فصلنامه تعلیم و تربیت
سال بیست و یکم شماره 3 (پیاپی 83، پاییز 1384)

نخستین نشریه تخصصی کشور ما در حوزه تعلیم و تربیت «مجله اصول تعلیمات» است که وزارت معارف آن را در سال 1298 هجری شمسی منتشر کرد. از آن زمان تاکنون وزارت آموزش و پرورش چند نشریه تخصصی در حوزه علوم تربیتی منتشر کرده است که فصلنامه تعلیم و تربیت یکی از آن نشریات است. از عمر فعالیت های این نشریه بیست سال می گذرد. در این مدت، نزدیک به چهارصد مقاله و گزارش اجلاس های منطقه ای و بین المللی درباره تعلیم و تربیت در آن چاپ و منتشر شده که از میان مقالات چاپ شده، 35 درصد آن ها از نوع پژوهش های میدانی، 7 درصد از نوع پژوهش های تطبیقی، 11 درصد از نوع ارزش یابی، و بقیه شامل مقالاتی تحلیلی و توصیفی است. مقالات پژوهشی حاوی توصیه ها و پیشنهادهایی است که می تواند مورد استفاده مسوولان آموزش و پرورش و سیاست گذاران آموزشی قرار گیرد. در برخی از مقالات، مسایل مبتلا به آموزش و پرورش مورد بحث و بررسی قرار گرفته و از آن چه در نظام آموزشی می گذرد سخن به میان آمده است.
همچنین شماری از مقالات در قالب ویژه نامه به تبیین مباحث نظری در حوزه علوم تربیتی پرداخته است؛ تا میان عمل و نظر پیوندی استوار برقرار شود.
افزون بر چاپ مقالات، تعداد 160 عنوان کتاب و چند مجله در حوزه علوم تربیتی معرفی شده است که می توان آن را گامی مهم در جهت اطلاع رسانی تلقی کرد.
اگر چه قضاوت درباره عملکرد فصلنامه به ارزیابی های بیش تری نیاز دارد، با این حال، انتشار آن را باید حرکتی سازنده در راه توسعه تعلیم و تربیت و اقدامی سودمند در جهت حل مسایل نظام آموزشی کشور به حساب آورد.

ترک تحصیل، تکرار پایه، افت کیفی و اخراج از مدرسه از نمونه های بارز شکست تحصیلی هستند که در بیشتر کشورها، به نوعی عمومیت دارد. این مساله با توجه به شرایط مختلف اجتماعی، جمعیتی، خانوادگی، آموزشگاهی و چارچوب نظام های آموزشی کشورهای گوناگون از دیدگاه های متفاوت مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. از آن جا که شکست تحصیلی نتیجه عوامل گوناگون چون ساختار نظام آموزشی، روش های آموزش، برنامه های درسی، فعالیت ها و برنامه های آموزشی، عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و روانی- جسمانی است، بررسی این پدیده مستلزم دقت نظر و ارزیابی ریشه ای عوامل متعدد است.
افزایش میزان افت تحصیلی ناشی از عوامل ذکر شده، زنگ خطری است برای تشکیل سرمایه های انسانی و اقتصادی جامعه و مانعی است برای برخورداری جامعه از بخشی از نیروهای توانمند و با استعداد که فرصت بالیدن را به دست نمی آورند. موضوع شکست تحصیلی و خروج پیش از موعد دانش آموز از نظام آموزش رسمی، مساله ای مهم برای بیشتر نظام های آموزشی، به ویژه در کشورهای در حال توسعه است. یافتن عوامل ایجاد کننده این پدیده و در کنار آن اتخاذ استراتژی مناسب برای برطرف کردن یا کاهش آن به طریقی اصولی و تکیه بر ارتقای خود به خود دانش آموز از اهمیت برخوردار است.
این مقاله در جهت تبیین عوامل موثر بر شکست تحصیلی، با نگاهی دوباره به مطالعات انجام شده به بررسی مفهوم شکست تحصیلی و ابعاد آن می پردازد. مقاله به بررسی روند پدیدایی مفهوم شکست تحصیلی، شناسایی دقیق عوامل موثر بر شکست تحصیلی و تاثیر دو دسته عوامل بیرونی و درونی آموزش و پرورش می پردازد و به چند نتیجه گیری اساسی می رسد و پیشنهادهایی را در ارتباط با دو دسته عوامل درونی و بیرونی آموزش و پرورش ارایه می کند.
از مهم ترین نتایج این پژوهش، اهمیت شناسایی دانش آموزان در مرحله خطر است. همچنین توجه به متاثر بودن شکست تحصیلی از عوامل گوناگون و لزوم توجه هماهنگ و یکپارچه به مجموعه ای از فعالیت های اثرگذار برای مقابله با شکست تحصیلی، توجه به تقدم تاثیرگذاری عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی بر شکست تحصیلی، چون وجود محیط های فقیر، محرومیت فرهنگی اجتماعی، بی سوادی والدین و بستر اقتصادی اجتماعی نامناسب از نتایج مهم دیگر این پژوهش است.

در بحث ارزشیابی پیشرفت تحصیلی، ارزشیابی تکوینی عبارت است از سنجش یادگیری دانش آموزان در حین اجرای یک دوره ی آموزشی و استفاده از نتایج آن برای بهبود فرایند تدریس و یادگیری، در مقاله ی حاضر به موضوع میزان آگاهی معلمان از ارزشیابی تکوینی، میزان کاربرد آن در کلاس درس و مشکلات موجود بر سر راه معلمان پرداخته شده است. نمونه مورد مطالعه، معلمان و دانش آموزان کلاس چهارم ابتدایی در سال تحصیلی 1383 - 1382 در استان همدان بوده اند. نتایج این بررسی نشان می دهد که میزان آگاهی معلمان در «شناخت مفاهیم»، «تعاریف»، «فرایندهای اجرایی» و روش های ارزشیابی تکوینی در حد «متوسط» است، اما میزان آگاهی آن ها در مراحل اجرایی ارزشهای تکوینی در حد «کم» بوده است...

این پژوهش تاثیر دو روش آموزش راهبردهای یادگیری، یعنی «آموزش دو جانبه» و «خواندن مشترک راهبردی» را بر درک خواندن و خودپنداره تحصیلی دانش آموزان دختر پایه اول دبیرستان بررسی می کند. به این منظور پنجاه دانش آموز را به صورت تصادفی در سه گروه، دو گروه آزمایشی و یک گروه کنترل قرار دادند. هر یک از گروه ها از سه سطح پیشرفت تحصیلی بالا، متوسط و پایین تشکیل شده بود. پیش و پس از ارایه آموزش به گروه های آموزشی، هر سه گروه در درک خواندن و خودپنداره تحصیلی آزمایش شدند. تحلیل نتایج به دست آمده نشانگر اثربخشی روش های «آموزش دو جانبه» و «خواندن مشترک راهبردی» در درک خواندن دانش آموزان، و تاثیر «روش خواندن مشترک راهبردی» بر خودپنداره تحصیلی یادگیرندگان بود. همچنین یافته ها نشانگر برتری روش «آموزش خواندن مشترک راهبردی» در هر دو زمینه درک خواندن و خودپنداره تحصیلی نسبت به «آموزش دو جانبه» بود.

توسعه و بازسازی هر برنامه با بهره گیری از تجارب کشورهایی که با صرف زمان و سرمایه گذاری های فراوان این تجارب را به دست آورده اند بیشتر امکان پذیر است، ارزش واقعی مطالعات تطبیقی در این نیست که انتقال طرح ها و نوآوری ها را از کشوری به کشور دیگر ممکن کند، بلکه ارزش واقعی در این است که دریابیم در چه شرایط و اوضاع و احوالی، کشوری می تواند، در اصلاح نظام برنامه ریزی خود موفقیت کسب کند و زمینه ای مساعد فراهم آورد، تا کاستی ها را بتوان رفع کرد و نظامی کارا و مثبت به وجود آورد.
در بسیاری از کشورها آموزش اخلاق، به صورت برنامه های درسی در دوره های متفاوت در نظر گرفته شده است، مثلا در ژاپن، از سال 1958 آموزش اخلاق در مدارس ابتدایی و دبیرستان، منظور شده است. هدف از آموزش اخلاق پرورش رفتار اخلاقی دانش آموزان، به منظور بالا بردن توانایی آن ها در قضاوت اخلاقی و نیز غنی کردن عواطف اخلاقی، در جامعه است. برای شکل گیری ارزش های متعالی در قالب برنامه های اخلاقی، از راهبردهای متفاوت مانند رویکرد تلفیقی می توان استفاده کرد که ارزش های متعالی را با محتوای برنامه های رشته های مختلف تلفیق می کند و آن را به صورتی در می آورد که تحول اخلاقی به موازات پیشرفت علم توسعه یابد و اخلاق همانند یک پاندول در نظام برنامه ریزی درسی مورد توجه قرار گیرد.