فهرست مطالب

اقتصاد اسلامی - پیاپی 18 (تابستان 1384)

فصلنامه اقتصاد اسلامی
پیاپی 18 (تابستان 1384)

  • 195 صفحه، بهای روی جلد: 6,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1384/06/20
  • تعداد عناوین: 10
|
  • سخن نخست
  • سعید فراهانی فرد صفحه 5
  • اندیشه
  • آیت الله محمدعلی تسخیری صفحه 13
    به طور طبیعی، تمام قراردادها، ترکیبی از قالب و محتوا است و در غالب موارد، این قالب به صورت لفظ و محتوا به صورت معنا ظهور می کند و به طور معمول بین الفاظ و معانی توافق و هماهنگی وجود دارد. به عبارت دیگر، آنچه را متعاملین قصد می کنند به زبان آورده و می نویسند؛ اما در مواردی بین آنچه گفته یا نوشته می شود و آنچه قصد می شود، تفاوت است. در این موارد، این سؤال پیش می آید که اصل در قرارداد، لفظی است که تلفظ شده یا معنایی است که قصد شده، و احکام شرعی کدام معامله بر این قرارداد مترتب می شود؟ فقی هان اسلام در این مساله دو دیدگاه دارند: گروهی به لفظ و گروهی به معنا و مقصود گرایش دارند. این مقاله با بررسی موضوع و تبیین ادله طرفین، نشان می دهد که آنچه از دید آموزه های اسلام قابل دفاع است معنا و مقصود متعاملین است و احکام شرعی بر معامله مقصود مترتب می شود.
    کلیدواژگان: الفاظ، معانی، قراردادهای مالی، متعاملین، ربا، قرارداد بیع، سپرده های بانکی
  • ربا در قرض های تولیدی و تجاری
    سیدعباس موسویان صفحه 35
    با گسترش نظام سرمایه داری به ویژه صنعت بانکداری در کشورهای اسلامی، اندیشه وران مسلمان از یک سو به فکر استفاده از بانک افتادند و از سوی دیگر، فعالیت های بانک را آمیخته با قرض با بهره می دیدند که از دیدگاه اسلام، ربا و ممنوع است. برای حل این مشکل، گروهی از عالمان به فکر طراحی الگوی جدیدی از بانک به نام بانکداری بدون ربا افتادند. گروهی دیگر با ارائه تفسیری جدید از ربا درصدد تجویز بانکداری متعارف برآمدند.
    برخی از اندیشه وران گروه دوم، با استناد به ادله ای اعتقاد دارند: چیزی که به صورت ربا در اسلام و قرآن تحریم شده، گرفتن زیاده در قرض های مصرفی است و به ادله هفتگانه ادعا می کنند بهره قرض های تولیدی و سرمایه گذاری ربا و حرام نیست؛ در نتیجه، آن بخش از فعالیت های بانک های متعارف که در ارتباط با بنگاه ها و فعالیت های اقتصادی است، اشکالی نخواهد داشت.
    مقاله حاضر با بررسی پیشینه تاریخی این عقیده، به نقد و بررسی ادله مذکور می پردازد و نشان می دهد که هیچ یک از آن ادله تمام نیست و ربای قرضی چه در امور مصرفی و چه در امور تولیدی و سرمایه گذاری، از دیدگاه اسلام حرام و ممنوع است و یگانه راه استفاده از بانک، رفتن سراغ معاملات مجاز شرعی و طراحی بانکداری بدون ربا است.
    کلیدواژگان: قرض مصرفی، قرض تولیدی، تجاری، سرمایه گذاری، ربای جاهلی، مضاربه، بیع نسیه، ظلم، اکل مال به باطل، صدقه
  • مجید رضایی صفحه 63
    قواعد فقهی از ابزارهای مهم برای کشف مکتب اقتصادی است. به دلیل اهمیت بازار کار، مقاله به قواعد فقهی مرتبط با آن و آثار هر یک می پردازد. کنار قواعد فقهی مرسوم مثل اتلاف، ایتمان، احسان، المؤمنون عند شروطهم و عسر و حرج کوشیده است با استفاده از متون دینی، برخی از قواعد فقهی جدید را اصطیاد کند. طرح قواعد جدید مثل اسراف، اضطرار، عدم انحصار، آزادی و عدم اکراه، تعاون، حجیت بازار مسلمانان و حق اولویت به صورت احتمال و کارکردهای آن، زمینه گسترش بررسی عمیق تر برای کشف قواعد جدید را فراهم خواهد ساخت.
    کلیدواژگان: قاعده فقهی، بازار کار اسلامی، مکتب اقتصادی و فقه، قاعده اضطرار، قاعده اسراف، قاعده آزادی و عدم اکراه، قاعده عدم انحصار، کشف قاعده جدید فقهی
  • مرتضی عزتی صفحه 89
    بحث رفتار مصرف کننده، از مباحث مهم اقتصاد به ویژه اقتصاد اسلامی است. در این زمینه، بررسی تجربی رفتار مصرف کننده مسلمان اهمیت ویژه ای دارد. در این مقاله، کوشیده شده است در یک بررسی تجربی، تابع مخارج مذهبی (هزینه های در راه خدای) مسلمان تخمین زده شود. این تخمین با به کارگیری داده های جمع آوری شده با استفاده از پرسشنامه انجام شده است. جامعه آماری، خانوارهای تهرانی هستند که سرپرست آن ها در مناطق مرکزی شهر شغل آزاد دارد. نمونه مورد بررسی 500 عضو از این جامعه و انتخاب آن خوشه ایتصادفی بوده است. در این بررسی، هزینه های مذهبی خانوار تابعی از درآمد، درجه ایمان و سن سرپرست آن در نظر گرفته شده است. برای اندازه گیری درجه ایمان فرد، شاخصی مبتنی بر آیات قرآن ساخته، و از آن استفاده شده است. تابع تخمین زده شده گویای قابلیت مناسب تبیین الگوی استفاده شده است
    کلیدواژگان: اقتصاد اسلامی، مصرف کننده، مسلمان، تابع مخارج مذهبی، رفتار
  • علی محمد احمدی صفحه 113
    با گذشت نزدیک به سه دهه از پیروزی انقلاب اسلامی، هنوز مبانی اقتصاد اسلامی در اقتصاد جامعه به کار گرفته نمی شود و کارکرد اقتصاد ایران بیشتر از آموزه های اقتصاد متعارف متاثر است. اگرچه عوامل متعددی در این امر دخیلند، از نقش و جایگاه نظام آموزشی کشور و فرایند تولید علم آن نباید غافل ماند. بررسی ها نشان می دهد که با ثبات عوامل دیگر، نظام آموزشی کشور در ایفای نقش و رسالت خود موفق عمل نکرده است و ارکان این نظام نتوانسته اند گام مؤثری در عملیاتی کردن مبانی اقتصاد اسلامی در حوزه نظر و عمل بردارند. ناکامی نظام آموزشی در ایفای نقش خود می تواند متاثر از عواملی چون شکاف سطح موجود دانش اقتصاد ایران با مرز دانش، بومی نبودن دانش اقتصاد و حاشیه ای شدن مباحث اقتصاد اسلامی، تحت الشعاع قرارگرفتن مباحث اقتصاد اسلامی از ناحیه رویکردهای کمی و مهندسی اقتصاد کلاسیک، فقدان پیوستگی بین فرایند آموزش، پژوهش و تولید علم در ایران، بی انگیزه بودن دانشجویان اقتصاد به رشته اقتصاد به طور عام و مباحث اقتصاد اسلامی به طور خاص، هزینه فرصت بالای استادان برای مطالعه در حوزه اقتصاد اسلامی و کمبود استادان مجرب در زمینه اقتصاد اسلامی و فقدان منابع و آمار و اطلاعات و نظیر این ها باشد. نتایج پیشین در بررسی وصفی تحلیلی این مقاله با استفاده از شیوه مطالعه اسنادی، مقایسه تطبیقی و تحلیل محتوا به دست آمده است.
    کلیدواژگان: مرز دانش، اقتصاد اسلامی، اقتصاد متعارف، تولید علم، آموزش رسمی، دانش آموختگان اقتصاد
  • مهدی نجفی صفحه 137
    در بازار سهام اسلامی، اخلاق و ارزش های اسلامی در مقایسه با کارایی در اولویت قرار دارد؛ از این رو این نگرانی میان سیاستگذاران و قانونگذاران پدید می آید که فرایند اسلامی کردن ممکن است کارایی بازار را کاهش دهد. در این مقاله، بیان می شود بین ارزش های اسلامی و کارایی بازار نه تنها هیچ رابطه معکوسی وجود ندارد، بلکه رابطه ای مستقیم برقرار است. تلاش برای حاکم کردن اخلاق اسلامی در بازار، سرانجام به افزایش کارایی می انجامد. هنجارهای اخلاقی اسلامی از قبیل آزادی از ربا، غرر، غبن، جهالت، احتکار و... با نظریات کارایی قابل شناسایی اند.
    کلیدواژگان: کارایی، اخلاق اسلامی، اخلاق در بازار سهام، سیستم نظارت، بازار سهام کارا
  • منذر قحف ترجمه: سید حسین میرمعزی صفحه 157
    دین و اقتصاد، دو حوزه کاملا نزدیک به هم هستند. از جهت تاریخی ملاحظه می کنیم که عالمان پیشین اقتصاد از طبقه راهبان و عالمان ربانی بودند. در قرون وسطا در اروپا، علم اقتصاد سکولاریستی را کشیشان مسیحی مثل توماس اکوئیناس، اگوستین و دیگران ایجاد کردند. فیزیوکرات ها در اوایل قرن هجدهم به مقدار فراوانی صبغه دینی بر کتاب هایشان دادند. عقاید آنان درباره زمین و انسان مبتنی بر افکار مسیحیت بود. با حدوث انقلاب صنعتی و تولید انبوه، برخی عالمان اقتصاد شروع به تفکیک قلمرو تحقیقات خود از دین کردند. این پدیده ای استثنایی بود که به تاریخ فرهنگی و سیاسی اروپا ارتباط داشت؛ زیرا از نفوذ انقلاب افسارگسیخته ضد کلیسایی متاثر بود. به مقتضای این پدیده ، بحث از علم اقتصاد سیاسی به جای علم اقتصاد سکولار آغاز شد؛ ولی انقلاب ضد دینی به مرور زمان فروکش کرد و مردم از جمله اقتصادانان، به تعادل فکری خود بازگشتند...
  • گوناگون
  • معرفی تازه های نشر اقتصاد اسلامی
    صفحه 181
  • فراخوان مقاله: همایش اسلام و توسعه اقتصادی، مولفه ها و مبانی
    صفحه 183
|
  • Ayatollah Mohammad Ali Taskhiri Page 13
    Naturally, any contract is a combination of a format and content. Usually, this format called words and the content as the meaning. Generally, the words and their meanings are consistent. To be specific, whatever both transactors of a transaction intend are expressed in words. However, there are cases that the written or expressed words differ from what was really intended. The question arises here that which one is to be treated as the real term; the expressed words or the meaning intended? And the legal laws of which contract must be abided by? There are two perspectives on this issue among Muslim jurists. According to the first perspective the words takes precedence and according to the second perspective meanings are to be taken as the real term and contract. This article examines the and views and reasons of each party showing that what seems to be Islamicaly defendable is the meaning and intention of the two transactors. Hence sharia,s laws concerning the content –not the words- are to be observed.
  • Interest on Productive and Commercial Loans
    Sayed Abbas Musavian Page 35
    The expansion of capitalist economic systems, particularly the banking industry, in the Islamic countries, posed a challenge to Muslim scholars. On the one hand they were interested in using banks; on the other hand they observed that the banking operation involved interest which was prohibited in Islam. To solve this problem some scholars sought to design and develop a new model of interest_free banking. While others attempted to present a new interpretation of interest, permitting the convenital banking operations. Some scholars of the second category argue that what is prohibited in Islam as riba is receiving an plussage on consumption loans. They raise seven cases to prove that interest on productive and investment loans are not forbidden. Therefore, the banking operations involving economic activities of the firms are permissible. Reviewing the historical background of this idea, the article, examines the arguments presented to prove the permissibility of investment loans and shows that none of the arguments are convincing. Thus interest, be it on consumption or investment loan, are forbidden and illegal in Islam. Hence, the only choice for a bank to operate in an Islamic legal framework is to adopt a legal transaction and to design interest_ free banking.
  • Majeed Rezaie Page 63
    The Rules of Figh are among major tools in discovering the Islamic economic doctrine. Given the importance of labor market, this article addresses the related the Rules of Figh and their implications on the labor market. Using religious texts and references, the author has attempted to draw new fiqhi laws to be added to other conventional the Rules of Figh such as Itlaf, Iteman, al-momenoon enda Shrotehem, Usr wa Haraj. Probably introdvcing new Rules such as Israf (wastage) Idhterar (emergengey), Adem inhesar (anti monopoly), Adam Ikrah (freedom of action), Taawoon (cooperation), Hujjeiat Bazar Mosalman (the authority of Muslim market) and Haqe Awlaweiat (the right of priority) and the applications of these new Rules will set the stage for deeper investigation for discovering new Rules.
  • Islamic Econom Page 89
    Consumer behavior is one major debates in economics and Islamic economics in particular. In this regard, an empirical investigation of a Muslim consumer behavior is highly important. This article attempts to estimate the function of a Muslim's religious expenses through an empirical investigation. The data used to estimate this function was pooled by carrying out a questionnaire survey. The data population was consisting of Tehran's households headed by a self employed individual living in the central part of the city. From this population, a 500 sample were selected cluster RS. In this study the households, religious expenses were considered as a function of the householder's income, age and the degree of his belief. To measure the degree of the degree of one's belief, an indicator was designed on the basis of Quranic verses and was vsed. The estimated function seems to explain the applied model adequately.
  • Ali Mohammad Ahmadi Page 113
    After nearly three decades et Islamic revelution the priniciples of Islamic economics have not yet been used in economic affaires of the society, and the economic function of the Iranian economy is mainly affected by conventional economic learnings than Islamic economics Althoush several factors are engayed in that problem, but the function and position of educational system and the process of science producation must not be ignored in this resard. The research shows that, the ducational system of the country has not been successful in playing its role and achieving the goals, and the foundations of this system failed in taking steps for operation alizing the principles of Islamic economic both in theory and practice. The failure of educational system in playing its role is caused by the factors like, the gap between the level of economic knowledge in Iran and knowledge borders, lack of local knowledge, marginalization of Islamic economics, overshadowing of Islamic economics by quantitative approaches and classical economic engineering, lock of correlation, between pducation process, research and producation of science in Iran, lack of motivation among the students of Economics in general and Islamic economics in particular high opportunity cost of the university professors in studying and researching in the field of Islamic economics, and finally the scarcity of distinguished and experienced professors in this field and lack of reliable sources, statistics and data and the fattors like that. These findings have been achievey in this analytical–descriptive study through library work comparative study, and content analysis.
  • Mahdi Najafi Page 137
    In an Islamic stock market, concerns about Islamic ethics and values should predominate concerns about efficiency. This, therefore, causes an apprehension among regulators and policymakers that a process of Islamisation may reduce the efficiency of the market. This paper argues that there is no conflict between Islamic values and market efficiency. The relationship between Islamic values and market efficiency is direct and straightforward. An attempt to ensure Islamic ethics would, in general, lead to enhancement of efficiency. The Islamic ethical norms such as freedom from riba, gharar, ghubn, jahalah, ihtikar etc. are clearly identifiable with notions of efficiency.