، فطرت انسان و فطری بودن دین و اعتراف رسمی انسان به ربوبیت الاهی از جمله مسائلی است که آیات و روایات به آن اشاره دارند.
    فطرت که آفرینش ویژه به شمار می رود، اصلی ترین سرمایه و برترین ره توشه ای است که خداوند عالم انسان را از آن نعمت بزرگ که سرشت خداشناسی آمیخته با گرایش و دلپذیری حق طلبی است بهره مند ساخته، همواره وی را به حفظ و حراست آن سفارش می کند.
    در این مقاله سعی بر آن است که با تبیین چیستی فطرت و ابعاد آن به مساله فطرت در قرآن پرداخته، و مساله فطری بودن دین با توجه به آیه30 سوره روم (30) تحقیق و بررسی شود.
    کلیدواژگان: فطرت، قرآن، دین، معرفت فطری، قیم، دین
  • رضا برنجکار صفحه 133
    فطرت به معنای حالت خاصی از آغازآفرینش انسان است و در اموری به کار می رود که در خلقت اولیه انسان موجود است و آدمی با ورود به دنیا، آن ها را همراه خود دارد، و در دنیا آن ها را به دست نیاورده است.
    براساس احادیث، انسان دارای فطریات اعتقادی، عملی و اخلاقی است. برخی از فطریات، معرفت هایی هستند که مبدا آن ها جهان های پیش از دنیا است. برخی دیگر از فطریات، گرایش هایی است که در خمیرمایه و طینت انسان ها قرار داده شده است. گاه نیز فطرت در احادیث، به معنای ویژگی اساسی دین اسلام به کار رفته است.
    کلیدواژگان: طینت، جبلت، عقل، اعتقاد، عمل، اخلاق، دین، اسلام، توحید، نبوت، امامت
  • محمد جواد رودگر صفحه 149
    در نوشتار حاضر کوشیده شده است تا یادی از عهد اول با هدف بازگشت انسان به خویشتن خویش و عهدشناسی توحیدی و فطری شناسی و فطرت یابی که همانا بازشناسی خود و یگانگی با حقیقت وجودی خویشتن است، صورت پذیرد؛ بدین جهت، از دیدار نخستین و شهود اول عالم الستی جهت مجاهده برای «شهود دوم» در پرتو ایمان و عمل صالح سخن به میان آمد و تفسیر «عالم ذر» را با ده نظریه تفسیری پی سپری کردیم و ترابط و تعامل با «عالم فطرت» از دیدگاه قرآن و کارکردهای اصل فطرت در حوزه های علمی و عملی نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفت؛ به همین دلیل، از توحید فطری، عبودیت فطری، ادراکات و گرایش های متعالی فطری و... براساس ماهیت و حقیقت عالم ذر و گروه ها و طیف های مختلف، آیات مربوط به فطرت، مورد توجه، سنجش و ارزیابی قرار گرفت که در سه فصل، فراروی فرزانگان و فرهیختگان وادی معرفت و توحید است.
    کلیدواژگان: عالم ذر، جهان الست، عهد اول، فطرت، توحید، شهود حق و بینش ها و گرایش های فطری و
  • علی اصغر خندان صفحه 173
    اثبات و رد نظریه فطرت رکن مهمی در دو مکتب عقل گرایی و تجربه گرایی است. در عین حال از یک سو شاهدیم که میان مدافعان و مخالفان این نظریه اختلاف نظر فراوانی وجود دارد و از سوی دیگر مطالب اندکی به نفع و ضد این نظریه از طرف مدافعان و مخالفان آن مطرح شده است.
    برای نشان اهمیت نظریه فطرت می توان به ارتباط این نظریه با حوزه های گوناگون معرفتی اشاره کرد؛ از جمله هستی شناسی (مثل افلاطونی، وجود روح قبل از بدن، عقل فعال، ذات گرایی و...)؛ معرفت شناسی (عقل گرایی، راه حصول علم، تعریف سه بخشی علم و...)؛ اخلاق و حسن و قبح عقلی افعال؛ زبان شناسی؛ زیست شناسی؛ روان شناسی و تعالیم ادیان.
    امروزه علم زبان شناسی، قرابت و اهمیت بسیاری در مباحث فلسفی یافته و در این میان، آرا و افکار نوام چامسکی که ادله و شاهد فراوانی در باب فطری بودن زبان مطرح کرده، قابل توجه است.
    کلیدواژگان: فطرت، هستی شناسی، معرفت شناسی، زبان شناسی، فطری بودن زبان، چامسکی
|
  • Ali Akbar Rashad Page 5
    The heavenly fitrat is human's eternal substance that works as source of transcendental senses and consciousness. This article aims to raise a case for the authenticity and validity of the supreme innate nature (fitrat e bareen) in the discovering and understanding religious statements and teachings. It also examines the applicability of fitrat in the evaluation and pathology of religious cognition. The article begins with a definition of fitrat, then, it describes the differences of intellect and fitrat from three approaches: 1.Conceptual approach; 2.Narrative approach;3.Functional approach;The author presents eleven reasons to prove that human beings are equipped with an innate nature. Referring to functions of fitrat he, finally, explains the role of religion in the realm of practical and theoretical wisdoms.
    Keywords: fitrat, authenticity, religious knowledge, logic of discovering religion, functions of fitrat
  • Bahman Sharif Zadeh Page 23
    The study about human beings and his explicit and implicit faculties has been a long concern for most scholars. The philosophers and mystics since long time ago and psychologists and anthropologists in the last century have addressed this subject.Prior to them, the abrahamic faiths and even semi-religious movements have attempted to give their own analysis about this mysterious phenomenon of creation and his potentials. Emphasizing on the existence of the faculty of intellect in human being and calling him towards contemplation and rationality most religions, and Islam, in particular have confirmed the existence of a an innate fact called fitrat in every individual. This has posed number questions such as the question of difference fitrat and the realities like self, intellect and heart. Is fitrat, a fact that differs from self, reason, and heart; a fact that some human desires originate from? Or it is a mood and state of each of the aforesaid affairs in which human being is born and grown with.
    Keywords: fitrat, self, intellect, heart, sensual faculties, Initial state
  • Mohammad Mahdi Gorjian Page 39
    Fitrat (the innate nature and original constitution of human being) is a subject that has always been and still remains as a concern for heavenly religions, scholars and knowledge seekers.Many scholars from theologians to anthropologists have devoted their dear time and life to explore this precious commodity and discover the pearl of love covered in shell of fitrat.From one perspective the subject of fitrat should be categorized as a philosophical debate because it is relevant to all major three subjects of study of philosophy (God, the universe and human beings). From the other perspective fitrat and love falls in theosophical debates. Because the theosophical debates deal with tawhid (the oneness and unity of God) or mowahhid (monotheist or the one who believes in one God), both being amongst the basic concerns of theosophists.From a third perspective it is relevant to physiologic and the related fields as well as with to subjects like epistemology, theology, anthropology, education and etc. Furthermore, religious resources and teachings have also placed high emphasis on fitrat. As a result every scholar has interpreted the related verses and traditions from his own perspective. In the meantime, the epigrams of great theosophists enjoy a unique place in mystic circles. Two prominent figures of these theosophists are Mohammad Ali Shahabadi and his competent successor Ayatollah Imam Khomeini who added valuable epigrams to using the treasury of previous theosophist's legacy.
    Keywords: fitrat, religion, Shahabadi Imam Khomeini, theosophy, mysticism
  • Abdullah Haji Sadighi Page 53
    A basic debate in religious studies is how and why religions and the myth physical beliefs, particularly human belief in god has taken shape. Is sharaia and religion consistent and coordinated with the creation or they are opposite phenomena. This essay aims to show that religious views and tendencies rile on the nature of man's creation. It’s the voice of fitrat that invites man to be faithful and incline to his (mabda) origin and (maad) the eternal place of return and adopt a proper code of conduct.The author explains why some turn a blind eye to the their inherent nature and deviate from fitrat. He concludes by briefly spelling out the role of prophets and religious leaders in directing and promoting fitrat in human kind.
  • Mohammad Hasan Qadrdan Qaramaliki Page 75
    This article aims to present an explanation of the innate theology and prove the existence of this reality by answering the reservations raised against it. Beginning by a lexical and a terminological definition of fitrat the author states that religious researchers have addressed fitrat from three perspectives: fitrat and human nature, fitrat and religion, fitrat and theology. In this article six following viewpoints on innate theology are discussed: 1. platonic meaning of fitrat 2. fitrat as human talent 3.logical approach, 4.Conceptual knowlege 5.the intuitive knowledge of prior worlds,6.immediate knowledge. Assessing these viewpoints the author maintains that some of them may be reconcilable. He then, presents five cases for proving the innate theology and tries to report and review the critique's viewpoints.
    Keywords: fitrat, religion, human substance, immediate knowledge, intuitive knowledge, human conscious, internal tendencies, collective reason
  • Ali Parimi Page 105
    Islam has presented a comprehensive definition and recognition of human being encompassing all aspects of his existence. It considers fitrat as the disfiguring feature of human being from animals is as well as a guiding light in all domains of human wills, tendencies and activities. Without taking fitrat into account, most of Islamic teachings will remain ignored or ununderstood. Therefore, many Islamic scholars consider it as the source for understanding all Islamic teachings. However, they acknowledge that although there is a vast literature on fitrat but few people address it deeply. For instance we may come across some people talking of Fitrat but at the same time we see that they adopt theories being in sharp contrast to this principle.A key point that the holy Quran and Shiite innocent imams have place emphasis upon is the innate nature of human kind as well as innateness of religion. Fitrat is the main endowment and provision that God has bestowed upon human beings. All human beings enjoy this blessing of God and therefore they are advised to preserve and use it in a right manner. Explaining the nature and dimensions of fitrat this article attempts to assess it from a Quranic perspective focusing the Quran's 30th verse, Chapter 30 (surat ul room).
    Keywords: fitrat, Quran. Religion, Innate knowledge, Standard religion
  • Reza Berenjkar Page 133
    Fitrat means a state in which human beings come into being. Its used for those features that are laid in the initial substances of creation of human beings. These are inborn features that accompany man as he comes into the world.According to traditions man possesses certain innate ideological, practical and moral features. Some of these innate potentials are knowledge that is shaped in the worlds prior to this world. Some others are substantial tendencies of human beings. However, in some other traditions, fitrat is used as the essential characteristic of Islam as a religion.
    Keywords: innate nature of human beings, intellect, ethics belief, practice, the unity, Islam prophecy, imamat (divinely appointed leadership)
  • Mohammad Jawad Rodgar Page 149
    The present essay attempts to recall and reintroduce the human self and the monotheistic perception of Human beings’ innate nature (fitrat). According to this perception man human must reconsider his self to recognize reality and the oneness of himself with his existential reality. The essay also refers to the first intuition which is will lead to the second intuition in light of faith and righteous action. The interpretation of ideal world with the world of fitrat is assessed in light of ten interpretive theories. The essay consists of three parts addressing the interaction and the interconnection of the ideal world with the world of fitrat and examining the functions and applications of the principle of fitrat in scientific and practical areas from a Quranic perspective.
    Keywords: fitrat, tawhid (the unity), intuition, insights, human tendencies
  • Ali Asghar Khandan Page 173
    The confirmation and rejection of innateness theory is a key element in both rationalism and empiricism doctrines. Nonetheless, on the one hand we witness that this theory has been a source of deep controversy amongst its proponents and the opponents but so far few arguments are made in opposition or in support of this theory by the opponents and proponents.As far the importance of this theory is concerned we can refer to the relation of this theory with the different cognitive areas including ontology (platonic ideals, the existence of soul prior to the existence of body, essentialism); epistemology (rationalism, the means of knowledge, trichotomic definition of knowledge etc); ethics and the rational goodness and badness of actions; linguistics; biology; psychology and the teachings of religions.Nowadays, linguistics is finding its way in the philosophical debates, mainly because of Noam Chomsky’s contributions who has presented several evidences and cases in support of the innateness of language.
    Keywords: ontology, epistemology, linguistics, innateness of language, Chomsky