فصلنامه مطالعات اسلامی
پیاپی 53-54 (پاییز و زمستان 1380)

جستار حاضر به بررسی و تحلیل موضع امام حسین (ع) در برابر معاویه می پردازد و درصدد ارائه پاسخی علمی است به این پرسش اساسی که چرا امام حسین (ع) در دوران حکومت معاویه، علیه او قیام نکرد؟
برخی از تاریخ نگاران، پای بند بودن امام حسین (ع) به مفاد عهدنامه صلح امام حسن (ع) را که از سوی معاویه یکطرفه نقض شده بود، علت عدم قیام آن حضرت در روزگار حکومت معاویه می دانند. برخی دیگر این موضوع را مطرح می کنند که علت عدم قیام امام حسین (ع) در دوران حکومت معاویه این بود که او بر خلاف یزید ظواهر اسلام را رعایت می کرد.
نگارنده در این نوشتار ضمن رد این دلایل، به طرح این موضوع می پردازد که هدف اصلی امام حسین (ع) همانند برادرش امام حسن (ع)، حفظ و پاسداشت کیان اسلام بود و همان دلایلی که امام حسن (ع) را به پذیرش عهدنامه صلح واداشت،امام حسین(ع) رانیز از قیام مسلحانه وعلنی بازداشت.

مقوله "اسماء السور" زیر مجموعه مبحث جامع علوم قرآنی و اساس و پی رنگ "نام سوره ها" در قرآن کریم و احادیث ماثوره است. به جز نامهای متعارف سوره ها در مصاحف متداول، بسیاری از سوره ها، یک یا دو، و یا چند نام و عنوان دیگر هم دارند که در مجموع افزون بر دویست و پنجاه مورد است و به لحاظ شکل و مضمون، طیف گسترده ای را تشکیل می دهند و در مواردی بستر پدیداری نامهای متعارف سوره ها و از جهت سند و مبنا گونه گون و در خور نقد و ارزیابی می باشند. این نبشتار با این آهنگ سامان یافته تا جای خالی پژوهشی آکادمیک درباره دیگر اسامی سوره ها تا اندازه ای پر گردد و پرسشهای مقدر یا موجود در این عرصه پاسخ یابد.

نام و آوازه صاحب فصول و آرای ابتکاری وی نمی تواند برای آشنایان با علم اصول، ناشناخته و مجهول باشد. وی که همواره از او با نام اثر عظیمش (فصول) یاد می شود، در این کتاب ارزشمند نه تنها در محدوده علم اصول، بلکه در حوزه دانشهای ادبیات، منطق، کلام که در عصر وی با مسایل اصولی در آمیخته بود، نظریات و آرای نو و بدیعی را ارائه داده است.
شخصیت علمی شناخته شده او و عمق و صلابت اندیشه هایش، همه صاحب نظران اصولی پس از وی را تحت تاثیر قرار داده و به موضع گیری و نقد واداشته است. نوشتار حاضر سعی دارد مهم ترین آرای ابتکاری این اصولی نظریه پرداز و و ژرف اندیش را در حوزه علم اصول تبیین کرده، به نقد و بررسی دیدگاه های دیگر اصولیان نام آور در این خصوص بپردازد.

امروزه هنر سینما و فیلمسازی به عنوان یکی از بنیانهای مهم فرهنگ ساز جامعه، کاربرد شگرفی یافته است. فقه شیعه که به حق مدعی پاسخگویی به همه نیازهای بشری است، باید در قبال سینما، موضعی شفاف، ژرف نگر و واقع بینانه اتخاذ کند.
از آنجا که حرمت کذب از مسلمات فقه و اخلاق است و از دیگر سو مشاهده می شود که هنر فیلمسازی ملازم کاربرد انواع کذب و خلاف واقع نمایی در جریان تولید فیلم است، نگارنده در این نوشتار تلاش می کند به گونه ای فشرده پاسخی برای پرسشهای زیر ارائه دهد:1 ماهیت کذب چیست؟
2 قلمروهای تحقق کذب کجاست؟
3 آیا در زبان سینما، کذب مصداق می یابد؟ و...
امید است این حرکت باعث شود فقه پژوهان گرامی در این عرصه نیز گامهای مبارکی بردارند.

نگارنده در این نوشتار پس از قبول واقعیت تاریخی شخصیت لقیمان حکیم به عنوان پیش فرض، به صورت عمده به نقد نظرات و مقایسه هایی می پردازد که در آنها لقمان حکیم با بعضی از شخصیتهای معروف افسانه ای یا تاریخی یکی پنداشته شده است. در این راستا قول به یکی نبودن لقمان حکیم با لقمان بن عاد اساطیری، ازوپ، احیقار و بلعم باعورا و الکمئون و الکمان مورد نقل و نقد قرار گرفته است و سپس صحت انتساب کتاب امثال لقمان که در دنیای غرب با نام لقمان حکیم شهر گشته و نیز وجود حقیقی لقمان با ویژگی قصه پردازی مورد تردید قرار گرفته است.
در پایان احتمال بروز افسانه ها و تمثیل های بر ساخته با نام لقمان حکیم، مطرح و توجیه گشته است.

رویکرد فضیلت در تربیت اخلاقی که سابقه آن به ارسطو می رسد، در دهه های اخیر دوباره احیا گردیده است. در این مقاله جایگاه فضیلت گرایی در برابر رویکردهای سازگاری و استقلال مشخص شده، آنگاه مبانی طبیعت گرایانه، جمع گرایانه و عینیت گرایانه آن مطرح گردیده و معیارهای تمایز (به ویژه منشی بودن) آن از رویکردهای دیگر، بیان شده است. سپس با توجه به آرای ارسطو، به برتری تبیین این رویکرد در قبال مساله ضعف اخلاقی اشاره شده است. در نهایت از مهارت آموزی، سرمشق دهی و حکایت به عنوان روش های مقبول فضیلت گرایی یاد شده و نقش معلم و مشارکت خانه و مدرسه در امر تربیت اخلاقی، مورد تاکید قرار گرفته است.

سهروردی و کانت، به عنوان دو فیلسوف از دو مکتب فلسفی متفاوت، هر کدام اندیشمندانی بزرگ و صاحب نظرانی نام آور در حوزه فلسفی خویش هستند. این دو فیلسوف با فاصله زمانی بیش از شش قرن در موضوع هستی شناسی، تا اندازه ای نظراتی همانند دارند، هر دو وجود را امری اعتباری و منحصر به نسب و اضافات و روابط می دانند که بودن آن در گزاره ها، تنها بیان کننده نسبت موضوع ومحمول گزاره ها است که نه چیزی بر موضوع می افزاید و نه چیزی از آن می کاهد.
دقت در نظرات سهروردی به ویژه در مساله نور ولوازم آن، ما را نسبت به آن چه گفته شد به تردید واداشته و وی را از کانت جدا می سازد و او همان گونه که ویژگی یک حکیم اشراقی است، هستی شناسی شهودی را ارائه می کند.