نشریه تاریخ اسلام در آینه پژوهش
سال سوم شماره 1 (پیاپی 9، بهار 1385)

عنوان های حکومتی، جایگاه خاصی را در تشکیلات سیاسی اداری دوره اسلامی به خود اختصاص داده است. گرچه برخی از این عناوین و القاب، از دوران پیش از اسلام به دوران اسلامی به ارث رسیده، لکن بیشتر آن ها در دوره های تاریخی و سرزمین های مختلف جغرافیایی، تاثیرات زیادی را از ملل و اقوام مختلف پذیرفته است. پذیرش دین اسلام از سوی ترکان و مغولان و مهاجرت آنان به نقاط مختلف جهان اسلام، پیامدهای مهمی را به همراه داشته است. یکی از آن ها، ورود عناوین، القاب و اصطلاحات خاص ترکی و مغولی در تشکیلات اسلامی و تداوم آن در دوران های مختلف تاریخی است که بخش مهمی از عناوین و اصطلاحات سیاسی اجتماعی و اداری تشکیلات اسلامی را تشکیل داده است.
بر همین اساس، مقاله حاضر ضمن ریشه یابی سه عنوان از عناوین سیاسی حکومتی، یعنی «بیگ»، «ترخان» و «تگین» در تاریخ تشکیلات اسلامی، درصدد است تا جایگاه، مفاهیم و کاربرد آن ها را در مقاطع مختلف تاریخی بررسی کند. امید است این اقدام، سرآغازی برای تحقیقات بعدی باشد

عصر حکومت سلسله قاجار در ایران، عصر رونق و رواج عزاداری برای امام حسین(علیه السلام)بوده است. در این دوران، علاوه بر رشد و توسعه عزاداری و شرکت همه قشرها و گروه ها در مراسم عزاداری، شیوه های نوینی در عزاداری پدید آمد که در عصر صفویه وجود نداشت. در این مقاله درباره این موضوع، بهویژه در مقایسه با عصر صفوی بحث و بررسی شده و ویژگی های عزاداری در این دوره ارائه می شود.

سیاست نامه ها از حوزه های تفکر سیاسی مهم و اثر گذار در جوامع اسلامی، بهویژه در ایران بوده است. یکی از برجسته ترین نویسندگان این حوزه، خواجه رشیدالدین فضل الله همدانی است که هم این اندیشه ها را در لا به لای کتاب نفیس خود، یعنی جامع التواریخ مطرح کرده و هم کتاب مستقلی تحت عنوان مکاتیب از ایشان برجای مانده که حاوی اندیشه های سیاست نامه ای مهمی می باشد. در این مقاله، ضمن بررسی سرشت سیاست نامه نویسی در ایران، اندیشه های خواجه رشیدالدین بازکاوی شده است.

یکی از مباحث بنیادین در حوزه مطالعات اجتماعی و بهویژه جامعه شناسی، موضوع قانون مندی جامعه و تاریخ است. این که آیا حوادث اجتماعی و تاریخی، به جامعه یا دوره ای تعلق دارد و یا تاریخ بشر از قانون مندی خاصی پیروی می کند که زمینه تکرارپذیری آن حوادث را فراهم می نماید، از دغدغه های اندیشمندان مسائل اجتماعی بوده است.
از آیات متعدد قرآن کریم استفاده می شود که برخی قوانین بر تاریخ بشر حاکم است و از آن به عنوان سنت الهی یاد می شود، از این رو هنگام نقل حوادث تاریخی، ما را به عبرت گیری از سرنوشت گذشتگان دعوت می نماید. برخی از این سنت ها، مربوط به اجتماع مؤمنان

موضوع فتوحات در زمان خلفا و موضع و دیدگاه امیرالمؤمنین(علیه السلام) در این باره، همیشه یکی از سؤال های مطرح در محافل علمی شیعه و از جمله جامعه ما بوده است.
آیا آن حضرت با این موضوع موافقت داشت؟ آیا پسران و اصحاب خاص خود را برای شرکت در فتوحات امر کرد یا خیر؟
علمای شیعه از دو منظر فقهی و کلامی تاریخی به این موضوع توجه کرده اند. در این مقاله، دیدگاه های فقهای شیعه که در پی بیان احکام جهاد ابتدایی و زمین های فتح شده به صلح یا جنگ به این موضوع پرداخته اند، بررسی شده است. از آن جا که اذن امام در احکام مربوطه دخالت و تاثیر دارد فقها به اذن و رضایت امیرالمؤمنین(علیه السلام) به فتوحات پرداخته و در این باره دو نظریه موافق و مخالف ارائه کرده اند. در این مقاله در مورد هر دو دیدگاه بحث و بررسی صورت گرفته و مؤیدات و مرجحات دیدگاه نخست، طرح و تبیین می شود.

یکی از مسائل مورد توجه در مورد خلفای عباسی گرایش های مذهبی آن ها است; مسئله ای که بر روابط شیعه و سنی و تحولات زمانه تاثیر گذار بود. عموم خلفای عباسی پیرو مذهب تسنن بودند و برخی از آن ها در این مسیر تعصب ورزیده و به خصومت با شیعیان می پرداختند. در مقابل، برخی از خلفای عباسی به دلایل مختلفی روابط خوب و برخوردی مثبت با شیعیان داشتند. الناصر لدین الله یکی از خلفای عباسی است که منابع تاریخی در مورد گرایش شیعی او و بلکه شیعه بودن او سخن گفته اند. بررسی مستندات تاریخی و دلایل گرایش عقیدتی او و اقداماتش در تکریم شیعیان، موضوع این مقاله است.