فصلنامه پیک نور (علوم انسانی)
سال چهارم شماره 1 (بهار 1385)

رساله منطقی - فلسفی تراکتاتوس که محصول دوره نخست فلسفه ویتگنشتاین است، کتابی موجز درباره ماهیت زبان، ماهیت اندیشه و واقعیت است. اندیشه اصلی ویتگنشتاین در تراکتاتوس این است که زبان تصویری منطقی از جهان ارائه می کند. زبان یک ماهیت مشترک دارد و وظیفه آن تنها تصویر واقع است و نمی تواند به فراسوی واقعیت برسد. به نظر ویتگنشتاین چیزهایی هستند که در قالب زبان نمی گنجد. این امور ناگفتنی، نشان دادنی اند و به حوزه امور راز ورزانه تعلق دارند. نئوپوزیتیویسم حلقه وین تصور می گردد که ویتگنشتاین وجود داشتن این امور را نفی می کند...

امور عامه بخش عمده ای از مسائل فلسفه اسلامی را به خود اختصاص داده است و مدخل ورود به مباحث الهیات بمعنی الاخص، محسوب می گردد. موضوع این نوشتار ترمینولوژی امور عامه و بررسی تحلیلی کاربرد آن در تاریخ فلسفه اسلامی است. موضوعات زیر در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است: 1- وجه تسمیه امور عامه و نحوه کاربرد آن در تاریخ فلسفه اسلامی 2- نخستین کسی که واژه امور عامه را به کار برد 3- نخستین کسی که مباحث فلسفه را به امور عامه و امور خاصه تقسیم کرد...

بخش وسیعی از نیایشهایی که در قرآن آمده دعاهای انبیاست. پیامبران غالبا حین انجام رسالت و در راستای دعوت خود، برای رفع موانع و مشکلات دعا می کرده اند. هر پیامبر، به مقتضای شرایط زمان و جامعه خویش، خدا را خوانده و با او سخن گفته است. نیایش پیامبرانه در قرآن الگویی از گفتگوی انسانهای برگزیده با خداست، گفتگوهایی که حاوی نکات ارزنده و آموزنده است.

ترسیم هندسه معنویت از راه تعمیق روابط حقوق و عرفان، نمودی نگارین و شفاف خواهد یافت، که حاصلش شکوفایی و رشد انسان با معنا بر شاخسار حیات مومنانه و عارفانه است. بی تردید رسیدن به قله قاف معنا و ادراک فروغ گیتی بر بام هستی، تنها از راه تحکیم پیوند میمون و مبارک حقوق و عرفان و بل وحدت آن دو میسر است. عبور از پوسته حقوق، ما را به مغز عرفان خواهد رساند. شیرینی های عرفان، آمیخته با ترشی های حقوق است و برای رسیدن به آن شیرینی باید از این ترشی ها عبور کرد...

علم، به معنای وسیع کلمه، مجموعه ای است منظم از دانسته ها معارف بشری پیرامون واقعیتهای طبیعی که به دو روش تحصیل می شود. یا از طریق تجربه، تحقیق و مشاهده حقایق طبیعت و یا از راه مطالعه متون و مدارک، شناخت طبیعت، هدف غایی کسب علم است. علم هیچ گاه تعارضی با دین ندارد، چون از سنخ وجود و امری الهی است. باطن دین، نوعی حکمیت است و انسان با حکمت الهی مرتبط است. دیدگاه علمی و الهی در نزد حکمای مشرق زمین به هم آمیخته بود و علم هیچ گاه دنیوی و سکولار تلقی نمی شد...

موضوع تشخیص حق از دیرباز، اهمیت بسزایی داشته است. جوامع مختلف، به فراخور اعتقادات خود، مبنا و منشا خاص برای آن قائل شده اند. از این رو، عدالت را در جوامع استوار و، به پیروی از عقل و شرع، قواعد حقوقی را برای استقرار نظم و عدل تنظیم نموده اند. با شناخت حق و تمیز آن از حکم، تمیز انواع حق و، در نتیجه شناخت دارایی اشخاص امکان پذیر می گردد. در بین انواع حق مالکیت، که عدم شناخت دقیق آن ریشه بسیاری از اختلافات بین افراد بوده، به دو صورت اصلی و تبعی مورد مداقه قرار می گیرد. در این نوشتار به بحث و بررسی آن پرداخته شده است.

یکی از عرفا و متصوفان بزرگ قرن ششم و هفتم که در شیراز زندگی کرده و همان جا وفات نموده است ابومحمد روزبهان بقلی است. وی از شخصیتهای برجسته ایرانی است که در زمان حیات خود و یکی دو سده پس از وفاتش شهرت و اعتبار فراگیر داشته تدریجا در غبار گمنامی فرو رفته و جز در حلقه های خواص ناشناخته یا کمتر شناخته مانده است. وی به دلیل حرفه خود یا خانواده اش بقلی و به سبب زادگاهش فسوی و با توجه به نژاد دیلمی خوانده شده است. کنیه اش ابومحمد و صاحب القاب متعددی است...

نظامهای حقوقی از منابعی سرچشمه می گیرند که استناد به آن منابع، قوانین حقوقی را شکل می دهد. همه شاخه های حقوق، کم و بیش، از منابع مشابه تدوین یافته اند و تنها از لحاظ درجه اهمیت تفاوت دارند. در حقوق دیپلماتیک عرفی، حقوق بین الملل عمومی و رسوم اهمیت درجه یک دارند و پس از آن عهدنامه ها، قوانین داخلی، رویه های قضایی و عقاید علمای حقوق قرار دارند. حقوقدانان مسلمان با وجود اختلاف درباره منابع حقوق اسلام، به طور عام و منابع حقوق دیپلماتیک در اسلام، به طور خاص کتاب و سنت و اجماع و عقل یا قیاس را از مهمترین و مشهورترین منابع حقوق اسلامی می دانند...

حقیقت انسان همان نفس ناطقه اوست که جوهری است مجرد و بسیط. صدرالمتالهین در واقع عقل را همان نفس ناطقه می داند و یا بهتر بگوییم نفس ناطقه ای که به مرتبه عقل و معقول بالفعل رسیده همان عقل است. صدرا، با نگرشی مبتنی بر هستی شناسی عرفانی که همه موجودات عالم را از تجلیات و ظهورات حق تعالی می داند، بر این عقیده است که اشرف انواری که خداوند در ذات انسان به ودیعه نهاده است نور عقل می باشد که مدرک حقایق است اما شرط به فعلیت رسدن و استکمال یافتن آن، سلوک در راه حق و گردن نهادن به شریعت الهی، با ایمان و عمل صالح است...

در فرهنگ سیاسی علی (ع) اگرچه اکثریت مترادف حقانیت نیست، در عین حال، جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص داده است و حکومت اسلامی را بر این رکن استوار کرده است. حاکم واجب الاطاعه حاکمی است که مورد پذیرش اکثریت قرار دگرفته باشد، ولو اینکه بهترین فرد نباشد و زمانی که اکثریت فرد اصلح را حمایت نکنند، فرد اصلح نیز شرعا مکلف به تلاش برای کسب قدرت و زعامت امام نمی باشد. امام علی (ع) برای حفظ مصالح جامعه نوپای اسلامی و جلوگیر از تفرقه و چند دستگی راضی به بیعت با سه خلیفه قبل از خود شد...