فصلنامه مطالعات برنامه درسی
پیاپی 2 (تابستان 1385)

ارزش یابی، بر مفروضات فلسفی و معرفت شناختی معینی استوار است. دو دیدگاه رقیب در معرفت شناسی وجود دارد که یکی از دانش صریح و دیگری از دانش ضمنی سخن به میان می آورد. معرفت شناسی دانش صریح، ارزش یابی عینی و دقت و صراحت در ارزش یابی، پشتیبانی می کند. در برابر، معرفت شناسی دانش ضمنی، با قایل شدن به لایه های ناپیدا در فرایند تکوین معرفت، وسواس بیش از حد نسبت به دقت و صراحت در ارزش یابی را، موجب تحریف نتایج آن می داند. به دلیل وجود مفروضات فلسفی و معرفت شناختی در ارزشیابی، اصلاح شیوه های ارزش یابی، از جمله، در گروه بررسی و نقد مفروضات زیرساز آن ها نیز هست. روند رایج در ارزش یابی صراحت گرا و عینیت گرا، تا جایی که بر معرفت شناسی دانش صریح، در شکل ذره گرایانه آن مبتنی است، جای تامل و نقادی فراوان دارد. این نوع ارزش یابی، نه تنها از منظر معرفت شناسی دانش ضمنی قابل انتقاد است، بلکه حتی از منظر معرفت شناسی دانش صریح، در شکل شبکه ای و کل گرایانه آن نیز، در معرض انتقاد قرار دارد؛ زیرا ارتباط های متقابل واحدهای دانش را نادیده می گیرد.

این تحقیق با هدف تبیین نظریه ساخت و سازگرایی دیالکتیکی و ارایه چارچوبی برای آموزش علوم، انجام گرفته است. ساخت و سازگرایی به تعبیری، نظریه یادگیری و دانش است. از این رو بررسی ماهیت علم و ماهیت یادگیری به عنوان مدخل ورود به بحث ساخت و سازگرایی، مورد توجه قرار گرفته است. این دو، زمینه فهم عمیق و بنیادین نظریه ساخت و سازگرایی را به عنوان پارادایمی که به طور گسترده در عرصه تعلیم و تربیت مورد اقبال قرار گرفته است، فراهم می آورد. در مرحله بعدی، با در نظر گرفتن این دو مبنا، به ارایه چارچوب نظری (متشکل از جهان بینی، دیدگاه معرفت شناختی، جایگاه روان شناختی فعالیت ذهنی و ساختار تعلیم و تربیت) برای آموزش علوم تجربی، پرداخته شده است. هم چنین در بررسی آرا و اندیشه هایی که این نظریه ریشه در آن ها دارد، به اختصار به دیدگاه های ویگوتسکی و دیویی توجه شده است. نظریه فرهنگی - اجتماعی رشد و تکامل روانی ویگوتسکی، و توجه توامان به ابعاد روان شناختی و اجتماعی تعلیم و تربیت از سوی دیوئی، به شدت در ساخت و سازگرایی دیالکتیکی مورد توجه بوده است.
در پایان نیز، دیدگاه های اساسی این رویکرد درباره یاددهی و یادگیری و ابعاد عملی و نظری آن، با تاکید بر حوزه آموزش علوم تجربی، مورد توجه قرار گرفته است.

با توجه به اهمیت درس علوم تجربی و نتایج ارزیابی های جهانی درباره وضعیت دانش آموزان ایرانی در درس علوم، ضروری است آموزش و پرورش کشور تمام تدابیر ممکن را به منظور پیش رفت دانش آموزان در علوم و فنون به کار گیرد و سرمایه گذاری لازم را در این زمینه به عمل آورد.
در سال های اخیر نظریه های یادگیری، تحولی را در آموزش علوم ایجاد کرده و با توام کردن آن با فناوری های نو موجب تغییرات اساسی در آموزش علوم شده است.
در این مقاله به نتایج تحقیقی اشاره می کنیم که در آن، آثار کاربرد روش آموزش علوم به کمک فناوری اطلاعات یعنی ساخت چند رسانه ای توسط دانش آموز بررسی شده است. بنیادهای روش مذکور عبارت اند از: نظریه ساخت و سازگرایی در یادگیری، فناوری رایانه و نیز راهبرد یادگیری مشارکتی. در جریان به کارگیری این روش، دانش آموزان فعال اند؛ دانش خود را تولید می کنند؛ فناوری رایانه، ابزار ساخت دانش است؛ و دانش آموزان با مشارکت بهره گیری از توانایی های یکدیگر پروژه ای را در حوزه علوم خلق می کنند. نتایج تحقیق نشان می دهد، دانش آموزانی که درس علوم را با روش ساخت چند رسانه ای در کلاس درس آموزش دیده اند در مقایسه با دانش آموزانی که با روش سنتی آموزش دیده اند، یادگیری بهتر و عمیق تری داشته اند.